Morgunblaðið - 09.05.1996, Qupperneq 36

FIMMTUDAGUR 9. MAI 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Bruee Willis
er James Cole,
brálœdingur eda
madurinn med
lykilinn ad
i'ramtídinni?
Brad Pitt erff ;
PZ jt ,'jft ýt
Jeífrey Goipe3|y
vitni um andlef
heilbrigdi ggsgy&qr
eda tortímáiadijP^'
mannky ns ? wOjjf/j^ye
AÐSENDAR GREINAR
Árferðisspár
STEINAR WAAGE
SKÓVERSIUN
GÚMMÍ-
SKÓR
LÁtu.r: Sucirtur
Stærðir: 24—46
Verðfrá 1095,-
5% staðgreiðsluafsláttur
Póstsendum samdægurs
STEINAR WAAGE
SKÓVERSLUN
Domus Medica, Egilsgötu 3, simi 551 8519
Kringlunni, Kringlunni 8-12, simi 568 9212
Toppslcórinn, Vellusundi, srmi 552 1212
ENN ERU þeir
margir sem telja ekki
hægt að spá um ár-
ferði. Reynslan af síð-
asta aldarfjórðungi
hér á landi sýnir þó
tvímælalaust að slíkar
spár geta á sinn hátt
verið eins trúverðugar
og spár um veður
nokkurra daga.
1. Spár um hafís við
landið má byggja á
lofthita haustsins á
Jan Mayen, frá ágúst
til janúar. Lofthitinn
þar endurspeglar sjáv-
arhitann á stóru svæði
Páll
Bergþórsson
kringum eyna, en hafstraumar að fyrningar séu víða litlar og þar
ist vel, enda urðu
kalskaðar talsverðir í
ýmsum héruðum.
Að þessu sinni var
veturinn álíka hlýr og
meðalveturinn á hlý-
skeiðinu 1930-1960,
og sprettuhorfur eru
góðar eftir því. Þeir
sem eru vel staddir
með heyfyrningar
ættu því að geta spar-
að talsverðar fjárhæð-
ir með því að bera
minna á en venjulega.
En vegna kuldans í
fyrravetur og fyrra-
sumar má búast við
ná þaðan til íslands á um það bil
hálfu ári. Þijú mestu hafísárin síð-
an 1965 hafa komið á eftir þremur
köldustu haustunum á Jan Mayen
og það getur ekki verið tilviljun.
Að þessu sinni voru í janúarlok
horfur á litlum hafís við landið.
Það hefur gengið eftir fram að
þessu, en að jafnaði nær hafísinn
við landið hámarki í apríl-maí.
2. Hausthitinn á Jan Mayen seg-
ir líka nokkuð til um lofthita ársins
framundan á íslandi, en sú spá
bregst þó oftar en hafísspáin, eink-
um vegna afbrigða í vindafari sem
ekki er hægt að sjá fyrir. Þessi
hitaspá stóðst til dæmis illa 1995
þó að ísaspáin reyndist vel. Það
sem af er þessu ári hefur hitaspá-
in þó gengið vel eftir.
3. Töðuspretta sumarsins fer
mikið eftir hita vetrarins á undan
í Stykkishólmi, en hitinn þar í okt-
óber-apríl gefur góða hugmynd um
samtímis hita á landinu. í fyrravor
voru horfumar þær að sprettan
yrði um 20% minni en á hlýskeið-
inu. Má segja að sú spá hafí stað-
e/* fuiuf..
VORTÓNLEIKAR KVENNAKORS REYKJAVIKUR
í LANGHOLTSKIRKJU
Á fyrri hluta efnisskrár eru íslensk lög, m.a. verður frumflutt lag Þorkels
Sigurbjörnssonar við Ijóð Jóns úr Vör, "Konur" úr Ijóðabálki hans, "Þorpið".
Á seinni hluta eru flutt erlend lög í léttum dúr; þjóðlög og lög úr söngleikjum.
LÉTT OG SKEMMTILEG EFNISSKRÁ í ANDA SUMARS.
Stjórnandi kórsins er Margrét J. Pálmadóttir
og píanóleikari er Svana Víkingsdóttir.
Tónleikarnir verða sem hér segir:
Föstudaginn 10. maí kl. 20:30
Laugardaginn 11. maí kl. 17:00
Sunnudaginn 12. maí kl. 17:00
Miðasala við innganginn
Verð aðgöngumiða er kr. 1.000.-
MISN

KVENNAKÓR REYKJAVIKUR
má ekki spara áburð við túnin.
4. Hitasumma vorsins segir mik-
ið til um hvenær heppilegt er að
byija að bera á tún (Freyr 1987).
Nú í maíbyrjun stendur þessi hita-
summa óvenju vel og um sunnan-
vert landið er kominn tími til að
byija að bera á. Hyggilegt er þó
að velja til áburðardreifingar þá
daga þegar horfur em á mildu og
röku veðri framundan.
5. Athuganir mínar á hitafari
síðustu 100 ára sýna að veginn
meðalhiti næstliðinna ára norður á
Spitsbergen1 hefur gefið marktæk-
ar bendingar um meðalhita næstu
5 ára á íslandi (Erindi á þingi
norrænna veðurfræðinga 1994).
Þetta sannast á hlýnuninni miklu
upp úr 1920 og kólnuninni upp úr
1960, þegar hafís jókst mjög hér
við land. Um miðjan níunda tug
aldarinnar fóru að koma mild ár á
Spitsbergen og síðustu 5-6 ár hef-
ur lofthiti á Islandi aftur nálgast
það sem hann var á hlýskeiðinu
1930-1960. Hitinn á Spitsbergen
er nú litlu lægri en 1930-1960 og
Sprettuhorfur eru
góðar í ár, segir Páll
Bergþórsson, sem hér
skrifar um árferðis-
spár fyrir ísland.
horfurnar fram að aldamótum em
því góðar að jafnaði, þó að í ein-
stökum árum verði frávik frá því
meðaltali eins og gengur, en bæði
til hækkunar og lækkunar. Skýr-
ingin á þessu nána samhengi við
hitann á Spitsbergen er sá haf-
straumur sem er nokkur ár að
berast þaðan til íslands.
5. Síðast en ekki síst segir
meðalhiti næstliðinna ára á Spits-
bergen mikið til um sjávarhita við
ísland næstu 5 ár eða svo. Við það
bætist að Jón Jónsson, fv. forstjóri
Hafrannsóknastofnunar, hefur
sýnt fram á að fiskafli við ísland
hefur í nærri 400 ár verið á hveij-
um tíma mjög í samræmi við loft-
hitann eins og undirritaður hefur
metið hann þessar aldir. Það styrk-
ir niðurstöðuna að mat mitt á hit-
anum og mat Jóns á aflanum (Haf-
rannóknir, 48. hefti) eru unnin al-
gerlega óháð hvort öðru. Nánar
tiltekið er þó líklegt að fiskigengd
sé lengur að taka við sér en sjávar-
hiti, vegna þess að fiskstofnar
þurfa tíma til að stækka eftir að
skilyrði hafa batnað. Eftir þessu
að dæma á sjávarhiti nú að vera
kominn í gott horf, og aukin þorsk-
gengd og vaxtarhraði staðfestir
þetta. Með þessu hafa líka aukist
líkur á því að íslensk-norska síldin
stöðvist ekki við kalda strauma
fyrir austan land, heldur leggi leið
sína á fornar slóðir úti fyrir Norð-
urlandi. Og eins og hitafarið hefur
verið undanfarin ár á Spitsbergen
lofar það góðu um ástandið í sjón-
um fram undir aldamót.
6. Nýlegar athuganir mínar
benda til þess að lofthiti á jörðinni
fylgi ekki aðeins koltvísýrings-
magni, heldur bætist þar við
náttúrlegar og óháðar hitasveiflur
sem mjög tengjast hitafarinu í
norðaustanverðu Norður-Atlants-
hafi, sérstaklega eins og það lýsir
sér við Spitsbergen (Erindi á þingi
norrænna veðurfræðinga sumarið
1994). Með því að skoða þessa tvo
þætti og leggja saman áhrif þeirra
má líkja furðu vel eftir hitabreyt-
ingum á jörðinni síðustu 140 ár.
Sérstaklega er athyglisvert að með
því að einangra áhrifin frá Spits-
bergensvæðinu og draga þau frá
mældu hitabreytingunum koma
áhrif koltvísýringsins miklu skýrar
fram en ella. Einkum verður þetta
ijóst á suðurhveli þar sem áhrifin
frá Norðaustur- Atlantshafinu eru
miklu minni eins og eðlilegt er.
Þessi rannsóknaraðferð er vel til
þess fallin að staðfesta gróður-
húsaáhrifin sem mörgum hafa þótt
óviss fram að þessu. Á þeim tel
ég ekki lengur nokkurn vafa.
Ekki má leggja of mikið upp úr
lofthita jarðarinnar í einstökum
árum, en það er þó varla tilviljun,
að árið 1995 var það hlýjasta sem
komið hefur frá upphafi sæmilega
öruggra hitamælinga fyrir 140
árum.
7. Sjávarhiti ræður miklu um
hæð sjávarmáls, bæði vegna þess
að hafið þenst út við hitun og að
jöklar minnka smám saman á hlý-
indaskeiðum og bæta þannig við
hæð sjávar. Athuganir mínar
benda til þess að sjávarhiti á jörð-
inni sé mjög lengi að ná jafnvægi
við lofthitann (Ægir 1990). Það
virðast jafnvel ekki vera nema svo
sem tvö prósent af hitamun lofts
og sjávar sem færast árlega yfir
á sjóinn, og það þarf fjörutíu ár
til þess að þessi hitamunur helm-
ingist. Á sama hátt eru jöklarnir
lengi að taka við sér. Jafnvel þótt
lofthiti jarðar stöðvaðist við það
sem hann nú er orðinn gæti því
sjórinn átt eftir að hækka mikið
til að aðlaga sig þeim hlýindum
með hitaþenslu og jöklabráðnun.
Þetta ættu skipuleggjendur byggð-
ar og hafnarmannvirkja að hafa í
huga, ekki síst þar sem búast má
við landsigi af öðrum ástæðum,
eins og sumstaðar hér á landi.
Það er sífellt að koma betur í
ljós hvað hinir hefðbundnu at-
vinnuvegir íslendinga, landbúnað-
ur og sjávarútvegur, eru háðir
loftslaginu.
') Svalbarði er íslenskt nafn á Jan May-
en sem fannst árið 1194. Norska ríkis-
stjórnin hnuplaði þessu nafni árið 1925,
afbakaði það í Svalbard og færði það
yfir á Spitsbergen, til að setja norskan
stimpil á landið. Svo launa þeir okkur
með því að synja okkur jafnréttis á við
aðrar þjóðir til veiða á nálægum miðum.
Höfundur er fyrrv.
veðurstofustjóri.
T or skilj anlegar
heimsbókmenntir?
FLESTIR taka undir
að Biblían sé athyglis-
verð bók. Hún tilheyrir
sannarlega heimsbók-
menntunum. í augum
kristinna manna er hún
þó enn meira, hún er
óendanlega mikils
virði. í henni hefur Guð
kosið að tala til okkar
mannanna um þau
sannindi er þá og hann
varða.
Ymislegt í Biblíunni
kann að virðast torskil-
ið við fyrstu sýn. Gef-
umst samt ekki upp við
lestur hennar, jafnvel
þótt við skiljum ekki
Sigurbjörn
Þorkelsson
alltaf allt sem í henni stendur.
Mér fannst ég
vera kominn heim
Ungur prestssonur var eitt sinn
á ferðalagi um Evrópu'einn síns liðs.
Hann var einmana og hálf- hrædd-
ur. Hann fékk sér gistingu á einu
af hinum fjölmörgu hótelum, sem í
Evrópu eru. „Þarna var ég umkomu-
laus prestssonurinn og vissi hreint
ekki hvað ég átti af mér að gera.
Af tilviljun opnaði ég náttborðs-
skúffuna við rúmið mitt
og blasti þá við mér
Biblían. Á þeirri stundu
fannst mér ég vera
kominn heim. Þarna
var eitthvað gott, sem
ég kannaðist við og gat
treyst, ég fann til innri
friðar.“
Starfandi prestur
Ágætur kunningi
minn fékk eitt sinn lítið
Nýja testamenti að gjöf
frá manni sem hann
þekkti vel. Honum þótti
afskaplega mikið til
gjafarinnar koma, þótti
mjög vænt um þessa
og þykir reyndar enn.
litlu bók
Hann tekur hana yfirleitt með sér
hvert sem hann fer, svo kær er hún
honum. Þetta hefur hann haft fyrir
venju allar götur_ frá því hann fékk
bókina að gjöf. í dag þjónar þessi
ágæti maður sem prestur.
Dýrmæt hvatning
Ég var eitt sinn ásamt fleirum í
skóla einum að færa nemendunum
í 5. bekk Nýja testamentið. Að lok-
inni afhendingunni tók skólastjórinn