Morgunblaðið - 28.07.1996, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 28. JÚLÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Alltafmeb
annan fótinn í
framtíbinni
Sextán ára forsetatíð frú Vigdísar Finnbogadóttur er senn á enda. í viötali
við ÓLAF Þ. STEPHENSEN lítur forsetinn yfir farinn veg og fjallar um
viðhorf sitt til embættisins og áranna, sem hún hefur gegnt því.
KJÖR Vigdísar Finn-
bogadóttur í embætti
forseta íslands árið
1980 vakti heimsat-
hygli. Hún var fyrsta
konan, sem kjörin var
þjóðkjöri í embætti
forseta lýðræðisríkis.
Hún hefur því vakið athygli sem fulltrúi lands
og þjóðar á alþjóðavettvangi og ekki síður
öðlast vinsældir hjá landsmönnum. Sextán ára
forsetatíð er nú senn á enda og frú Vigdís
lítur yfir farinn veg. Hún hyggst jafnframt
vinna áfram að þeim málaflokkum, sem hún
hefur lagt mesta áherzlu á, enda segist hún
alltaf hafa verið með annan fótinn í framtíð-
inni.
Frú Vigdís var kjörin forseti með rúmum
þriðjungi atkvæða. Hversu langan tíma fannst
henni taka að sameina þjóðina að baki sér?
„Ég minnist þess að um það leyti sem ég
var kjörin var í einhverju blaði vitnað í fyrir-
sögn úr Aftenposten í Noregi um að ég ætl-
aði að vera forseti í átta ár. Mér þótti sérkenni-
legt að íslenzkt biað skyldi taka upp þessa
fregn, sem útlent blað bjó til út frá þeim
ummælum mínum að ég sagði að ég vonaði
að ég yrði ekki aðeins í fjögur ár, því að þá
yrði allt mislukkað; þá hefði þjóðin ekki verið
sátt við mig.
En það tekur langan tíma að læra sjálfur
á embættið og sættast við sjálfan sig í þessu
starfi, maður þarf líka að finna sér innri far-
veg.
Undir lok fyrsta kjörtímabilsins fóru margir
að segja mér á förnum vegi að þeir hefðu
ekki kosið mig og ekki staðið með mér, en
nú myndu þeir gera það. Síðan hefur fólk iðu-
lega sagt við mig að það hafi ekki kosið mig
í upphafi, en stutt mig ætíð síðan. Það hefur
mér þótt vænst um af öllu.“
- Þú sagðir í kosningabaráttunni fyrir sext-
án árum að þú legðir megináherzlu á að verða
forseti meðal þjóðarinnar, en ekki bara fyrir
hönd hennar. Finnst þér þetta hafa tekizt?
„Það er erfitt fyrir mig að eiga að dæma
um það. Þjóðin verður sjálf að finna, hvort
ég hef verið á meðai hennar eða ekki. Mér
finnst sjálfri ég hafa verið á meðal hennar.
Ég fer alltaf af stað þegar ástæða er til og
ég hef heimsótt flestar byggðir landsins. Þeg-
ar ég kem að heimsækja fólkið, finnst mér
að það þekki mig og ég þekki það. Okkur er
ákaflega auðvelt að skiptast á skoðunum og
tala saman.
Aftur á móti hef ég líka greinilega verið
fulltrúi þjóðarinnar út á við og komið frásögn
af henni mjög víða til skila. Þar hef ég átt
hauk í horni, sem eru Norðurlöndin, en þau
völdu mig sem talsmann þeirra á ýmsum kynn-
ingum fyrir þeirra hönd. Þetta var mikið braut-
argengi fyrir mig í upphafi. Nú eru liðin mörg
ár og ég er þekktari en fyrst, þótt þá fréttíst
víða að kona hefði verið kjörin forseti á ís-
landi. Það þótti þá afrek og þykir enn.“
- Hvað stendur upp úr þegar þú lítur yfir
farinn veg eftir fjögur kjörtímabil á forseta-
stóli? Hveiju hefur þú fengið áorkað í þeim
málum, sem þú hefur lagt mesta áherzlu á?
„Ég er alin upp við að maður eigi aldrei
að segjast hafa gert nokkurn skapaðan hlut.
Það þótti ekki fínt í mínu uppeidi að tíunda
kosti sína eða afrek. Svar mitt, þegar ég er
spurð að þessu, er yfirleitt að það verði að
spyija áhorfendur eða vitni þessarar spurning-
ar.
Svo er stundum spaugað með að ég tali
ekki um neitt nema börn og gróður, en ég
tala nú um svolítið fleira. Markmið mitt hefur
frá upphafi verið að tala um þau gildi og verð-
mæti í lífinu, sem menn verða að hafa til að
velta fyrir sér við hliðina á hinum harða raun-
veruleika; sem hugurinn og hjartað eiga að
hafa sér til ánægju. Ég læt heldur aldrei hjá
líða tækifæri til að tala um menntun og hversu
mikill styrkur það sé okkur að sinna menntun
til munns og handa. Mér finnst að forseti ís-
lands eigi að fjalla um þessi verðmæti sem
stjórnmálamenn hafa ekki tök á að fjalla um.
Þeir fjalla um lögin og hvernig eigi að skipta
sameiginlegu fé þjóðarinnar, en hafa kannski
ekki tíma til að setja á langar ræður um.varð-
veizlu íslenzkrar tungu eða nauðsyn þess að
græða upp Iandið og koma því til skila erlend-
is. Við erum nú fyrirmynd, vegna þess átaks
sem við höfum unnið til að vinna gróðurinn
aftur, því að heimurinn er að tapa miklum
gróðri.
Ég hef líka lagt mikla áherzlu á að minna
fólk á að við höfum öll verið börn og að hver
mannvera er auðvitað áframhald af því að hún
var eitt sinn barn. Mér hefur fundizt að menn
hugleiddu ekki nægilega að það verður að
rækta börn og sinna þeim mjög vel til að
gera þau að sterkum mannverum þegar þau
verða fullorðin. Þjóðfélag okkar hefur breytzt
mjög mikið og börn hafa orðið ívið afskiptari
eftir að þijár kynslóðir hættu að búa saman.
Börn hafa heilan og hálfan ekki fengið að
umgangast neinn annan en önnur börn, af því
að það er svo mikið kapp í þjóðfélaginu, hraði
og áreiti, að börn fá ekki ró til að þroskast.
Þetta er mjög mikilvægt, mér finnst framtíð
íslands velta á því hvernig við hlynnum að
æskunni."
- Hefur þú sem forseti haft tækifæri til að
minna á langtímasjónarmiþ og framtíðar-
markmið, á meðan stjórnmálamenn eru
kannski fastari í skammtímahugsunarhætti?
„Þeir eru auðvitað með hugann við hvernig
eigi að taka á augnabliksmálunum og greiða
úr þeim. Ég er hins vegar, þótt ég segi sjáif
frá, alltaf með annan fótinn í framtíðinni.
Hvernig mun þróun dagsins í dag hafa áhrif
á framtíðina? Þetta hef ég reynt að minna á
og fá menn til að hugleiða. Hvaða þjóðfélag
er það, sem við eignumst innan tíðar? Hvern-
ig verður sú þjóðfélagsmynd, sem gengur inn
í þessa margmiðlunarveröld? Hvernig bregð-
umst við við, til dæmis varðandi tunguna? Ég
er ekki viss um að fólk gefi sér tíma til að
hugleiða að íslenzk tunga er auðvitað í stór-
hættu. Hún er í mikilli hættu þegar yfir okk-
ur kemur þetta mikla efni á stórum geisladisk-
um á erlendum málum. 011 nýjasta þekking
birtist með þeim hætti og við höfum ekki tíma
til eða ráð á að þýða þetta á íslenzku. Þá fer
að vaxa upp heil kynslóð, sem ekki hefur lært
íslenzku eins og við gerðum og þá er málið
auðvitað í hættu. Annað er það að málið bygg-
ir á öðrum atvinnuháttum en þeim, sem við
stundum núna. Islenzk tunga skírskotar mjög
til landbúnaðar og sjómennsku.“
- Hefur þú áhyggjur af stöðu íslenzkrar
menningar og íslendinga sem þjóðar í þessum
heimi alþjóðlegrar fjölmiðlunar og hnattrænn-
ar þróunar?
„Ég væri ekki raunsæ ef ég hefði ekki
áhyggjur af henni. Ég treysti því hins vegar
að ætíð verði nægilega margir, sem reyna að
spyrna við fótum og halda uppi lifandi ís-
lenzkri menningu. Ég hef þá trú og verð að
hafa hana, því að ef maður hefur ekki trú
gerir maður ekki neitt til að þoka málunum
áfram."
- Kjör þitt var á sínum tíma um allan heim
álitið sögulegt skref í jafnréttisbaráttunni og
sú staðreynd, að kona er forseti íslands, hefur
erlendis gjarnan verið talin til merkis um
sterka stöðu kvenna í íslenzku samfélagi.
Finnst þér staða kvenna hafa styrkzt sem
skyldi undanfarinn einn og hálfan áratug?
SJÁLFSVITUND kvenna styrktist geysi-
lega mikið fyrstu árin, ekki bara á ís-
iandi heldur annars staðar í heiminum.
Alls staðar þar sem ég kom var haft
orð á því hvað konur væru sterkar á íslandi og
í lýðræðisríkjum Norðurlanda. En mér finnst
þetta ekki hafa gengið fram eins og ég hefði
óskað. Mér finnst konur ennþá vera eilítið í
skugga og við vitum að þeim gengur ekki eins
vel að fá stöður eða stöðuhækkanir og körlum.
Ennþá er hyglað meira að körlum en konum
í þessu þjóðfélagi. Þegar kemur atvinnuleysi,
bitnar það alltaf á konum. Mér finnst vera
svolítið bakslag í þessari þróun núna.“
- Víkjum að fjölmiðlum og forsetaembætt-
inu. Mörgum finnst að umfjöllun ljölmiðla um
embættið hafi orðið gagnrýnni á síðari árum.
Finnst þér það hafa orðið til góðs eða ills?
„Mér minnst alveg sjálfsagt að fjalla um
forsetaembættið. Það á að vera opið og ekk-
ert á að vera dulið hjá embættinu. Umfjöllun
er af hinu góða, en hún verður að vera rétt-
lát. Þetta embætti er alltof viðkvæmt til að
hægt sé að slá upp hinum og þessum fréttum,
sem síðan reynist ekki vera fótur fyrir. Slíkt