Morgunblaðið - 14.08.1996, Blaðsíða 16

16 MIÐVIKUDAGUR 14. ÁGÚST 1996
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Polfotó
Utför Hansda
ÚTFÖR
Jorgens
aðmíráls,
manns danska
heraflans, og eig-
inkonu hans
Önnu Garde, fór
fram frá Holm-
ens Kirke í Kaup-
mannahöfn á
þriðjudag. Þau
týndu lífi ásamt
sjö öðrum í flug-
slysi í Færeyjum
3. ágúst sl. er
þota danska flot-
ans fórst í aðflugi
að flugvellinum í
Vogum. Um eitt-
þúsund manns
voru viðstaddir
útförina, auk ætt-
ingja, vina og vandamanna voru
þar fulltrúar dönsku hirðarinnar,
danska hersins, ríkissljómarinnar,
sendiherrar og aðrir fulltrúar er-
lendra ríkja. Fulltrúi Landhelgis-
gæslunnar við útförina var Helgi
Hallvarðsson
skipherra. Kistur
Garde-hjónanna
voru sveipaðar
danska fánanum
og lá kaskeiti
aðmírálsins,
sverð og heiðurs-
merki ofan á
kistu hans.
Stærri myndin
var tekin er kist-
urnar vom bom-
ar úr kirkju en
þrjár dætur
þeirra hjóna
ganga næst kist-
unum. A minni
myndinni má sjá
hluta 90 manna
heiðursvarðar
allra þriggja
deilda heraflans við líkbílana. Lík
annarra fórnarlamba flugslyssins
komu til Danmerkur sl. sunnudag
með dönsku herskipi og vom flutt-
ar í kirkjur víða um land þar sem
útför hinna látnu skyldi fara fram.
Jörgens Garde
Hans
Garde
yfir-
Noregur
Vísindafræði-
kirkjan sökuð um
fjárkúgun
Ósló. Morgunblaöið.
MAÐUR nokkur í Noregi hefur
höfðað mál á hendur Vísindafræði-
kirkjunni, sem svo er kölluð, og
krefst þess, að hún greiði sér rúm-
lega 100 milljóna ísl. kr. Er málið
fyrir borgardómi í Osló en það snýst
um fjársvik í stórum stíl.
Knut Vigeland, sem sækir málið,
lét stór og þung orða falla um Vís-
indafræðikirkjuna þegar málfiutn-
ingur hófst í gærmorgun í yfirfull-
um réttarsalnum. Sagði hann um
að ræða fjársvik og fjárkúgun, sem
refsa bæri fyrir á grundvelli laga
um þá glæpi.
„Hér er um að ræða grandalaus-
an mann utan af landi, sem hefur
verið féflettur af hreinum kunnáttu-
mönnum á því sviði. Félagar í Vís-
indafræðikirkjunni hafa vitandi vits
tælt skjólstæðing minn til að gang-
ast í ábyrgð fyrir skuld, sem hækk-
ar um 100.000 kr. (ísl.) á mánuði.
Líklegt er, að þessir menn hafi sent
féð til höfuðstöðva Vísindafræði-
kirkjunnar í Bandaríkjunum en við
krefjumst þess, að starfsemi þess-
ara samtaka í Noregi verði stöðv-
uð,“ sagði Vigeland.
Búist er við, að málflutningur
standi í þijá daga og verða leidd
fram 13 vitni.
MYNDLIST
Blátt netform - verk eftir Kristínu Guðjónsdóttur.
Lífræn form
Stöölakot
SKÚLPTÚR/GLER
Kristín Guðjónsdóttir. Opið alla daga
frá 14-18. Til 18 ágúst. Aðgangur
ókeypis.
SKÖPUNARSÖGU mætti nefna
frumraun Kristínar Guðjónsdóttur á
myndlistarvettvangi, sem fram fer í
Stöðlakoti á Bókhlöðustíg. Hún leitar
öðru fremur fanga til lífrænna fonna
í umhverfínu og er á þann veg trú
lifunum æskuáranna á Vestfjörðum,
þar sem foreldrar hennar áttu sér
sumarhús. Lengi býr að fyrstu gerð,
eins og máltækið segir, og þrátt fyrir
sex ára listnám að baki virðast Krist-
ínu þessar lifanir hugleiknari en
margt annað í núiistum dagsins, svo
sem hreinar innsetningar og hug-
myndaflipp ýmiss konar sem tröllríður
listheiminum um þessar mundir.
Eftir tveggja ára nám í skúlptúr-
deild Myndlista- og handíðaskóla ís-
lands nam Kristín í fjögur ár við list-
og listiðnaðarskóla í Oakland, Kali-
forníu, og lauk þaðan tvöfaldri BFA-
gráðu í skúlptúr og gleri, auk þess
sótti hún sumarskóla í glergerð í
Pilchuck í Washington-fylki. Hún
hlaut ýmsar viðurkenningar meðan
á námi stóð og hefur tekið þátt í
nokkrum stærri samsýningum, hald-
ið tvær sýningar ásamt félaga og
eina einkasýningu.
Eftir verkunum á sýningunni að
dæma hefur Kristín heillast af fyrir-
bærum fjöruborðsins á Vestfjörðum,
bæði lífrænum og dauðum, og þann-
ig hafa verk hennar svip af hvoru
tveggja. Það er líkast sem listspíran
leitist við að gæða form úr gleri og
kopar því fjölskrúðuga lífí, sem boða-
slóð geymir, og þannig fær bátsform
(10) svip af liðamótum á einhveiju
kviku á fjöruborði. Einnig skynjar
maður skyldleika með gömlum grip-
um og áhöldum úr smiðjum dreifbýl-
isins.
Misdigrir koparvírar hlykkjast á
ýmsan veg um og útfrá ýmsum for-
munum úr hábrennsluleir, sem geta
jafnvel minnt á geimdiska. Á stund-
um líkt og sogarmar, eða að vírarnir
eins og halda þeim saman, sem er í
samræmi við frásögn hennar af
brotnu leirtaui, sem fyrrum tíðkaðist
að spengja eða staga saman, leirílát,
potta og aðra brúkshluti.
Það sem höfuðmáli skiptir er þó
að maður skynjar ótvíræða form-
kennd hjá gerandanum ásamt alvöru
á bak við vinnubrögðin og það er
þessi sérstaka formkennd, sem er
styrkur Kristínar að mínu áliti, en
ekki hin sértæka efnismeðferð. Hitt
er svo annað mál að áhugi á óvenju-
legum efnum og efnasamböndum er
af hinu góða, en eitt sér dugir það
naumast. Slíkt flæðir yfír heiminn,
án upprunalegra tilfínninga fyrir því 1
sem menn hafa handa á milli né |
mótunarlegra kennda, sem fyrri rým- (
islistamenn höfðu svo ríkulega til að
bera, svo sem Arp, Lipchitz, Moore
og Noguchi, svo einhveijir séu nefndir.
Dregið saman í hnotskurn er um
athyglisverða frumraun að ræða sem
lofar góðu um framhaldið.
Bragi Ásgeirsson
Viljugir böðlar Hitlers
ÞÝSK þýðing á bókinni Viljugir
böðlar Hitlers (Hitler’s Willing
Executioners), eftir bandaríska fé-
lagsfræðinginn Daniel Jonah Gold-
hagen kom út nú í vikunni og segj-
ast bóksalar vænta metsölu. í bók-
inni heldur Goldhagen því fram, að
óbreyttir borgarar í Þýskalandi hafí
aðstoðað nasista við að útrýma millj-
ónum gyðinga. Hefur bókin vakið á
ný harðar deilur um hvað hafi leitt
til Helfararinnar.
Goldhagen er nú staddur í Þýska-
landi þar sem hann hefur mætt til
viðtala í fjölmiðlum og í næsta mán-
uði mun hann taka þátt í opinberum
umræðum með sagnfræðingum.
í útvarpsviðtali á fímmtudag sagði
Goldhagen að það væri ekki réttmæt
gagnrýni á bókina að segja hana
byggjast á óígrunduðum alhæfíngum
um Þjóðverja. „Það er á engan hátt
meira óviðeigandi að alhæfa um
Þjóðveija á þessum tíma og segja
meirihluta þeirra - ekki alla, en
flesta - hafa verið illa við gyðinga
heldur en það myndi vera að alhæfa
nú um íjóðveija að flestir þeirra séu
hlynntir lýðræði," sagði hann.
Varpar skugga á
venjulega Þjóðverja
Það sem mestu skiptir, að sögn
Goldhagens, er sú spuming hvort
unnt sé að færa reyndarrök fyrir
þessum fullyrðingum. Hann fullyrðir,
að sú aðferð hans, að láta fólk sem
hjálpaði til við útrýmingarherferðina
gegn gyðingum, segja sögur sínar í
bókinni, varpi skugga á venjulega
íjóðveija á þessum tíma.
„Með þessum hætti er fólkið gert
lifandi og sýnt sem raunverulegar
manneskjur sem tóku þátt, drápu
viljandi, en voru ekki neyddar til
samstarfs gegn vilja sínum,“ segir
Goldhagen.
Bandarískur félags-
fræðingnr heldur því
fram í nýlegri bók að
almenningur í Þýska-
landi hafi veitt nasistum
hjálp við helförina gegn
gyðingum. Þýskir gagn-
rýnendur hafa tekið
bókinni fálega.
Hann segir ekkert hæft í því að
hver einasti Þjóðveiji sé meðsekur,
en telur að djúpstætt hatur á gyð-
ingum hafi verið sterkt í þýsku
samfélagi og orðið til þess að sex
milljónum gyðinga hafí verið út-
rýmt. „Tvennt þurfti til svo að til
Helfararinnar kæmi. Umfangsmik-
ið, illgjarnt og smitandi hatur á
gyðingum í Þýskalandi og nasista-
stjórn. Þetta tvennt fór einungis
saman í Þýskalandi og þess vegna
varð Hclförin," segir Goldhagen.
Goldhagen er 37 ára og sonur
gyðings sem lifði Helförina af. Hann
segir, að neikvæð viðbrögð þýskra
fjölmiðla og gagnrýnenda við bók-
inni byggjast á misskilningi. Sakar
hann gagnrýnendur um að bera
brigður á trúverðugleika sinn vegna
þess að með bókinni hafi hann rofið
langvarandi bannhelgi.
Yfirborðskenndar
niðurstöður
Sagnfræðingar hafa margir sagt
að niðurstöður Goldhagens séu yfir-
borðskenndar og hann líti framhjá
því sérstaka samspili óðaverðbólgu,
kreppuástands og uppgjafar sem
hafi gert Þjóðveija veika fyrir rót-
tækri hugmyndafræði á borð við
nasisma. í dagblaðinu Die Welt
sagði að þessi „ögrandi og pirrandi
bók“ Goldhagens dragi velþegna
athygii að illvirkjum nasistatímans,
og hjálpi til við að færa áhersluna
í umræðu sem hafi að mestu snúist
um fórnarlömb Helfararinnar.
En Golhagen er atyrtur fyrir að
vera heldur fáorður um þá Þjóð-
veija sem veittu Hitler andspyrnu
og aðstoðuðu gyðinga við að flýja
eða komast í felur. Þá sé lítið gert
úr því, að herförin gegn gyðingum
varð kveikjan að tilræði við Hitler
sem gert var í júlí 1944.
„Goldhagen hefur skrifað bók þar
sem hann sýnir Þjóðveijum dagsins
í dag afmörkuð dæmi um lögreglu-
sveitir, vinnubúðir og dauðagöngur
gærdagsins. Þetta er vel gert,“ seg-
ir í Die Welt. „En hann hefur enga
skiljanlega útskýringu eða kenningu
um það hvað Ieiddi til Helfararinn-
ar, eins og hann segist hafa.“
Julius Schoeps, sagnfræðipró-
fessor við Háskólann í Potsdam og
framkvæmdastjóri Moses Mend-
elssohn-miðstöðvarinnar fyrir gyð-
ingleg fræði í Evrópu, hafnar þeirri
fullyrðingu Goidhagens að með
bókinni sé brotið blað, en sagði að
umræðan um Helförina héldi
áfram.
„Að mínu mati er bók Goldhagens
ekki eins áhugaverð og umræðan
um hana. Þessi umræða sýnir að
enn er margt ósagt, sumt hefur
ekki verið rætt í þaula og annað
þarfnast útskýringa," sagði hann í
útvarpsviðtali. „Spurningarnar eru
hver, hvað og umfram allt hvers
vegna? Það er enn hulin ráðgáta
hver ástæðan var.“
Vill bætur
fyrir krot
á málverk
LISTASAFNIÐ í St. Louis
hefur höfðað mál á hendur
Whitney nútímalistasafninu í
New York og öryggisþjónustu
þess og krafist 165 milljóna
króna skaðabóta vegna
skemmda sem unnar voru á
málverki eftir bandaríska popp-
listamanninn Roy Lichtenstein.
Listasafnið í St. Louis lánaði
verkið, sem ber titilinn „Curta-
ins“ og er frá árinu 1962, til
Whitney árið 1993 og öryggis-
vörður sem var að störfum á
þeim tíma teiknaði hjarta á verk-
ið og skrifaði rómantísk skilaboð
inn í það með tússi. Listasafnið
hefur eytt rúmlega 400.000 krón-
um í viðgerðir á verkinu sem er
ekki það sama á eftir og þefur
fallið í verði að sögn lögfræðings
safnsins John Rasp.
I
)
>
I
>
i
w
>
i
i
U