Morgunblaðið - 14.08.1996, Blaðsíða 20
20 MIÐVIKUDAGUR 14. ÁGÚST 1996
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
„Við og hinir “
ÞÁTTTAKA í 15.000 manna ráð-
stefnu um alnæmi lætur engan
ósnortinn. Ráðstefnan, sem nú er
haldin á tveggja ára fresti, var fjöl-
mennari en nokkru sinni fyrr. Þama
gafst einstakt tækifæri til að fregna
af baráttu einstakra þjóða við al-
næmi og á hvem hátt sjúkdómurinn
hefur áhrif á félagslega og efna-
hagslega þróun, einkum þróunar-
landa.
Það var ljóst strax í upphafí að
ný lyfjameðferð gegn alnæmi yrði
mest í sviðsljósinu. Það ríkti meiri
von á þessari ráðstefnu en verið
hefur um langt skeið. Árangurinn
er góður enn sem komið er. Ekki
verður fjallað nánar um þessi lyf
hér enda hafa þeir íslensku læknar
sem sátu ráðstefnuna gert þeim góð
skil.
Þrátt fyrir von í nýjum lyíjum
er sú von augljóslega ekki fyrir alla
vegna þess hve dýr þau em. Stað-
reyndin er sú að 90% smitaðra búa
í þróunarlöndum (einkum í Afríku
sunnam Sahara og Suðaustur-Asíu)
en meirihluti úrræða varðandi vam-
ir, umönnun og meðferð er í iðnríkj-
um. Um tíma leit út fyrir að það
Tengsl eru á milli fé-
lagslegs misréttis, segir
Sigríður Haraldsdótt-
ir, og vamarleysis gegn
HIY-smiti.
drægi saman með lífskjörum í þró-
unarlöndum og iðnríkjum. Meðal-
ævilengd í þróunarlöndum hafði
þokast talsvert upp á við um nokk-
urt skeið þegar alnæmi kom tij sög-
unnar. Nú er t.d. gert ráð fyrir að
árið 2010 hafi meðalaldur í Zambíu
fallið úr 66 árum í 33 ár (er ná-
lægt 80 árum hjá íslenskum konum
og körlum). Afríka er fátæk, svöng
og sjúkdómum hijáð. Hefur hún
ástæðu til að gleðjast yfir nýtil-
komnum lyfjum sem
hún veit að hún getur
aldrei veitt börnum
sínum? Þær þjóðir sem
búa við fátækt, hungur
og stríð eiga nú í höggi
við nýja ógn gagnvart
félags- og efnahagslífi.
Heiti ráðstefnunnar
í Vancouver var „One
world, one hope“. En
alnæmi hefur enn á ný
fært okkur sannleik-
ann um það að við
búum ekki í einum
heimi. Hann er skiptur
í ríka og fátæka,
kjarna og jaðar, norður
og suður eða einfald-
lega í þá sem hafa og
þá sem ekki hafa. Munur á milli
þessara hópa hefur aukist með til-
komu alnæmis.
Það er ef til vill löngu búið að
segja allt sem segja þarf en það
þarf að segja það allt aftur og ef
til vill á svolítið annan hátt. Við-
horfskannanir, jafnt á íslandi sem
og annars staðar í vestrænum
heimi, hafa endurtekið sýnt að al-
mennt er þekking fólks á smitleið-
um alnæmis góð og flestir vita
hvemig hægt er að veijast smiti.
Samt sem áður verðum við vitni
að framgangi faraldursins um allan
heim þó mismunandi hratt fari.
Talið er að um 28 milljónir manna,
í heiminum öllum, hafí smitast frá
byijun faraldursins. Tæplega 22
milljónir lifa með veiruna og nærri
sex milljónir hafa látist. Á undan-
fömum árum hefur víða hægt á
faraldrinum í iðnríkjum einkum
vegna þess að dregið hefur úr smiti
sem berst milli karlmanna með kyn-
mökum. Meðal fíkniefnaneytenda
og gagnkynhneigðra hefur tilfellum
hins vegar fjölgað. Á sama tíma
er faraldurinn að ná fótfestu á áður
ónumdum svæðum, t.d. í Kína og
þrátt fyrir að nýgengi sjúkdómsins
sé enn lágt í Austur-Evrópu og
fyrrum Sovétríkjunum er mikil
aukning á öðrum kynsjúkdómum.
Grundvallarspurningin er hvers
vegna fólk nýtir ekki þau úrræði
sem það hefur til að veijast smiti.
Einfaldasta svarið er auðvitað það
að fólk álítur ekki að það sé í neinni
hættu á að smitast af alnæmi. Sum-
ir hafa rétt fyrir sér en aðrir ekki.
í Bandaríkjunum hefur komið í ljós
að ungir hommar taka meiri áhættu
varðandi alnæmi en þeir eldri, þrátt
fyrir að þeir séu aldir upp á tímum
alnæmis. Ein ástæðan er einfald-
lega æska. Ungt fólk, hver svo sem
kynhneigð þess er, gerir síður var-
úðarráðstafanir, því á þessum aldri
er maður ósigrandi.
Þá hefur fundist samband á milli
kynferðislegs ofbeldis og annars
konar líkamslegs og andlegs ofbeld-
is og áhættuhegðunar. Þeir sem
orðið hafa fyrir slíku ofbeldi virðast
taka meiri áhættu, nota t.d. ekki
smokka þegar ástæða er til. Sjálfs-
álit og sjálfsvirðing þessa fólks hef-
ur verið fótum troðin. Því fínnst
e.t.v ekki ástæða til þess að vemda
líf sitt sem er einskis virði hvort
sem er. Kona sem býr við ofbeldi
af völdum maka síns er ekki líkleg
Stretsbuxur kr. 2.900
Konubuxur kr. 1.680
Mikift úrval af
allskonar buxum
Opið á laugardögum
til þess að krefja hann um að nota
smokk þrátt fyrir að hún viti að
hún sé ekki eini rekkjunautur hans.
Slík bón myndi líklega kalla á meira
ofbeldi. Þá er einnig ljóst að ofbeldi
gagnvart börnum, bæði kynferðis-
legt ofbeldi og annað líkamlegt of-
beldi, tengist áhættuhegðun á full-
orðinsárum. Þung-
lyndi, léleg sjálfsmynd,
vanmáttarkennd og
misnotkun fíkniefna
tengjast gjaman of-
beldi í æsku og þessir
sömu þættir tengjast
áhættuhegðun á ungl-
ings- og fullorðinsá-
mm. í Suðaustur-Asíu
er algengt að eiginkon-
ur þóknist eiginmönn-
um sínum kynferðis-
lega, umyrðalaust. Ef
eiginmaður smitast af
alnæmi nýtur hann
umönnunar þeirra
kvenna sem næst hon-
um standa, þ.e.a.s.
móður, eiginkonu og
dætra. Ef eiginkonan smitast er hún
forsmáð þótt hún hafí augljóslega
smitast af eiginmanninum. Víða í
Afríku eru barnlausar konur á barn-
eignaraldri litnar hornauga. HIV-
smit er hins vegar mjög algengt
meðal fólks á barneignaraldri og í
Zimbabwe er talið að allavega 25%
fólks á þessum aldri séu smituð.
Eignist smitaðar konur börn, ann-
aðhvort af ráðnum hug eða af
slysni, þurfa þær að horfast í augu
við að vera mismunað á öllum svið-
um. Sökum fáfræði er ástandið sér-
staklega slæmt í dreifbýli. Börn
þessara kvenna eru félagslega ein-
angruð, framtíð þeirra er ótrygg
og mörg verða munaðarlaus áður
en þau eiga nokkra möguleika á
að sjá sér farborða sjálf.
Dæmin hér að framan einskorð-
ast ekki við þróunarlöndin. Lífs-
gæði fólks í iðnríkjunum eru einnig
misjöfn. í Bandaríkjunum er HIV-
smit margfalt algengara meðal
svartra karla en meðal hvítra
kvenna og HlV-smit er vaxandi
vandamál meðal frumbyggja í
Kanada. Almennt er álitið að jafn-
ræði meðal fólks sé óvíða meira en
á Norðurlöndunum. Til grundvallar
því jafnræði liggur fyrst og fremst
jafn réttur til menntunar og jafnt
aðgengi að heilbrigðis- og félags-
þjónustu. Þessari skipan mála í vel-
ferðarmálum var komið á af hug-
sjón og það dugir ekkert minna en
hugsjón til þess að viðhalda henni.
Þó lífsgæði teljist góð hér á landi
er langt því frá að allir íslendingar
njóti sömu lífsgæða. Fátækt er
staðreynd og af öllum sólarmerkj-
um að dæma fer hún vaxandi. Kon-
ur, karlar, drengir og stúlkur verða
fyrir ofbeldi, oft af völdum nákom-
inna. Misnotkun vímuefna og þau
félagslegu og efnahagslegu vanda-
mál sem að henni stuðla og henni
fylgja eru til staðar.
Alnæmi hefur, og verður að hafa,
áhrif á þankagang okkar og hegð-
un. Það er langt því frá að við höf-
um sigrast á vandanum. Forvarnar-
aðgerðir verða enn um sinn okkar
meginvopn. Talsverðar breytingar
eru að verða á forvamarstarfí.
Skilningur fólks á þeim flóknu fé-
lagslegu, menningarlegu, pólitísku
og efnahagslegu öflum sem móta
faraldurinn hefur aukist. Sérstak-
lega hafa mönnum orðið ljós tengsl-
in á milli félagslegs misréttis og
varnarleysis gegn HlV-smiti.
Fræðsluherferðir, hlaðnar upplýs-
ingum, eru að víkja fyrir tilraunum
sem miða að því að virkja og styrkja
mismunandi hópa í baráttunni við
sjúkdóminn. Boðskapurinn er, að
vísindamenn eiga ekki að ákveða
hvað er best fyrir aðra. Þeir eiga
fremur að miðla tiltækum upplýs-
ingum og styrkja starf þjóðféiags-
hópa í að bregðast við vandanum.
Jafnframt þessu eru augu fólks að
opnast fyrir því að baráttan við ai-
næmi er hluti af miklu víðtækari
baráttu sem snýst um ójöfnuð, skort
á umburðarlyndi og óréttlæti.
Höfundur er landfræðingvr og
starfsmaður Landlæknis-
embættisins.
Kanaríveisla
20. október með
Sigurði Guðmundssyni
i
frá kr. 4T >632
Heimsferðir hefja nú aftur haustferðir sínar til Kanaríeyja þann 20. október
og er okkur ánægja að bjóða ótrúlega hagstæð tilboð í sólina þar sem þú
nýtur hins besta á Kanaríeyjum og flýgur þangað í beinu flugi Heimsferða.
Við kynnum nú glæsilega nýja gististaði og nú býður
Sigurður Guðmundsson Heimsferðafarþegum
spennandi dagskrá í sólinni, leikfimi og kvöldvökur
sem gera ferðina ógleymanlega.
Bókaðu strax - aðeins fyrstu 50 sætin á sértilboði, til 23. ágúst
Fyrstu 50 sætin á
sértilboði, til 23.
ágúst
Vinsælasta hótelið - Corona Blanca
Verð kr.
47.632
rsrsjp
oktober ._
Verð kr.
Brottför
20. október - 4, 5 vikur
19. nóvember - vika
26. nóvember - 3 vikur
Sigurður Guðmunds-
son býður spennandi
dagskrá í vetur.
59.960
M m
[ HEIM SFI
Fjöldasöngur
Morgunleikfimi
wbÆ
Austurstræti 17 • sími 562 46 00
Sigríður
Haraldsdóttir