Morgunblaðið - 14.08.1996, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
MIÐVIKUDAGUR 14. ÁGÚST 1996 17
TÓNOST
Ilallgrímskirkja
ORGELTÓNLEIKAR
Lenka Mátéová flutti orgelverk eftir
J.S. Bach, Liszt, Messiaen og Eben.
Sunnudagurinn 11. ágúst, 1996
TÓNLEIKARNIR hófust á sálm-
forleiknum Ich ruf zu dir, Herr
Jesu Christ, BWV 639, undurfag-
urri tónsmíð eftir meistara J. S.
Bach, er Lenka Mátéova „register-
aði“ mjög fallega. Að „registera"
eða raddskipa orgel, er eitt af því
sem orgelfræðimenn deila um og
eru þar um margvíslegar kenning-
ar, sem mótast hafa af mismun-
andi viðhorfum til stíls og tíma.
Sú raddskipan, er einkenndi leik
Páls ísólfssonar og hann nam hjá
Straube í Leipzig, hafði mikil áhrif
á leik íslenskra orgelnemanda
hans. Þeir orgelleikarar sem komu
fyrrum til íslands, menn eins Pow-
er Biggs og Föstermann sýndu allt
aðra hlið á raddskipan orgelsins
en menn þekktu hjá Páli. Síðan
hafa margir snillingar komið hing-
að til landsins og með hveijum
þeirra hefur raddskipanin nær
ávallt birst með nýjum hætti. Það
sem mótar hugmyndir manna fyrst
og fremst, er þekking þeirra á eðli
raddanna, blæ og samskipan
þeirra, og svo stíll tónverkanna. í
þeirri umræðu vill oft gleymast,
ARKITEKTINN Norman Foster og
samstarfsfólk hans er nú í miðjum
klíðum að hanna hæsta hús Bret-
lands, sem á að rísa í City-hverfinu
i. London og teygja sig rúmlega
þtjú hundruð metra upp í loftið.
Þetta háhýsi verður hærra en Can-
ary Wharf-turninn í London, sem
er 240 metrar og höfuðstöðvar
Commerzbank í Frankfurt, sem
Foster hannaði einnig og eru 280
metrar á hæð.
Hvað er svona heillandi við að
byggja upp í loftið? Svo virðist sem
það sé arkitektum og bygginga-
verkfræðingum álíka ögrun að
komast upp fyrir þúsund fetin (eða
þijú hundruð metrana) og það er
flugvélasmiðum og kappaksturs-
hetjum að komast gegnum hljóð-
múrinn.
Byggingalistgagnrýnandi
breska blaðsins The Independent
bendir á, að það sé hvorki nýstár-
legt né erfitt að byggja svona há
hús. Byggingaverkfræðingar telji
víst, að ef vilji værir fyrir hendi
mætti láta hálfrar aldar gamlan
draum Franks Lloyds Wrights um
„himnaborg“ rætast, og teygja
hana vel yfir einn og hálfan kíló-
metra upp í loftið. Wright gerði
tiltölulega nákvæmar teikningar
að þessum risa fyrir 50 árum.
Himnaborgin átti að rísa í Chicago
þar sem hæsta hús í Bandaríkjun-
um, Sears-turninn, stendur, 110
hæðir og 440 metrar, dimmur og
drungalegur, og ef sjónvarpsmöstr-
in ofan á honum eru tekin með í
reikninginn verða metrarnir 517.
Gagnrýnandi The Independent
rifjar upp að fyrir nokkrum árum
hafi hann farið í lyftunni upp í topp
Sears-turnsins og orðið samferða
víetnamskri ijölskyldu sem var ný-
komin til Bandaríkjanna. Fjöl-
skyldumeðlimirnir hafi staðið
öskrandi alla leiðina upp á útsýnis-
pallinn, sem hafi ekki verið mjög
hughreystandi. Öryggisverðir í
húsinu hafi mátt taka á allri sinni
diplómasíu til þess að fá fólkið til
þess að fara niður aftur.
„Það var hreinlega skelfingu
lostið og gat alls ekki skilið hvers
vegna börnum var leyft að halla
sér að glerveggjum í rúmlega
fjögurhundruð metra hæð,“ segir
gagnrýnandinn.
Þessi saga sýnir fram á tvennt.
í fyrsta lagi, að það er eitthvað
óeðlilegt við mjög há hús, og í öðru
lagi, að þrátt fyrir það er eiginlega
ekkert því til fyrirstöðu að reisa
þau og gæta fyllsta öryggis. Emp-
ire State-byggingin í New York,
sem er tæpir 380 metrar, hefur
aldrei valdið deilum þótt hún hafi
Að tengja saman
gamalt og nýtt
að sjálft tónverkið er nótur, sem
leika þarf samkvæmt innri skipan
þeirra og formi verksins en raddv-
alið er bundið við smekk, sem oft-
ast hefur mótast á námsárum við-
komandi og verður honum stund-
um eins og trúaratriði, hvað megi
og megi ekki. Um þetta atriði gilda
sömu lögmál og um hljómsveitar-
rithátt og þar situr hver silkihúfan
upp af annarri, eftir löndum, tíma
og mismunandi kenningum í tón-
smíði.
Annað verkið á efnisskránni var
Fantasía og fúga, eftir Franz Liszt.
Þetta ríflega hálftíma langa verk er
erfítt í flutningi og ásamt prelúdíu
og fúgu yfír B-A-C-H, helsta orgel-
verk Liszt. Fyrsti kafli verksins er
ijölbreytt fantasía, sem byggist á
fyrra hluta stefs eftir Meyerbeer.
Miðhluti verksins er Adagio þáttur,
eins konar hugleiðing yfír allt stefíð,
sem rofín er af kraftmiklum inn-
gangi að fúgunni og lýkur verkinu
svo með upphöfnum glæsibrag. Með
þessu verki sýndi Lenka Mátéová
að hún er frábær orgelleikari, tekn-
ísk og smekkvís í raddvali sínu.
Barátta dauðans og lífsins eftir
Messiaen, er eins og öll verk þessa
sérstæða snillings, kreljandi og var
leikur Mátéovu mjög sannfærandi
en verk þetta er trúarleg hugleið-
ing, að fyrri hluta til er baráttan,
þar sem dauðinn er sterkari en
seinni hlutinn er sigur lísfins. Tón-
leikunum lauk með verki eftir Petr
Eben, Moto ostinato (þrástefjahátt-
ur), glæsilegu orgelverki sem er
mitt í millum eldri orgelhefða og
nýjunganna og minnir því á fígura-
tíva myndlist. Þetta ágæta verk var
mjög vel fiutt .
Lenka Mátéová er frábær orgel-
leikari og valdi sér til flutnings
verk eftir þá höfunda, sem allir
hafa kunnað á sitt orgel. Barokk-
meistarann J.S.Bach, rómantíska
snillinginn og einn mesta hljóm-
fræðing sinnar tíðar, F.Liszt, Nú-
tímahöfundinn og spámanninn O.
Messiaen og Petr Eben, sem tengir
saman gamalt og nýtt og má segja
að efnisskráin sé að þessu leyti,
eins konar stílsaga orgeltónlistar.
Jón Ásgeirsson
Morgunblaðið/KGA
CN-turninn gnæfir yfir miðborg Toronto, 552 metrar á hæð, og
er hæsta turnbygging í heimi. Því fer fjarri að einhugur ríki
meðal borgarbúa um ágæti turnsins.
Upp, upp
mitt hús
verið reist í miklum flýti og einu
sinni hafi rekist á hana flugvél.
Hæsta bygging í heimi er sjón-
varpsmastur í Norður-Dakóta í
Bandaríkjunum, 620 metrar.
Hæsta sjálfberandi byggingin er
CN-turninn í Toronto í Kanada,
552 metrar; hæsti reykháfurinn er
í Kazakstan, 414 metrar og hæsta
flaggstöngin er í Norður-Kóreu,
160 metrar. Hæstu spilaborgina
reisti bandarikjamaðurinn Bryan
Berg 1995 og var hún 83 hæðir
og tæpir fímm metrar.
Háum byggingum má greinilega
skipta í tvo flokka. Þær sem hafa
hagnýtt gildi, eins og til dæmis
sjónvarpsmöstur og reykháfar; og
þær sem eru hannaðar til þess að
vekja óhug og/eða aðdáun. Norður-
Kóreska flaggstöngin stendur til
dæmis á landamærunum við Suður-
Kóreu í þeim tilgangi einum að
vera ógnun.
A sama hátt keppa lönd og borg-
ir hvert við annað í því að byggja
sem hæst til þess að sýna og sanna
að þar sé mikill uppgangur - efna-
hagslegur, það er að segja. Þetta
mátti glöggt sjá í New York í lok
síðustu aldar, þegar fyrstu húsin
hærri en þúsund fet litu dagsins
ljós.
Þeir sem Ijalla um arkitektúr
hafa á undanförnum árum þóst sjá
tengsl milli efnahagsástands og
hæðar bygginga. Þeir hafa nefnt
að nú verði húsin hæst í Suðaustur-
Asíu þar sem efnahagur er í ofboðs-
legum vexti. Petrona-turnarnir í
Kúala Lúmpúr, höfuðborg Malasíu,
eru orðnir hæstu hús í heimi, 450
metrar, og voru reistir beinlínis
vegna þess að forsætisráðherra
landsins, Mahathir Mohamad, vildi
gera umheiminum ljóst hversu
efnahagur landsins hafði blómstr-
að.
Skýjakljúfar eru sjálfselskar
byggingar og sennilega er vont
fyrir sögufræg hús í gömlum borg-
um að eignast einn slíkan ná-
granna. Það var ekki fyrr en lyftan
var fundin upp í lok 19. aldar að
farið var að byggja hús hærri en
átta til tíu hæðir. Ekki vegna þess
að það væri verkfræðilega óhugs-
andi, heldur vegna þess, að enginn
hefði viljað leggja það á sig að
ganga upp stigana í hærri húsum.
Morgunblaðið//Ásdís
HÓPURINN sem sýnir í Gullsmiðjunni Pyrit.
Sjö skartgripahönnuðir
SJÖ skartgripahönnuðir frá Gull-
smíðaháskólanum í Kaupmanna-
höfn sýna lokaverkefni sín í Gull-
smiðjunni Pyrit G 15, Skólavörðu-
stíg 15 í Reykjavík og stendur
sýningin til 25. ágúst.
í kynningu segir að skartgripa-
hönnuðirnir nýútskrifuðu leitist
við að skapa nýjungar í danskri
skartgripahönnun „með því að
vinna á óhefðbundinn hátt með
form, efnivið, notkun og annað.
Eðli verkanna hefur í för með sér
að maður kemst ekki hjá að taka
afstöðu til hvers og eins skartgrips
og til þess boðskapar sem sá sem
skartgripinn ber sendir frá sér“.
Sjömenningarnir fengu styrki
frá Norrrænu ráðherranefndinni,
Sleipni og Norræna menningar-
sjóðnum til að sýna lokaverkefni
sín á Islandi og í Finnlandi. Þeir
eru Illeana Constanineanu, Helli
Lovig Espersen, Anders Leed
Christensen, Guðbjörg Kristín
Ingvarsdóttir, Karina Noyons,
Mette Vivelsted og Mette Saabye.
Mette Saabye var veittur
bronspeningur fyrir hálsmen í
maí sl. og Guðbjörgu K. Ingvars-
dóttur listastyrkur að upphæð
15.000 danskar kr., en styrkurinn
rennur til ungra kvengull- og silf-
ursmiða.
Vort líf á ein-
söngstónleikum
ERLA Þórólfs heldur
einsöngstónleika í
Gerðubergi á morgun
kl. 20.30. Undirleikari
er Ólafur Vignir Al-
bertsson píanóleikari.
Þetta eru fyrstu sjálf-
stæðu tónleikar Erlu.
Söngkonan útskrif-
aðist úr einsöngvara-
deild Söngskólans í
Reykjavík 1993 og er á
leið í framhaldsnám í
Trinity College í Lond-
on. Á efnisskrá eru ljóð
og aríur eftir innlend
og erlend tónskáld,
meðal þeirra eru Jórunn
Viðar, Fjölnir Stefáns-
son, Þórarinn Jónsson, R. Strauss,
Gabriel Fauré, Rachmanioff og Of-
fenbach.
Það sem er gaman að syngja
Erla hefur kennt söng í fjögur ár
eftir að hún lauk söngkennaranámi
frá Söngskólanum. Auk þess hefur
hún verið í Óperukórnum og tekið
þátt í uppfærslum með honum. Hún
hefur einnig stjórnað Kór Átthagfé-
lags Strandamanna og Barnakór
Bústaðakirkju. „Það er gaman að
kenna, en ég vil syngja", segir Erla
sem var að eigin sögn heppin að fá
kennara eins og Þuríði Pálsdóttur
og Jórunni Viðar.
Hún segist ekki fylgja neinni
ákveðinni stefnu í lagavali heldur
velji hún bara það sem hún hafi
gaman af að syngja. Kennari henn-
ar, Jórunn Viðar, spilaði undir hjá
Erla Þórólfs
henni þegar hún var 75
ára. Nú syngur Erla
Vort líf eftir hana við
ljóð Steins, Til minn-
ingar um misheppnað-
an tónsnilling og Við
Kínafljót, ljóð Þorgeirs
Sveinbjarnarsonar sem
Jórunn „vefur kín-
verskum dularljóma",
að mati Erlu.
„Á íslandi er blóm-
legt sönglíf“, bendir
Erla á, „ótal kórar og
mikið sönglíf. Kirkju-
kórar syngja tii dæmis
meira en kirkjutónlist,
þeir syngja líka verald-
leg lög.“
Ljóðalestur
á Svarta
kaffinu
ÞÓ nokkur þankabrot um líf-
ið heitir hálftíma löng ljóða-
dagskrá þar sem Hjalti Rögn-
valdsson leikari flytur sonn-
ettur eftir Kristján Árnason
á Svarta kaffinu, Laugavegi
54, klukkan 22 í kvöld.
W\Vestfrost
Frystikistur Staðgr.verð
HF 201 72 x 65 x 85 45.768,-
HF 271 92 x 65 x 85 50.946,-
HF 396 126x65 x85 59.170,-
HF506 156 x 65 x 85 69.070,-
Frystiskápar
FS 205 125 cm 62.092,-
FS 275 155 cm 74.314,-
FS345 185 cm 88.194,-
Kæliskápar
KS 250 125 cm 58.710,-
KS 315 155 cm 62.933,-
KS 385 185 cm 71.055,-
Kæli- og frystiskápar
KF 285 155 cm 88.524,-
kælir 199 Itr frystir 80 ltr 2 pressur
KF 283 155 cm 77.472,-
kælir 199 Itr frystir 80 Itr 1 pressa
KF350 185 cm 103.064,-
kælir 200 ltr frystir 156 Itr 2 pressur
KF 355 185 cm 97.350,-
kælir 271 Itr frystir 100 ltr 2 pressur
ODíCkGJ !
Faxafeni 12. Sími 553 8000 í