Morgunblaðið - 14.08.1996, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 14. ÁGÚST 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Skipulag Hveravalla
og stjórnsýslan
AÐ
hefur verið mikil um-
fjöllun í fjölmiðlum
um svokallað Hvera-
vallamál. Verður
reynt hér að skýra frá
nokkrum þeim helstu
aðfinnsluatriðum,
sem F.í. hefur sett
fram varðandi gerð
aðalskipulags Svína-
vatnshrepps 1992-
2012 og úrskurð um-
hverfisráðherra, þar
sem kæru F.í. er
hafnað, þ.e. að sá
hluti aðalskipulags-
ins, er varðar Hvera-
velli, verði úrskurðaður ógildur.
Kynningu
ábótavant
Með einni auglýsingu sem birt-
ist í Lögbirtingablaðinu þann 11.
nóvember 1992 er auglýst tillaga
að aðalskipulagi fyrir Svínavatns-
hrepp 1992-2012. Tekið er fram
í auglýsingunni, að þeir sem geri
ekki athugasemdir innan tilskilins
frest, teljist samþykkir tillögunni.
Samkvæmt tillögunni skal, auk
húss Veðurstofu íslands, nýrra
sæluhús F.í. og salemisaðstaða
hverfa af þeim stað, sem það hef-
ur verið á, á friðuðu svæði á
Hveravöllum með leyfi Náttúru-
<■ vemdarráðs. _
Hvorki F.í. né Veðurstofa ís-
lands urðu vör þessarar einu aug-
lýsingar er birtist í Lögbirtinga-
blaðinu. Engin tilraun var gerð
af hálfu sveitarfélagsins eða
skipulagsyfirvalda að kynna þeim
einu aðilum á Hveravöllum, sem
áttu fasteignir þar og
höfðu starfað þar í
áratugi að ætlunin
væri að fjarlægja eig-
ur þessara aðila. Lá
þó í augum uppi að
þessir tveir aðilar
myndu ekki sætta sig
við brottrif fasteigna
sinna. Telur F.í. að
það fái ekki staðist
að fasteignareigandi
verði sviptur eign
sinni, taki hann ekki
eftir einni auglýsingu
í Lögbirtingablaðinu
um aðalskipulag og
hann teljist þá hafa
samþykkt eignaskerðinguna með
þögninni, og glatað öllum rétti
fyrir tómlæti.
Engin önnur auglýsing birtist
annars staðar. Ekki er undirrituð-
um kunnugt um að haldinn hafi
verið almennur borgarafundur um
aðalskipulagtillöguna, eins og skal
gert áður en sveitastjórn tekur
endanlega afstöðu til aðalskipu-
lagsins, a.m.k. var F.í. ekki gefínn
kostur að mæta á slíkum fundi
vegna Hveravallasvæðisins, þar
sem fram hefði komið að rífa
ætti hús F.í. Hefði F.í. þá átt
þess kost að andmæla slíkum yfir-
gangi.
Ferðafélag íslands leggur sér-
staka áherzlu á, að í umræddri
auglýsingu um aðalskipuiag
Svínavatnshrepps er ekki vakin
sérstök athygli á því að aðalskipu-
laginu er einnig ætlað að ná yfir
Hveravallasvæðið. Var það brýn
nauðsyn, þar sem eignarréttur
Svínvetninga yfir Auðkúluheiði
Úrskurðurinn ber víða
með sér, segir Jónas
Haraldsson, að reynt
er að færa rök að
fyrirfram ákveðinni
niðurstöðu.
var umdeildur og hefur nú verið
hafnað samkvæmt héraðsdómi
sem er í samræmi við fyrri for-
dæmi Hæstaréttar í svipuðum
málum. Jafnframt voru stjórn-
sýslumörk hreppsins í suður alls
endis óljós og umdeild. Hefur fé-
lagsmálaráðuneytið ekki staðfest
staðarmörk hreppsins og um-
hverfisráðuneytið sjálft samþykk-
ir aðalskipulagið með fyrirvara
um staðarmörk Svínavatnshrepps
í óbyggðum, en telur samt F.í.
alfarið bundið af ákveðnum suður-
mörkum hreppsins, þótt það varði
F.í. fjártjóni og eignaskerðingum.
Er ekki sama hver á í hlut greini-
lega.
Stjórnsýsluvald
hreppsins
Þrátt fyrir að forsenda aðal-
skipulags sé stjórnsýsluvald við-
komandi sveitarfélags yfir
ákveðnu landssvæði, þ.m.t. svæði
innan afréttarmarka, þá nær
stjórnsýsluvald Svínavatns-
hrepps, ekki yfir Hveravelli með
vísan til þess hver afréttarmörk
Svínavatnshrepps eru. Á bls. 8 í
aðalskipulagi Svínavatnshrepps
segir orðrétt um afréttarmörk
hreppsins, “Undanfarin 40 ár
hefur afrétturinn á Auðkúluheiði
ekki náð nema suður að sauðfjár-
varnargirðingunni, sem er nokk-
uð norðan við Hveravelli og Kjal-
hraun“.
Hvað suðurmörk Auðkúluheið-
ar snertir þá er látið nægja í úr-
skurði ráðuneytisins að vísa til
lýsingar arkitektsins í aðalskipu-
lagstillögunni á hreppamörkum,
sem séu ekki önnur en talin hafa
verið staðarmörk hreppsins?!
Þessu hafi F.í. ekki andmælt,
þegar aðalskipulagið hafi verið
auglýst (tómlæti), auk þess sé
þá sönnunarbyrðin um önnur
staðarmörk F.I. (öfug sönnunar-
byrði). Ekki er gerð nein tilraun
til þess í úrskurðinum að vísa til
nokkurra frumheimilda um stað-
armörk í suður. Fullyrðir F.í. að
Svínvetningar hafi hvorki eigna-
rétt né stjórnsýsluvald yfir
Hveravallasvæðinu. Starfshópur
lögfræðinga á vegum þriggja
ráðuneyta vinnur nú að því að
ákvarða stjórnsýslumörk hálend-
isins, og þá er unnið að heildar-
skipulagi fyrir hálendi landsins.
Þá segir í skipulagsreglugerð að
þess skuli gætt að aðalskipulag
samræmist sem best þeim áætl-
unum, sem gerðar kunna að verða
fyrir landið í heild á vegum ráðu-
neyta og stofnana. Aðalskipulag
Svínavatnshrepps fullnægir ekki
þessu ákvæði.
Valdsvið
Náttúruverndarráðs
Ferðafélag íslands áréttar sér-
staklega, að með auglýsingu nr.
217/1979 um náttúruvætti á
Hveravöllum á Kili hafi Náttúru-
verndarráð heimilað F.í. á grund-
velli 22. gr. laga nr. 47/1971 um
náttúruvernd að hafa sæluhús á
friðuðu svæði Hveravalla í sam-
ráði við Náttúruvemdarráð. Telur
F.í. að Svínavatnshreppur geti
ekki með gerð aðalskipulags, þótt
staðfest sé af umhverfisráðuneyt-
inu, ómerkt ákvarðanir Náttúru-
verndarráðs varðandi heimild F.í.
að fá að vera innan friðaða svæð-
isins með sæluhús sín. Til þess
að hægt sé að afturkalla það leyfi,
þarf Náttúruverndarráð sjálft með
lögformlegum hætti að breyta því
fyrirkomulagi og þá í samráði við
F.í.
Þar sem þetta var ekki gert,
þá telur F.í. að það ákvæði aðal-
skipulags Svínavatnshrepps varð-
andi Hveravelli er varðar brottrif
nýrra sæluhúss F.í. vera þegar
af þessum ástæðum marklaust og
óbindandi fyrir F.í.
Óvönduð
vinnubrögð
Hvað form og efnistök í úr-
skurði umhverfisráðuneytisins
snertir þá telur F.í. að hann beri
með sér víða að verið sé að reyna
að færa rök að fyrirfram ákveð-
inni niðurstöðu og því fyllsta hlut-
leysis ekki gætt, sem var nauðsyn-
legt þar sem umhverfisráðherra
var að úrskurða um lögmæti eigin
gerða. Finnur F.í. sérstaklega að
því, að í úrskurðinum er vitnað í
ákvæði skipulagsreglugerðar og
hluti málsgreinar tekin orðrétt
upp en hluta greinarinnar sleppt.
Við það fær ákvæðið allt aðra
merkingu, sem passar við fyr-
irfram ákveðna niðurstöðu F.I. í
óhag.
Slík vinnubrögð eru ámælis-
verð. Þessum úrskurði umhverfis-
ráðherra vill F.I. ekki una og hef-
ur því beint kvörtun sinni til
Umboðsmanns alþingis.
Höfundur er félagi í Ferðafélagi
íslands og lögfræðingur.
Hver á kirkjuna?
Meðal annarra orða
Á kirkjan enga þá andans menn, sem geta hafið sig yfir
þessar deilur, stigið fram og talað máli sjálfrar trúarinnar?
Njörður P. Njarðvík spyr: Hver á kirkjuna?
FRÁ því hefur verið skýrt í fréttum,
að fólk flýi þjóðkirkjuna í talsverðu
fjölmenni eftir vetur sem hefur ein-
kennst af ásökunum, illdeilum og jafnvel
beinum ijandskap þeirra, sem hefur verið
trúað fyrir þeirri ábyrgð að standa vörð
um boðskap Krists í nafni þjóðarinnar. Og
ég skal játa, að það hefur einnig hvarflað
að mér, þótt ég hafi ekki látið verða af því
- ekki enn, því að ég sæi eftir þjóðkirkj-
unni, ef hún liðaðist í sundur fyrir innri
sundrungu, þótt ég sé ekkert sérstaklega
kirkjurækinn. Kirkja sem hefur það hlut-
verk að ná til þjóðarinnar allrar, verður
nefnilega að vera fijálslynd, víðsýn, um-
burðarlynd - og óáreitin. Hún hlýtur að
boða fagnaðarerindið fordómalaust í stað
þess að klifa á lögmálinu sem einhvers
konar refsivendi, eins og oft gerist í svoköll-
uðum sértrúarsöfnuðum. Um leið og þjóð-
kirkja snýst til þröngsýni að einhveiju
marki, dæmir hún sjálfa sig úr leik sem
þjóðkirkja. Þess vegna eru þær deilur, sem
nú halda sífellt áfram að geisa í kirkjunni,
alvarlegar, því að „hvert það ríki, sem er
sjálfu sér sundurþykkt, leggst í auðn, og
hver sú borg eða heimili, sem er sjálfu sér
sundurþykkt, fær ekki staðist“ (Matteus
12:25).
Engir andans
menn?
Það hefur vakið athygli mína, að í öllum
þeim orðaflaumi (mér liggur við að segja
illorðaflaumi), sem kirkjunnar menn hafa
látið sér sæma að demba yfir þjóðina, hef
ég ekki orðið þess var að einn einasti prest-
ur kæmi fram opinberlega og gæti hafið
sig yfír þessar deilur. Þeir hafa þá annað-
hvort tekið þátt í þeim eða þagað. Þagað
kannski af því þeim hefur þótt óþægilegt
að kveðja sér hljóðs, — en það er einmitt
það sem hefur vantað. Ég vil ekki trúa því
að þorri presta sé svo huglaus - eða það
sem enn verra er - svo skeytingariaus að
þeir horfi þegjandi á kirkjuna liðast í sund-
ur í smásöfnuði vegna einhvers konar guð-
fræðilegrar þrætubókar. Því að trú er ekki
sama og guðfræði. Við blasir, að yfirstjórn
kirkjunnar er of veikburða til að geta tek-
ið á þessum deilum og sett þær niður.
Annars væru þær löngu hjaðnaðar. Þetta
er líka vandamál sem vel hugsandi prestar
þurfa að horfast í augu við - og bregðast
við. Og við, áhyggjufullir leikmenn, hljótum
að spyija: Á kirkjan enga þá andans menn,
sem geta hafið sig yfir þessar deilur, stig-
ið fram og talað máli sjálfrar trúarinnar?
Eigum við að trúa því að svo sé komið,
að prestunum sé í raun ekki lengur trú-
andi fyrir kirkjunni?
„Prestakirkja"
Um hvað snúast deilurnar í kirkjunni í
raun og veru, þegar búið er að skyggnast
á bak við klögumál milli prests og organ-
ista og ásakanir á biskup, sem litu út fyr-
ir að koma þessu öllu af stað, en voru
kannski raun annað vandamál, að minnsta
kosti að hluta? Svo er að sjá sem hluta
af prestastéttinni dreymi um einhvers
konar „prestakirkju", þar sem söfnuðurinn
á að knékijúpa prestinum, „stöðu hans
og valdi". Að minnsta kosti tala þeir mik-
ið um þetta tvennt, um stöðu prestsins
og vald hans, hver eigi að ráða í kirkj-
unni. Og í huga þessara „valdpresta" er
enginn vafi á því, að það er presturinn
sem ræður, ekki söfnuðurinn eða stjórn
hans.
Þetta kom m.a. skýrt fram, þegar prest-
ur kvartar undan því við siðanefnd kirkj-
unnar að annar prestur skuli hafa vígt hjón
undir húsgaflinum á kirkju „hans“ - og
gerðist sá þó ekki svo djarfur að ganga inn
í kirkjuna.
Enginn prestur á sem sé að annast neins
konar trúarathöfn í „kirkju annars prests“.
Þá er „valdi“ prestsins ógnað. Ég hugsaði
þá sem svo, að ef þessi prestur hefði ver-
ið nógu umburðarlyndur og víðsýnn, þá
hefði fólk kannski ekki talið sig þurfa að
leita til annars prests! Á þetta ef til vill
að ganga svo langt að enginn prestur
megi hætta sér inn fyrir landamerki ann-
ars prestakalls?
En hvert er þá „vald“ og réttur sóknar-
barns? Margar ástæður geta orðið til þess,
að maður vill leita til annars prests. Kannski
vill einhver leita til skírnarprests síns eða
fermingarprests um hjónavígslu. Ættar-
tengsl geta valdið vali á presti eða persónu-
leg vinátta. Ég teldi mér mjög misboðið,
ef sóknarprestur minn neitaði mér um að
fá vin minn eða skyldmenni úr prestastétt
til að annast fyrir mig prestverk í minni
kirkju, því ég lít svo á að ég eigi kirkjuna
engu síður en presturinn.
Eðli kirkjunnar
I raun snýst málið um skilning á því,
hvað kirkja er. Kirkja er ekki hús, þótt
sérstakt hús sé notað sem umgjörð um
guðsþjónustu. En guðsþjónusta getur að
sjálfsögðu verið hvar sem er. Það þarf
ekki einu sinni námunda við húsgafl á
kirkjubyggingu. Kirkja er samfélag manna
sem aðhyllast boðskap Krists, einnig þótt
þeir hafi ekki allir nákvæmlega sama skiln-
ing á þeim boðskap. Og einmitt það skipt-
ir miklu máli. „... hvar sem tveir eða þrír
eru saman komnir í mínu nafni, þar er ég
mitt á meðal þeirra" (Matteus 18:20). Það
er allt sem þarf.
Hin raunverulega kirkja er innra með
þeim sem trúa og aðhyllast boðskap Krists.
Þar eru engar kreddur, engar deilur, engir
prestar eða prelátar. Hana getur enginn
utanaðkomandi skemmt fyrir okkur. Hún
er það sem skiptir öllu máli, hin dýpsta
skynjun guðlegs eðlis, sem leitendur vilja
láta stjórna lífi sínu.
Um þessa ósýnilegu, innri kirkju hafa
menn svo búið til hina ytri kirkju, manna-
stofnun, umgjörð til að hlúa að hinni innri
kirkju. Og í þessari ytri kirkju hefur prest-
um verið fengið sérstakt hlutverk, þótt
Kristur nefni hvorki presta, biskupa né
páfa, heldur einungis lærisveina. Áf því
leiðir að prestur er ekki herra safnaðarins
heldur þjónn hans og lærisveinn Krists eins
og aðrir. Með því að hann á að helga líf
sitt og starf kenningum Krists, er ætlast
til þess að hann geti leiðbeint öðrum. En
það er vandasamt og hefur ekki alltaf tek-
ist sem skyldi.
Við vitum öll að forysta hinnar ytri
kirkju, hvort sem hún er að yfirbragði
kaþólsk, lútersk eða eitthvað annað, hefur
oftlega reynt að kúga hina innri kirkju.
Það er að segja: hefur reynt að skammta
mönnum skilning á eðli Krists. Það er hins
vegar aldrei hægt til lengdar. Leit að and-
legum þroska krefst fijálsrar hugsunar.
Ég hefur einhvers staðar áður sagt og segi
aftur: Sá sem heldur að aðeins ein leið liggi
til Guðs, mun ekki rata þá leið.
Höfundur er prófessor í íslenskum
bókmenntum við H&skóla íslands.