Morgunblaðið - 20.10.1996, Blaðsíða 29
28 SUNNUDAGUR 20. OKTÓBER 1996
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hailgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
HUNGURDAUÐI
BARNA
Að frumkvæði fao,
Matvæla- og land-
búnaðarstofnunar Samein-
uðu þjóðinna, var efnt til
„Alþjóðadags fæðunnar“
16. október sl. Tilgangurinn
var tvíþættur. í fyrsta lagi
að árétta að holl fæða er
undirstaða heilbrigðis og
velfarnaðar sérhvers ein-
staklings. í annan stað að
brýna mannkyn allt í bar-
áttu gegn hungri í heimin-
um. „Mönnum telst svo til,“
segir Laufey Steingríms-
dóttir forstöðumaður Mann-
eldisráðs í grein hér í blað-
inu á degi fæðunnar, „að
árið 1995 hafi 200 milljónir
barna undir fimm ára aldri
ekki náð fullum þroska sök-
um vannæringar og 56%
dauðsfalla í þessum aldurs-
hópi eru rakin til ófullnægj-
andi næringar."
Mannkyninu fjölgar með
miklum hraða. Talið er að
mannfjöldinn aukist um
heilan milljarð á hveijum tíu
árum, en þó standa vonir til
að offjölgun verði stöðvuð á
fyrri hluta næstu aldar. Er
það góðs viti. Hungur og
vannæring á okkar dögum,
víða um veröld, rekja rætur
til fleiri átta. Næringar-
skortur, sem er mestur í
þriðja heiminum svokölluð-
um, er að hluta til afleiðing
styrjalda, náttúruhamfara
og uppskerubrests. En jafn-
framt og ekkert síður til
fákunnáttu, fátæktar og
hagkerfa, sem fallið hafa á
reynsluprófi þjóðanna. „Níu
milljónir af þeim tólf milljón-
um barna sem dóu vegna
næringarskorts á sl. ári,“
segir Laufey Steingríms-
dóttir í grein sinni, „voru í
þessum hópi þar sem
skorturinn er hluti hins dag-
lega lífs.“
Sameinuðu þjóðirnar
settu sér það markmið árið
1992 að vinna bug á van-
næringu og hörgulsjúkdóm-
um í heiminum. I yfirlýsingu
ráðstefnu á þeirra vegum
það ár er sett fram það
markmið að fækka van-
nærðum börnum um helm-
ing fyrir árið 2000. Sú
hörmulega staðreynd blasir
engu að síður við að van-
nærð börn, sem töldust 196
milljónir árið 1990, voru um
200 milljónir árið 1995. Og
lítt hefur miðað til réttrar
áttar síðan.
Hungurdauði milljóna
barna er óverjandi á öld
menntunar, þekkingar og
tækniundra. Að ekki sé nú
talað um mannúð og ná-
ungakærleika. Mannkynið
ræður yfir þeirri þekkingu
og tækni sem til þarf til
þess að takast á við hungur-
vandann. Það sem á skortir
er að halda frið í heiminum
- og að skjóta hlífiskildi
samstöðunnar fyrir van-
nærð og deyjandi börn.
Hungurdauðinn i þriðja
heiminum hrópar sem aldrei
fyrr á hjálp umheimsins.
Fyrst og fremst aðstoð við
fæðuöflun, auk heilbrigðis-
aðstoðar, sem þegar er
nokkur en auka þarf umtals-
vert. En jafnframt þarf að
hjálpa þessu nauðstadda
fólki til sjálfshjálpar; örva
það til menntunar og vísa
því veginn til markvissari
hagkerfa hinna vanþróuðu
ríkja. Fram hjá því verður
ekki heldur horft, að vax-
andi skortur á fæðu hækkar
að öllu óbreyttu heimsverð
matvæla. „Málin varða alla
heimsbyggðina," svo enn sé
vitnað í grein forstöðu-
manns Manneldisráðs, „og
þar er engin þjóð firrt
ábyrgð, jafnvel þótt hús sé
fámenn og búi við ystu höf.“
ANTHONY
• Storr fjallar um
skáldsögur William
Goldings og segir að
hann hefði viljað að
rithöfundar skrifuðu
eins ólíkar bækur og
þeir gætu. Hann vitijar í þessi orð
Goldings, Ég hef alltaf viljað að
bækur rithöfunda séu eins ólíkar
og hægt er. Þetta minnir á ritverk
Sturlu Þórðarsonar. Hann má helzt
ekki hafa skrifað neina íslendinga
sögu vegna þess hvað þær eru ólík-
ar íslendinga sögu Sturlungu. En
margt í íslendinga sögu er harla
líkt ýmsu í íslendinga sögum og
auk þess er Hákonar saga Sturlu
gjörólík íslendinga sögu en samt
er vitað að hann skrifaði bæði ritin.
Það er nánast einkenni á merkum
rithöfundum hvað þeir skrifa ólíkar
bækur. Ef enginn vissi eftir þúsund
ár hver hefði skrifað íslandsklukk-
una eða Innansveitarkroníku eða
Sölku Völku, þá hefði líklega verið
hægt að sanna að sami maður
væri a.m.k. ekki höfundur allra
þessara ritverka, svo gjörólík sem
þau eru.
En það var ekki þetta atriði sem
ég staldraði við í, kaflanum um
Golding og ekki heldur það sem
Storr nefnir með svipuðum hætti
og Margaret Atwood í sinni miklu
skáldsögu Saga þemunnar: Þegar
farið er að líkja manninum við dýr
er hann réttdræpur. Svínið í skáld-
sögu Goldings um flugnahöfðingj-
ann gegnir þessu sama hlutverki.
Bókin er þannig táknleg skáldsaga
um þá illsku sem býr með mannin-
um og fær útrás í gráum leik sam-
keppni og mannjafnaðar sem leiðir
til morðs. En drengirnir í sögunni
lifa sig inní dýrslega formúlu hat-
urs og ógnar. Óargadýrið, maður-
inn, urrar á bráðina sem breytist í
sebrafolald eða antilópu; þ.e. breyt-
ist úr manneskju í fórnardýr.
Nei, það voru ekki
heldur þessi atriði sem
ég staldraði við í
greininni heldur það
sem Storr vitnar í úr
ritverkum Goldings.
Hann minnir t.a.m. á
þessa setningu í Free Fall þegar
nazistinn dr. Halde segir við fórnar-
dýrið, Mountjoy: Þú trúir ekki á
neitt nógu mikið til að þjást fyrir
það... Og í annarri tilvitnun segir,
Ég hef hengt öll kerfí á vegginn
einsog röð af gagnslausum höttum.
Líklega hefur farið þannig fyrir
okkur öllum sem höfum lifað hel-
stefnur sem áttu að bjarga mann-
kyninu og heimsveldi sem áttu að
vera eilíf en hafa nú hrunið fyrir
augum okkar. Hver trúir lengur á
kenningar sem hann væri reiðubú-
inn að þjást fyrir? Og hver horfír
ekki á gagnslausa hatta velkta og
slitna á gömlum snögum í sinni
andlegu forstofu? Jafnvel við sem
höfum trúað lýðræðinu fyrir sann-
færingu okkar og heilindum erum
oft á báðum áttum vegna þess
hvemig það er misnotað af mállodd-
urum og lýðskmmurum. Hvaðþá
um hina sem hafa flækzt í net naz-
ismans eða kommúnismans og eytt
ævinni í að sprikla þar einsog gap-
andi þorskar.
4Í ÓSKÖP VENJULEGRl EN
• afhjúpandi og heiðarlegri ævi-
sögu Maríu Þorsteinsdóttur sem ég
barði augum um áramótin er minnzt
á samfylgdarmenn og nytsama sak-
leysingja einsog þeir voru kallaðir
í mínu ungdæmi og sýnt framá
hvemig þetta fólk var notað að því
er sagt var í góðum tilgangi, en
þó ávallt á vegum hins illa (íslenzk
kvennasendinefnd var jafnvel að
þvælast í heimsókn í Stalínsafnið í
Grúsíu einsog þar væri einhvern
himneskan frið og mannkærleika
að fínna!)
María Þorsteinsdóttir og höfund-
ur bókarinnar, Nanna Rögnvalds-
dóttir, hafa unnið þarft verk með
því að segja okkur frá þeim sem
gengu helstefnu heimskommúnism-
ans á hönd. En ég trúi því ekki að
þetta fólk sé tilbúið til að þjást fyr-
ir hann öllu lengur. Það hlýtur að
hafa varpað kenningunni af sér
einsog íþyngjandi byrði. Það hlýtur
að reyna að létta á samvizku sinni
og breyta hryllilegum veruleika í
léttgeggjaða blekkingu. Öðruvísi
getur það ekki lifað í sátt við sjálft
sig og samvizku. María segir að
kommúnisminn hafi verið „óskap-
lega merkileg þjóðfélagsleg tilraun"
sem sjálfsagt hafi verið að gera.
Ég er ekki viss um að það hafi
verið svo sjálfsagt. Ég er ekki viss
um að það fólk sem á sína nánustu
undir holklaka Síberíuauðnarinnar
telji hana svona merkilega. Ég held
þessi tilraun hafi einungis verið
harmsöguleg mistök, rétteinsog
nazisminn. En María Þorsteinsdótt-
ir hengir hatt sinn á gamlan snaga
sem hefur beðið hans í hálfa öld
og segir réttilega þegar hún skilur
hann þar eftir: „Ég held að komm-
únisminn hafi verið tilraun, sem var
dæmd til að mistakast við ríkjandi
aðstæður." Hvaða aðstæður? Að-
stæðumar eru auðvitað maðurinn
sjálfur í umhverfi sínu. Marxistar
ætluðu að breyta þessum manni og
umhverfi hans, en það er ekki hægt.
Ástæða þess að hatturinn er nú
loksins á sínum snaga er sú sem
María lýsir réttilega þegar hún og
samfylgdarmenn hennar ganga frá
Konkord kommúnismans: „Komm-
únismi,“ segir hún, „er ekki fram-
kvæmanlegur." Hann átti að kalla
fram göfugt eðli mannsins en hann
kallaði einungis fram óargadýrin á
vegum flugnahöfðingjans. Eðli
mannsins verður ekki breytt, ekki
frekar en náttúrunni sem er heim-
kynni hans. M
HELGI
spjall
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 20. OKTÓBER 1996 29
UMRÆÐUR UM JAFN-
réttismál á nýafstöðn-
um landsfundi Sjálf-
stæðisflokksins voru
um margt athyglis-
verðar. Sjálft val
flokksins á jafnréttis-
málunum sem aðal-
umræðuefni landsfundarins ber vott um
að stærsti stjómmálaflokkur landsins við-
urkennir þann vanda, sem við er að glíma
í jafnréttismálunum og vill gera átak til
að leysa hann. Þrátt fyrir nánast jafnan
rétt að lögum er staðreyndin sú að staða
kynjanna er í raun afar ójöfn í samfélag-
inu, til dæmis hvað varðar laun, tækifæri
á vinnumarkaði og þátttöku í stjómmálum.
Umræðurnar á landsfundi Sjálfstæðis-
flokksins snemst einkum um tvennt; ann-
ars vegar stöðu kvenna innan flokksins
sjálfs, sem sjálfstæðismenn virðast sam-
mála um að sé of veik, og hins vegar um
stöðu jafnréttismála í samfélaginu yfir-
leitt. Þetta tvennt er auðvitað tengt. Ef
það er ríkjandi viðhorf í samfélaginu að
konur eigi að taka meginábyrgð á barna-
uppeldi og heimilishaldi og séu þar af leið-
andi óáreiðanlegri starfskraftur á vinnu-
markaðnum en karlar er hvorki við því
að búast að konur öðlist frama í fyrirtækj-
um né að flokksfélagar og kjósendur ráði
þær í vinnu á Alþingi eða í sveitarstjórnum
við að gæta hagsmuna sinna eða beijast
fyrir skoðunum flokks síns.
Fyrirtækin
ogjafnrétt-
isbaráttan
SÚ ATHYGLIS-
verða breyting átti
sér stað á þessum
landsfundi Sjálf-
stæðisflokksins að
karlar úr forystu-
sveit sjálfstæðismanna tóku virkan þátt í
umræðum um jafnréttismál í stað þess að
láta sjálfstæðiskonum þær að mestu eftir,
eins og gjarnan hefur tíðkazt á landsfund-
um flokksins. Sérstaka athygli vakti ræða
Árna Sigfússonar, oddvita sjálfstæðis-
manna í borgarstjórn og framkvæmda-
stjóra Stjórnunarfélags íslands. Ámi gerði
að umtalsefni viðhorf og stjórnunarhætti
innan fyrirtækja og áhrif þeirra á stöðu
jafnréttismálanna.
Ámi sagði m.a. í ræðu sinni: „Við eram
enn föst í furðulegum gildum: Karlinn á
að vera í vinnunni - og yfirvinnunni -
og nútímakonan keppir að því að komast
upp að hlið hans - hún vill vera upptekin
í vinnunni líka. Þetta er ekki sú jafnréttis-
umræða sem við sjálfstæðismenn og -kon-
ur stöndum fyrir. Sú umræða á að byggja
á sönnu einstaklingsfrelsi. Á því byggir
styrkur fjölskyldunnar.
íhlutunarhugsun hefur einkennt vinstri
menn. Við þurfum að útrýma henni hjá
báðum kynjum. í henni er sjónum beint
að vinnunni, ekki frelsi einstaklingsins og
ekki því ábyrgðarhlutverki beggja foreldra
að annast uppeldi barna sinna. Sum fyrir-
tæki láta sér þetta vel líka af því að þau
halda að þar sem vinnan sé þungamiðja
einstaklinga fáist meiri hagnaður. Þau
átta sig ekki enn á að þessi viðhorf era
að bijóta niður vestrænt samfélag. Ef það
gerist, verður vinnan heldur ekki mikils
virði. Og til hvers er þá allt okkar lífsins
streð?“
Síðar í ræðu sinni sagði Ámi Sigfússon:
„Við eigum jafnframt að skilja að jöfn
staða kynja á vinnumarkaði og á heimili
eykur gæði í þjónustu fyrirtækja, eykur
framleiðnina. Flest öll starfsemi gengur
betur ef bæði kynin eru til staðar og það
er knýjandi nauðsyn að börnin hafí raun-
veralegan karlmann fyrir augunum. Þann-
ig verður krafa um rétt feðra til fæðingar-
orlofs ekki einhvers konar leiðréttingar-
krafa komin frá „kerlingarlegum karl-
mönnum“, eins og einhver orðaði það,
heldur sjálfsögð leið til þess að jafnvægi
ríki á milli starfa og einkalífs, uppeldishlut-
verks okkar og vinnuhlutverks.
En til þess þurfa sjálfstæðismenn í at-
vinnulífínu að opna augun. Við sjálfstæðis-
menn eigum að verða framverðir þeirra
breytinga í vinnuumhverfí, sem mun stuðla
að sérstöðu íslands í þjónustugæðum og
fjölskyldugæðum.
Getur verið að hér á landi séu viðhorf
atvinnurekenda í meirihluta þau að neita
að ráða manneskju sem ætlar sér að eign-
ast barn í náinni framtíð? Getur verið að
einmitt þessi viðhorf séu ráðandi hjá litlum
og meðalstóram fyrirtækjum? Þetta eru
ekki íslenzkar upplýsingar heldur byggðar
á tölum frá draumalandinu í jafnréttisum-
ræðu vinstrimanna, Svíþjóð, þar sem bein-
ar íhlutanir hafa gengið hvað lengst til
að jafna stöðu kynja. Það er ekki síður
áhyggjuefni að þar í landi skuli þetta vera
augljósara hjá litlum og meðalstórum fyrir-
tækjum, stærðum sem einkenna íslenzkt
fyrirtækjaumhverfi. Þessar beinu íhlutanir
virðast ekki hafa gengið vel í Svíþjóð í
þessum dæmum. Hvers vegna? Svarið er
í mínum huga augljóst: Vegna þess að
vinnufyrirkomulag þarf raunverulega að
endurskapast í hugmyndafræðinni um
samþættingu einkalífs og starfa. Það þarf
að bijótast úr umbúðum iðnbyltingarinnar
inn í þekkingarsamfélagið.“
Árni fjallaði loks um fyrirtæki, sem
hefðu jákvæð viðhorf til fjölskyldulífs
starfsmanna: „Slík fyrirtæki hafa breytt
vinnufyrirkomulagi sínu. Þau líta síður á
störf sem ársbundin verkefni, sem lítið
breytast, eða hlutverk hvers starfsmanns
sem fastbundið eða niðurnjörvað í óbreyt-
anlegar starfslýsingar. Þess í stað líta þau
á verkefni - og skipta verkefnum niður á
hópa og einstaklinga, sem er ætlað að
vinna verk sín miðað við tilteknar aðstæð-
ur og skila af sér á tilteknum tíma. í slíku
umhverfí er sjálfsagt að hver einstaklingur
taki mið af þörfum heimilislífs og einka-
lífs, svo lengi sem hann axlar þá ábyrgð
sem um er samið. Þannig er ekkert sjálf-
sagðara en að konur fæði börn og hjón
taki sér góðan tíma til að sinna nýja bam-
inu, hafi aðstæður til að haga vinnunni
þannig að þetta geti farið saman.
Það er heldur ekki eins og getnaður og
fæðing gerist á einum degi. Enn er það
svo að í flestum tilvikum tekur það níu
mánuði. Þetta er alveg nægur undirbún-
ingstími fyrir fyrirtæki til að haga verkefn-
um þannig að einskis sé saknað í rekstrin-
um, þegar fjölskyldan þarf aukinn tíma
til að sinna nýjum einstaklingi. Auðvitað
eiga stjórnvöld hjá framsýnni þjóð að skilja
og styðja þetta undirstöðuatriði.
Ef árangur snýst um að læsa starfs-
mann inni á milli klukkan átta og sjö,
hafa stjómendur fyrirtækja lítið lært.
Stjórnkerfí flestra fyrirtækja er eins og
menn bjuggu það til í kjölfar iðnbyltingar-
innar fyrir 140 árum. Nú lifum við í upp-
lýsingabyltingu, en við umgöngumst
starfsmenn eins og börn. Þeir eru læstir
inni á milli klukkan átta og sjö, fá niður-
njörvaðar og óbreytanlegar starfslýsingar
og era taldir ónytjungar ef þeir era ekki
tilbúnir að bæta á sig yfirvinnu þegar
kallað er. Er það furða að starfsmenn
bregðist við eins og börn? Þeir hlýða sett-
um reglum en gæta þess að fyrirtækið
fari ekki út fyrir rammann, sem það sjálft
setti. Þeir móta með sér samtök til að
veija þennan rétt sinn. Þetta iðnbyltingar-
form á vinnu skilar í dag lélegri fram-
leiðni. Framleiðni á vinnustund á íslandi
er með því lélegasta sem gerist í vestræn-
um ríkjum. Og svo dýrkum við yfirvinnu-
þrælana, sem sjá aldrei börnin sín.
I upplýsingasamfélaginu verður vinnan
ekki byggð á störfum heldur verkefnum.
Við umgöngumst fólk eins og fijálsa ein-
staklinga, þar sem hægt er að taka tillit
til þarfa ijölskyldunnar um leið og einstakl-
ingarnir bera virðingu fyrir skuldbinding-
um sínum við fyrirtækið. Barneignir, fæð-
ingarorlof föður og móður, foreldraorlof,
tími til uppeldis fyrir báða foreldra og til
samvista hjóna, allt á þetta að vera sjálf-
sagt.“
Einhveijir stjórnendur fyrirtækja í hópi
landsfundarfulltrúa Sjálfstæðisflokksins
kunna að hafa litið á ræðu Árna Sigfússon-
ar sem ómaklega árás á fyrirtækin. Hún
er hins vegar þörf og tímabær áminning.
REYKJAVIKURBREF
Laugardagur 19. október
Viðhorf á borð við þau, sem Árni segir
ríkja í sænskum fyrirtækjum, era ekki síð-
ur ríkjandi í íslenzku atvinnulífi, sam-
kvæmt könnun Félagsvísindastofnunar,
sem áður hefur verið vitnað til í Reykjavík-
urbréfi. Stjórnendur fyrirtækja þurfa því
ekki síður en stjórnmálamenn að axla
ábyrgð á því að koma stöðu jafnréttismála
til betra horfs.
Hvert verð-
ur fram-
haldið?
NIÐURSTAÐA
landsfundar Sjálf-
stæðisflokksins í
jafnréttismálum er
afdráttarlaus. í
jafnréttismála-
ályktun fundarins segir að Sjálfstæðis-
flokkurinn vilji eyða kynbundnum launa-
mun. „Sýndur verði pólitískur vilji í verki
og stuðlað að viðhorfsbreytingum og jafn-
stöðu kynjanna í launamálum. Starfsmat,
vinnustaðasamningar og gagnsætt launa-
kerfí era til bóta á úreltu launamyndunar-
kerfi,“ segir þar.
í ályktuninni er jafnframt kveðið á um
að almennur og raunhæfur réttur karla
til töku sjálfstæðs fæðingarorlofs sé
grundvallaratriði í átt til jafnréttis, ekki
sízt á vinnumarkaði. Karlar eigi að hafa
sama rétt og konur til að sinna heimili og
börnum. Sjálfstæðismenn leggja sérstaka
áherzlu á að nýtt frumvarp til laga um
fæðingarorlof nái fram að ganga.
Þá krefjast sjálfstæðismenn „varanlegra
lausna sem felast meðal annars í viðhorfs-
breytingu þjóðarinnar til hefðbundinna
kynjahlutverka“. Sjálfstæðisflokkur telur
að „stuðla beri að viðhorfsbreytingu til
hlutverka og þátttöku kynjanna á heimil-
um, í atvinnulífinu og á vettvangi stjórn-
máíanna".
Sennilega gefur það líka ákveðna vís-
bendingu um vilja landsfundarfulltrúa, hvað
varðar stöðu kvenna í forystusveit Sjálf-
stæðisflokksins, að konur urðu í fjóram
efstu sætunum í miðstjómarkjöri á fundin-
um.
í framhaldi af þessum landsfundi, þar
sem jafnréttismálin vora í öndvegi, verður
mjög horft til Sjálfstæðisflokksins, kannski
fremur en annarra flokka, um aðgerðir í
jafnréttismálum. Annars vegar hljóta sjálf-
stæðismenn að fylgja ályktun sinni um jafn-
réttismál eftir með áætlun um raunhæfar
aðgerðir til að ná þeim markmiðum, sem
þar era sett fram. Hins vegar verður Sjálf-
stæðisflokkurinn að tryggja að meira jafn-
ræði verði með kynjunum á framboðslistum
hans fyrir næstu kosningar en verið hefur.
Hvað val á framboðslista varðar, hlýtur
sú spurning að vakna hvort ekki sé rétt
af sjálfstæðismönnum að beita nýjum að-
ferðum til að gera vilja flokksmanna, um
að konur skipi stærri sess í forystusveit
flokksins, að veraleika. Til dæmis má
spyija hvort prófkjör sé bezta leiðin til að
fjölga konum í efstu sætum framboðslista.
Reynslan sýnir að margt hæfíleikaríkt fólk
er ófúst að gefa kost á sér í prófkjöri
vegna þeirrar fyrirhafnar og kostnaðar,
sem fylgir prófkjörsbaráttu. Þetta hefur
sennilega átt enn fremur við um konur
en karla. Sjálfstæðismenn hljóta því að
íhuga þann kost að notast a.m.k. í einhveij-
um kjördæmum við uppstillingarnefndir,
fremur en að efna til prófkjörs, ef það er
vilji flokksins að fjölga konum í efstu
sætum framboðslistanna. Prófkjör hafa
bæði kosti og galla. Þau era meira notuð
á íslandi en í flestum öðrum lýðræðislegum
stjórnkerfum, en þau era aðeins ein af
mörgum lýðræðislegum leiðum til að velja
framboðslista.
Ný stétta-
skipting?
UPPLÝSINGA- OG
margmiðlunarbylt-
ingin er mjög til
umræðu þessa dag-
ana. Margir hafa
orðið til að benda á hina mörgu og ótví-
ræðu kosti hennar og þau tækifæri, sem
hún felur í sér fyrir íslenzkt samfélag.
Ríkisstjórnin gaf fyrr í þessum mánuði út
VIÐ HEKLU
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
„framtíðarsýn" um upplýsingasamfélagið,
svo dæmi sé nefnt.
Menn hafa til að mynda horft á kosti
upplýsingabyltingarinnar út frá jafnréttis-
baráttunni og nýjum viðhorfum til hlut-
verka kynjanna. Bent hefur verið á að
kostir fjarvinnslu og upplýsingatækni geri
fólki kleift að sinna heimili og fjölskyldu
um leið og það er í vinnunni ef svo má
segja; vinna verkefni sín þegar því hentar
og þar sem því hentar. Þannig geti upplýs-
ingabyltingin haft þær jákvæðu félagslegu
afleiðingar að fjölskyldan fái meira af tíma
bæði karla og kvenna.
Hins vegar hefur einnig verið bent á að
í þessari þróun kunni að felast ákveðin
hætta. Sum störf era ennþá fyrst og fremst
unnin með höndunum, og nýting fjar-
vinnslu eða upplýsingatækni virðist ijar-
læg þeim, sem vinna t.d. við fískflökun
eða uppskipun. Hættan er sú, að upplýs-
ingabyltingin verði einkaeign hinnar bók-
menntuðu millistéttar, sem nú starfar á
skrifstofum - að til verði ný stéttaskipting
á milli hugverkamanna og handverka-
manna, ef svo má að orði komast, þeirra
sem geta nýtt sér uþplýsingatæknina við
vinnu sína og þannig notið kosta hennar
og hinna, sem hafa til þess fá eða engin
tækifæri.
Þetta bar á góma í umræðum um mennt-
un í alþjóðlegu upplýsingasamfélagi á
menntaþingi, sem haldið var fyrr í þessum
mánuði. Haukur Ágústsson, umsjónar-
maður fjarnáms Verkmenntaskólans á
Akureyri, sagði þar að það væri hlutverk
skólakerfisins að girða fyrir myndun nýrr-
ar stéttaskiptingar. Markmiðið yrði að
vera að enginn nemandi útskrifaðist úr
grannskóla án þess að kunna að nýta sér
hina nýju tækni. Að þessu er vikið í áður-
nefndri „framtíðarsýn" ríkisstjórnarinnar,
en þar er kveðið á um að allir landsmenn
fái aðgang að grunnmenntun og fram-
haldsmenntun í upplýsingatækni, jafnt og
símenntun og fái þjálfun í að beita upplýs-
ingatækni sér til gagns í lífi og starfí.
Margmiðl-
unarútgáfa
og lítil mál-
svæði
I UMRÆÐUM UM
upplýsingasamfé-
lagið á menntaþingi
var vakin athygli á
fleiri hugsanlegum
hættum, sem
kynnu að fylgja
upplýsingabylting-
unni. Halldór Kristjánsson, framkvæmda-
stjóri Tölvu- og verkfræðiþjónustunnar,
gerði þar að umtalsefni upplýsingamiðil
framtíðarinnar, margmiðlunargeisladiska,
sem geta geymt allt í senn, texta, ljós-
myndir, teikningar, kvikmyndir og hljóð.
Diskar af þessu tagi og tækni til að lesa
af þeim er nú þegar til á mörgum íslenzk-
um heimilum. Alfræðibækur sem útskýra
hluti og hugtök með skýringarteikningum,
stuttum kvikmyndum eða tóndæmum era
orðnar algengar.
Halldór vakti hins vegar athygli á þeirri
hættu að lítil málsvæði á borð við Island
hefðu ekki bolmagn til að standa undir
útgáfu á margmiðlunardiskum. Útgáfa af
þessu tagi er gífurlega dýr og krefst flók-
ins tækjabúnaðar. Allir vita hversu þröng-
ar fjárhagslegar skorður era settar t.d.
útgáfu metnaðarfullra fræðirita hér á
landi. íslenzka alfræðiorðabókin, sem Örn
og Örlygur gáfu út, var stórvirki en reið
fjárhag fyrirtækisins að fullu ásamt út-
gáfu fleiri vandaðra verka. Spurningin er
hvort íslenzk útgáfufyrirtæki sjái sér hag
í að setja saman t.d. íslenzkan alfræði-
geisladisk, sem staðizt gæti samjöfnuð við
þá erlendu. „Hættan er sú að stór marg-
miðlunarfyrirtæki stýri því hvað við lesum
- og það yrði að sjálfsögðu allt á ensku,“
sagði Halldór Kristjánsson í erindi sínu á
menntaþingi. Þetta er brýn og umhugsun-
arverð ábending.
„Ef það er ríkj-
andi viðhorf í
samfélaginu að
konur eigi að taka
meginábyrgð á
barnauppeldi og
heimilishaldi og
séu þar af leið-
andi óáreiðan-
legri starfskraft-
ur á vinnumark-
aðnum en karlar
er hvorki við því
að búast að konur
öðlist frama í fyr-
irtækjum né að
flokksfélagar og
kjósendur ráði
þær í vinnu á Al-
þingi eða í sveit-
arsljórnum við að
gæta hagsmuna
sinna eða berjast
fyrir skoðunum
flokks síns.“
V
T
I