Morgunblaðið - 19.11.1996, Qupperneq 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 19. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 19. NÓVEMBER 1996 31
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SIGUR LÝÐRÆÐIS
í RÚMENÍU
SIGUR Emils Constantinescus í forsetakosningunum í
Rúmeníu um helgina markar þáttaskil í sögu lands-
ins og raunar í fyrrverandi kommúnistaríkjum Austur-
Evrópu. Kommúnistar ríghéldu þar um stjórnvölinn, og
foringja þeirra, Ion Uliescu, var komið frá völdum í lýð-
ræðislegum kosningum en ekki með byltingu eða aftöku.
Með sigri Constantinescus má ætla að valdakerfi komm-
únista verði upprætt. Það var áfram við lýði þrátt fyrir
byltinguna um jólin 1989, þegar harðstjóranum Nikolai
Ceausescu og konu hans var komið fyrir kattarnef. Sigur
lýðræðisaflanna i Rúmeníu nú táknar endalok Ceausescu
tímabilsins.
Fyrr í mánuðinum vann kosningabandalag miðju- og
hægriflokka undir forustu Constantinescus meirihluta á
þingi og sigur hans í forsetakosningunum í kjölfarið sýn-
ir, að Rúmenar vilja gjörbreytta stjórnarstefnu og hraðar
umbætur. Enda engin furða, því örbirgð ríkir í landinu
og má m.a. benda á, að meðallaun eru innan við 7.000
krónur á mánuði. Öll opinber þjónusta er í molum og
hafa landsmenn t.d. mátt þola rafmagnsskort langtímum
saman. Fylgi sitt sækir Constantinescu fyrst og fremst
til fijálslyndra afla í borgum og bæjum, en stuðningur
við Illiescu er mestur í sveitum landsins.
Forsetaefnið lofar kjósendum ekki gulli og grænum
skógum heldur þvert á móti hefur hann gert þeim grein
fyrir því, að efnahagsöngþveitið í landinu kalli á erfiðar
efnahagsaðgerðir og aukið vinnuálag. Hann boðaði skjót-
ar aðgerðir til að koma landinu á réttan kjöl og vill inn-
leiða fijálst markaðskerfi, afnema hindranir á erlendum
fjárfestingum, lækka skatta, bæta lánafyrirgreiðslu
þeirra verst settu, svo og bæta félagslega þjónustu. Const-
antinescu hefur einnig heitið því að uppræta spillingu í
stjórnkerfinu og víkja vanhæfum og þjófóttum embættis-
mönnum. Hann hefur hins vegar lýst því yfir, að fyrri
valdhafar verði ekki ofsóttir, en hins vegar þurfi að leiða
sannleikann í ljós um fyrri stjórnarhætti, m.a. þurfi að
skýra dauða 1.200 Rúmena í kjölfar byltingarinnar 1989.
Sigur Constantinescus og lýðræðisaflanna í Rúmeníu
er fyrsta skæra ljósið í myrkviðum stjórnmála þar í landi.
Arfur kommúnismans og harðstjórnar Ceausescus verður
vonandi upprættur sem fyrst.
BARNASPITALI
BARNASPÍTALI Landspítalans tók til starfa árið 1957.
Hann hefur lengi búið við ónógt húsnæði. Álag á
spítalann hefur vaxið gífurlega á nær þijátíu ára starfs-
tíma. Því veldur fjölgun landsmanna og fjölþættari heil-
brigðisþjónusta. Um fjögur þúsund börn leita til bráða-
móttöku barnaspítalans á ári hveiju og þijú þúsund eru
lögð inn til rannsókna og meðferðar. Áætlanir, sem nú
eru uppi um byggingu nýs barnaspítala, eru löngu tíma-
bærar.
Mikið er lagt upp úr því nú orðið, að foreldrar geti
dvalið hjá veikum börnum sínum á sjúkrahúsum, einkum
langveikum börnum. Eins og sjá má á myndum hér í
blaðinu sl. sunnudag er aðstaða foreldra hin ömurleg-
asta. Þeir liggja á dýnum á gólfinu hjá rúmum barna
sinna. Leikaðstaða fyrir börnin er fátækleg. Ónógt hús-
næði háir og starfsemi spítalans á ýmsan veg.
Hinn nýi barnaspítali mun kosta um átta hundruð
milljónir króna. Þar af leggur Kvenfélagið Hringurinn,
sem stutt hefur barnaspítalann með rausnarlegum fram-
lögum frá fyrstu tíð, fram á annað hundrað milljónir
króna. Ríkisspítalar munu og selja hluta af landi sínu
við Vífilsstaði til að fjármagna bygginguna að hluta til.
Sameiginlegur sjóður landsmanna ber, sem lög standa
til, bróðurpart kostnaðarins. Hann fær á hinn bóginn
hluta heildarbyggingarkostnaðar til baka í formi ýmiss
konar skatta.
Stefnt er að stækkun dag- og göngudeildar. Legurúm-
um fjölgar lítt eða ekki. Stækkun dagdeildar skapar fleiri
slösuðum og sjúkum börnum möguleika til að nýta þjón-
ustu spítalans en dvelja heima milli heimsókna þangað.
Það er almenn sátt um það í þjóðfélaginu að barnaspít-
alinn hafi forgang sem nýbygging í heilbrigðiskerfinu.
Handritasafn Halldórs Laxness afhent Landsbókasafni Is-
lands - Háskólabókasafni á Degi íslenskrar tungu
„Get skrifað
veröldina
á enda“
Dagur íslenskrar tungu í Landsbókasafni ís-
lands - Háskólabókasafni á laugardaginn var
helgaður Halldóri Laxness. Auður Laxness af-
henti safninu formlega handritasafn eiginmanns
síns og við sama tækifæri var opnuð sýning á
verkum hans. Margrét Sveínbiömsdóttir
ræddi við safnamenn og eiginkonu skáldsins.
EINAR Sigurðsson, Ólafur Ragnar Grimsson, Skúli Björn Gunnars-
son, Guðrún Katrín Þorbergsdóttir og Rut Ingólfsdóttir virða fyrir
sér handrit Nóbelsskáldsins á sýningunni í Þjóðarbókhlöðunni.
AUÐUR Laxness afhenti
handritadeild Landsbóka-
safns íslands - Háskóla-
bókasafns handritasafn
Halldórs Laxness við hátíðlega athöfn
í Þjóðarbókhlöðunni á degi íslenskrar
tungu síðastliðinn laugardag. Þar var
ennfremur opnuð sýning á úrvali af
bréfum, minniskompum og handritum
skáldsins.
„Þetta var falleg athöfn þar sem
Auður afhenti handrit eiginmanns síns
formlega til varðveislu hér á safninu
og í rauninni má segja að hún hafi
afhent þau þjóðinni til varðveislu, því
að við erum auðvitað ekkert annað en
vörslumenn þjóðardýrgripa," segir Ög-
mundur Helgason, forstöðumaður
handritadeildar.
Engin leyndarmál
Megnið af handritum skáldverka
Halldórs var raunar þegar komið í
vörslu safnsins og hafði hann sjálfur
haft frumkvæði að því allt frá því upp
úr 1960, að sögn Ögmundar. Auður
segist hafa verið að smámjatla bréfum,
minnisbókum og handritum Halldórs í
safnið. „Ég hef sent þetta svona eftir
hendinni, það sem ég hef viljað láta
fara. Ég læt nú eiginlega allt fara, því
það eru engin leyndarmál svoleiðis,"
segir hún en bætir svo við: „nema hvað
ég er ekkert að láta bréfm sem hann
skrifaði til mín — einhveiju verður
maður að halda eftir.“
Auður segir að dætur þeirra hjóna
hafí verið svolítið hissa á henni að láta
þetta allt frá sér. „En mér finnst bara
að þessi gögn eigi hvergi annars staðar
heima. Maður nennir ekkert að fara
að græða peninga á því að gefa þetta
út. Það er að minnsta kosti ekki í anda
Halldórs, ég veit það.“
Skáldinu helgaður staður
í Þjóðarbókhlöðunni
í setningarræðu sagði Einar Sig-
urðsson landsbókavörður meðal annars
að Landsbókasafnið og Halldór Lax-
ness hefðu lengi átt samleið. Þannig
hefði safnið í tímans rás dregið saman
geysimikið efni sem tengdist höfundin-
um, bæði hans eigin rit og rit um hann
og verk hans. Á vegum safnsins hefðu
verk hans, prentuð jafnt sem óprentuð,
verið kynnt þjóðinni með sýningum og
ýmsum öðrum hætti. Halldóri hefur
verið helgaður sérstakur staður í Þjóð-
arbókhlöðunni þar sem verkum hans á
íslensku og erlendum málum hefur
verið komið fyrir í sérsafnarými húss-
ins á fyrstu hæð, ásamt bijóstmynd
af skáldinu eftir norska listamanninn
Nils Aas en hún var afhjúpuð í Lands-
bókasafninu í október 1989 í tilefni af
því að liðin voru 70 ár frá útkomu
fyrstu bókar Halldórs, Bams náttúr-
unnar.
Einar sagðist í samtali við Morg-
unblaðið enn og aftur vilja tjá þakkir
sínar til Auðar Laxness og fjölskyld-
unnar allrar fyrir langt og mjög gott
og ljúft samstarf.
AUÐUR Laxness afhenti Einari Sigurðssyni landsbókaverði safn handrita, bréfa og minnisbóka eigin-
manns sins, Halldórs Laxness.
„Sískrifandi allan
guðslangan daginn“
Þegar Auður hafði afhent handrita-
safnið og flutt stutt ávarp las Baldvin
Halldórsson leikari upp úr áður óbirtu
bréfi sem Halldór skrifaði móður sinni
frá Kaupmannahöfn árið 1919, þá 17
ára gamall. „Halldór var svo innilegur
í bréfum til móður sinnar og skrifaði
henni alla tíð afskaplega löng og inni-
haldsrík bréf,“ segir Auður. Til að gefa
örlítið sýnishom grípum við niður í bréf-
ið sem Baldvin las úr.
„Elsku mamma mín! Þú mátt nú til
að skrifa mér hið ailra fyrsta, því ég
hef ekki frétt nokkum skapaðan hlut
af ykkur í hálfan þriðja mánuð, og
veit ekki einu sinni hvort þið eruð lif-
andi eða ekki. Og þú verður að segja
mér allar helstu fréttir, af smáu og
stóru sem við ber heima, hvemig hey-
skapurinn og heimtumar gangi, hvem-
ig tíðin sé, og hvemig þú hafir komist
út af því öllu með búsáhyggjumar og
hvemig ykkur Iíði og hvemig I axi hafí
það. Þú þarft náttúrlega ekki að skrifa
eins langt og ég, sem er alltaf sískrif-
andi allan guðslangan daginn og get
skrifað veröldina á enda og dreymir svo
um skriftir á nóttunni. Bara að segja
mér það mesta og skrifa eins og þú
mátt vera að.“
„Eins og steiktur engill“
í niðurlagi bréfsins stendur ennfrem-
ur: „Skilaðu kveðju minni til kunningj-
anna á bæjunum í kring, þú getur gjam-
an sagt þeim að ég hafi það eins og
steiktur engill, ef þá langar nokkuð til
að vita hvemig mér líður, þá geta þeir
brotið heilann um hvemig steiktur eng-
ill muni hafa það.“
í ávarpi sínu rakti Ögmundur Helga-
I

Morgunblaðið/Golli
SÝNISHORN af bókum og
handritum Halldórs Laxness á
sýningu Landsbókasafns ís-
lands - Háskólabókasafns.
son í stuttu máli sögu handritasafns
Landsbókasafnsins og ræddi um hversu
mikill fengur það væri fyrir safnið að
fá handrit Halldórs Laxness til varð-
veislu og rannsókna.
Ekkert hefur varðveist af bemsku-
skrifum skáldsins, enda kveðst hann
hafa brennt þeim öllum tólf ára að aldri
þegar hann fór í fyrsta skipti að heim-
an í skóla. Elstu skrif hans sem varð-
veitt eru í safninu em bréf frá honum
til Höllu Jónsdóttur, kennslukonu hans,
frá 1915 og fyrmefnt bréf til móður
hans eftir að hann hleypti heimdrag-
anum og hélt til útlanda árið 1919.
Næst er að nefna dagbók frá dvölinni
í Saint Maurice klaustrinu í Clervaux
í Lúxemborg frá 1923, sem gefín hefur
verið út undir nafninu Dagar hjá munk-
um. Handrit fyrstu bóka Halldórs, frá
Bami náttúmnnar 1919 til Kvæða-
kvers 1930, hafa ekki varðveist, nema
ef vera skyldi örlítil brot þeirra. Árið
1931 kom út fyrri hluti Sölku Völku
og frá þeim tíma em til handrit af flest-
um ef ekki öllum verkum skáldsins.
Kröfuharður nákvæmnismaður
í bæklingi sem út kom í tilefni af
sýningu handritanna segir Ögmundur
Helgason m.a.:
„Af handritum Halldórs, sem varð-
veist hafa frá og með Sölku Völku,
má glöggt sjá hversu gífurlegur af-
kasta- og jafnframt kröfuharður ná-
kvæmnismaður hann hefur verið við
ritun verka sinna. Hann er þrotlaust
að semja upp og fága texta sinn og
er svo að sjá, að hann verði aldrei full-
komlega ánægður með verk sitt. Sem
dæmi um þessa stílfágun má nefna að
hér em varðveittar í handritageymsl-
unni fjórar gerðir íslandsklukkunnar
og fiórar eða fimm Gerplur bíða rann-
sóknar bókmenntafræðinga."
Yngri kynslóðin kom einnig við sögu
á hátíðinni. Skúli Bjöm Gunnarsson,
sem nýlega hlaut bókmenntaverðlaun
Halldórs Laxness, las úr bók sinni,
Lífsklukkan tifar, og Kór Menntaskól-
ans við Hamrahlíð söng lög við ljóð
Halldórs undir stjóm Þorgerðar Ing-
ólfsdóttur. Má þar meðal annars nefna
nýfundið Maríukvæði, íslenskt vöggu-
ljóð á Hörpu og Hjá lygnri móðu.
Sýningin á handritum Halldórs Lax-
ness er í sýningarrými í anddyri annarr-
ar hæðar Þjóðarbókhlöðunnar og
stendur í hálfan mánuð eða út nóvem-
ber. Sýningin er opin á opnunartíma
.bókasafnsins.
VR vill breyta samningsforminu, semja um lágmarkslaun og fella niður launataxta
Lægri laun
hækki í fyr-
irtækja-
samningum
Verzlunarmannafélag Reykjavíkur vill
skipta næstu kjarasamningum í grunnkjara-
samning, þar sem kveðið sé á um lágmarks-
laun, og samningsgerð í fyrirtækjum og starfs-
greinum, en launataxtar falli niður. Áhersla
er lögð á kaupmáttaraukningu, styttingu
vinnutíma og viðhald stöðugleikans. Omar
Friðriksson kynnti sér kröfugerð VR.
Laun VR-félaga
1996
VR-félagar sem hafa starfað a.m.k.
6 mán. hjá sama vinnuveitanda og...
með laun lægri en kr. 65.000 á mán.
2.042 eða 13,4%
með laun kr. 65.000-70.000
346 eða 2,3% « •
með
laun
yfir
kr. 70.000 ámán.
~~-------------►
Mánaðariaun 1996, með yfirvinnu,
en án aksturs og hlunninda
Kr. 156.133
Kr.
134.899
VR-félagarsem hafa
starfað minna en. 6 mán.
hjá sama vinnuveitanda
Félagsvísindastofnun: Viðhorfskönnun meðal félaga í VR, nóv. 1996
Vilt þú að lögð verði áhersla á
eftírfarandi atriði í komandi
kjarasamningum?
Mikil áhersla
Nokkur, lítil eða
engin áhersla og
neitaraðsvara,
veit ekki eða
á ekkl við.
Viðhald stöðugieika
Hækkun launa
Styttri vinnuviku
Starfgreinasamninga
Fækkun eingreiðlna
Fjölgun orlofsdaga
Aukin veikindarétt
Urtak var 1.500 þar af svöruðu 1.080.
Morgunblaðið/Ásdís
FORSVARSMENN Verzlunarmannafélags Reykjavíkur kynntu
helstu áhersluatriði félagsins í kjarasamningum á
fréttamannafundi í gær.
FORYSTA Verzlunarmanna-
félags Reykjavíkur, sem i
eru rúmlega 15 þúsund
félagsmenn, átti fyrsta við-
ræðufundinn með viðsemjendum sín-
um í gær vegna komandi kjarasamn-
inga. Þar kynnti VR kröfugerð fé-
lagsins en megináhersla VR er lögð
á að kjarasamningi verði skipt ann-
ars vegar í almennan grunnkjara-
samning og hins vegar í fyrirtækja-
eða starfsgreinasamninga.
Markaðslaun í fyrir-
tækjasamningum
Áhersla er lögð á aukinn kaup-
mátt, styttingu vinnutíma og að stöð-
ugleika verði haldið. Við útfærslu
kauphækkana verði reynslan af síð-
ustu samningum höfð til hliðsjónar.
Samið verði um almenna prósentu-
hækkun, en VR hefur þó ekki að svo
komnu máli sett fram hvað farið
verður fram á miklar hækkanir í
almennum grunnkjarasamningi. Þá
vill VR að lægri laun hækki sérstak-
lega með gerð fyrirtækjasamninga.
Svokölluð markaðslaun verði notuð
sem viðmiðun við gerð samninga
innan fyrirtækja eða á vegum starfs-
greina.
„Launataxtar hafa ekki fylgt
launaskriði sem er mismunandi eftir
starfsgreinum og er svo komið að
grundvallarlaun launataxta VR eru
einungis um helmingur af meðal-
launum VR félaga. Launaskrið um-
fram umsamdar kauphækkanir
ræðst af framleiðniaukningu og að-
stæðum í mismunandi starfsgrein-
um. Því er lagt til að einungis sé
kveðið á um lágmarkslaun
í grunnkjarasamningi, að
launataxtar falli að öðru
leyti niður og að samnings-
aðilar beiti sér fyrir vönd-
uðum launakönnunum til
að hafa til viðmiðunar við ákvörðun
launaþrepa og launahækkana," segir
í kröfugerð VR.
Félagið er reiðubúið að gera samn-
ing til lengri tíma en hingað til hef-
ur tíðkast og á fréttamannafundi i
gær sagði Magnús L. Sveinsson, for-
maður VR, að félagið væri reiðubúið
að skoða gerð samnings til þriggja
ára. Hann benti á að með gerð fyrir-
tækjasamninga ætti að vera unnt
að hækka lægstu launin sérstaklega,
og þá yrði ekki hægt að nota það
sem forskrift að almennum launa-
hækkunum í landinu.
Framleiðniráð og
ábataskiptakerfi
„VR telur mjög þýðingarmikið og
leggur þunga áherslu á, að kjara-
samningar séu gerðir með þeim
hætti, að þeir hvetji til framleiðni-
aukningar. Jafnframt verður að
tryggja að launþegar njóti réttlátrar
hlutdeildar af framleiðniaukning-
unni. Óskað er eftir að í kjarasamn-
ingum verði ákvæði um framleiðni-
ráð og ábataskiptakerfi. Jafnframt
að sérhver starfsmaður eigi rétt á
mati og endurskoðun á launakjörum
að minnsta kosti einu sinni á ári.
Laun skulu endurspegla
vinnuframlag, hæfni og
menntun einstaklingsins,
svo og innihald starfsins í
samanburði við markaðs-
laun,“ segir í kröfugerð
Lagt er til að gerðar verði áætlan-
ir um menntun starfsmanna innan
hvers fyrirtækis, þar sem þeir hafi
áhrif á ákvarðanatöku. „Með teng-
ingu launa við markaðslaun og við
færslu kjarasamninga í starfsgrein-
ar/fyrirtæki getur launaþróun orðið
mismunandi eftir starfsgreinum. Því
er gerð krafa um ákvæði í kjara-
samningi um lágmarks kaupmáttar-
breytingu,“ segir þar ennfremur.
VR býður upp á viðræður um alla
þá þætti sem geti leitt til hagræðing-
ar og framleiðniauka. Settar verði
upp viðmiðunartöflur sem gildi innan
fyrirtækja eða starfsgreinar, tekið
verði til athugunar að færa vægi
yfirvinnuálags yfir á dagvinnulaun
og VR lýsir sig reiðubúið að ræða
sveigjanlegan vinnutíma, færa frí-
daga í miðri viku að helgi og skipta
orlofi í sumar- og vetrarorlof.
„Brotið blað í gerð
kjarasamninga"
Magnús L. Sveinsson sagði að VSÍ
hefði nú fallist á að hverfa frá þeirri
miðstýringu, sem ráðið hefur gerð
kjarasamninga aðila vinnumarkaðar-
ins og minnti Magnús á að VR hefði
lengi barist fyrir því að tek-
ið verði mið af afkomu ein-
stakra starfsgreina við
launabreytingar. Hann
sagði að ef leið fyrirtækja-
eða starfsgreinasamninga
verður farin, eins og VR leggur til,
sé brotið blað í gerð kjarasamninga
á íslandi.
Forystumenn VR benda á að launa-
taxtar séu mjög lágir en vinnutíminn
sé lengri hér en í nokkru öðru Evrópu-
landi. Því sé nauðsynlegt að færa
kjarasamninga að raunveruleikanum
og endurmeta störf svo þau endur-
spegli vinnuframlag, hæfiii, menntun
og fæmi einstaklinganna. Jafnframt
muni framleiðni i fyrirtækjunum auk-
ast og launþegar verði þátttakendur
í hagræðingunni og tryggt verði að
þeir njóti ávaxtanna af henni.
93% leggja mikla áherslu á
stöðugleika
Við undirbúning kröfugerðarinn-
ar fékk VR Félagsvísindastofnun til
að gera viðhorfskönnun meðal fé-
lagsmanna sinna og var hún unnin
fyrr í þessum mánuði. í könnuninni
kom fram að félagar í VR leggja
mesta áherslu á stöðugleika í kom-
andi kjarasamningum en 93,2% sva-
renda sögðust vilja að lögð yrði
mikil eða nokkur áhersla á að við-
halda stöðugleika. 56,8% vilja að
lögð verði mikil áhersla á hækkun
launa og 25% vilja að lögð verði
nokkur áhersla á það. 42,3% vilja
að lögð verði mikil áhersla á stytt-
ingu vinnuvikunnar.
Einnig var að því spurt í könnun-
inni hvað félagsmenn væru tilbúnir
að breyta eða gefa eftir af núgild-
andi rétti sínum til að ná fram kröf-
um í komandi samningum. í ljós
kom að stærsta hlutfall svarenda
sögðust vera reiðubúnir að skipta
orlofsdögum í vetrar- og sumarorlof
en 42,4% segjast leggja mikla
áherslu á þetta og 30,5% sögðust
leggja nokkra áherslu á þetta.
20,3% lögðu mikla áherslu á lækkun
yfírvinnuálags til að ná fram kröfum
og álíka stórt hlutfali nefndi samn-
ing til langs tíma. Tæpur fjórðungur
svarenda voru reiðubúnir að færa
til frídaga i miðri viku að helgi.
25% eru með undir
95 þús. á mánuði
VR hefur unnið að undirbúningi
kröfugerðarinnar undanfarið ár og
gerði m.a. ítarlega launa-
könnun á seinustu mánuð-
um meðal félagsmanna
sinna, sem kynnt var í
gær. Greining launa var
einskorðuð við þá sem
hafa verið við störf 6 mánuði eða
lengur og eru það tæplega 10 þús-
und manns. Greiningin nær til laun-
þega sem eru með yfir 70 þús. kr.
í heildarlaun á mánuði að meðtaU
inni yfirvinnu en án aksturs-
greiðslna og annarra hlunninda.
Mikill minnihluti VR-félaga í fullu
starfi er með heildarlaun undir 70
þús. kr. Meðallaun VR-félaga eru
134.899 kr. á mánuði. 25% félags-
manna eru með 95.200 kr. eða
minna í heildarlaun á mánuði en
fjórðungur félagsmanna eru meö
meira en 149 þús. kr. í heildarlaun.
Styttri vinnu-
tíma án launa-
lækkunar
VR.
Meðallaun VR
félaga eru um
135 þúsund