Morgunblaðið - 15.12.1996, Síða 18

Morgunblaðið - 15.12.1996, Síða 18
18 SUNNUDAGUR 15. DESEMBER 1996 MORGUNBLAÐIÐ - OGMUNDUR Helgason Morgunblað/Ásdís Eyðingin hljoða ÞAÐ stefnir í óefni ef ekki verður brugðist hart við, það verður að gera við og koma yfir á fílmur þeim handritum sem verst eru leikin. Annað árið í röð hefur verið skorin niður fjárveiting til Handritadeildar Landsbókasafns svo umtalsvert er, við hér erum því orðin full örvæntingar vegna þeirra þjóðargersema sem okkur er falið að varðveita og liggja undir skemmdum. Ef ekki verður að gert verða afleiðingarnar óbætanleg eyð- ing handrita sem eru mikilvæg fyrir sögu okkar og menningu, svo sem handritasafn Jóns Sigurðssonar for- seta.“ sagði Ögmundur Helgason forstöðumaður Handritadeildarinnar í samtali við blaðamann Morgun- blaðsins. Á Handritadeild eru varðveitt mörg dýrmætustu pappírshandrit sem íslenska þjóðin á. Þar eru fru- meintök af þeim bókum sem þjóð- inni eru kærastar og einnig handrit sem enn hafa ekki verið gefin út en eru mikilvæg fyrir íslenska menn- ingu. Ögmundur Helgason lagði í samtalinu við blaðamann ríka áherslu á að þessi þjóðardýrmæti væru mörg hver að verða eyðilegg- ingu að bráð. Hann kvað pappírinn í þeim vera að molna niður og blek- ið að gufa upp. Handritadeild er í vissum skilningi arftaki Árnasafns en varðveitir yngra efni. Þar eru fyrst og fremst handrit frá átjándu öld og síðar. Einnig er þar nokkur stofn handrita frá því fyrir siðaskipti, svo og fimm skinnbækur. „Þær eru ekki í sam- bærilegri hættu og yngri pappírs- handrit, skinnhandritin hafa enst í a.m.k. sjö hundruð ár og ættu að geta enst annað eins með góðri meðferð. Þá verða handrit og bækur frá okkar samtíð löngu horfín svo ekki verður tangur né tetur eftir. Handrit Halldórs Laxness verða t.d. horfin löngu á undan Konungsbók Eddukvæða, jafnvel löngu áður en þau ná broti af hennar aldri. Það eru nefnilega ýmis yngri pappírs- handrit sem eru í mestri hættu. Framan af voru menn hér með hand- gerðan pappír sem reyndist ending- argóður og þolir vel tímans tönn. Einnig var blekið, sem íslendingar Hluti menningararfs íslendinga, sem varðveittur er á Handrita- deild Landsbókasafns, er í eyði- leggingarhættu. Enginn viðgerð- armaður hefur starfað við Hand- ritadeild og mun varla gera í bráð vegna niðurskurðar fjárveitinga. Dýrmæt pappírshandrit eru að molna niður og blekið á öðrumað gufa upp. Guðrún Guðlaugsdóttir ræddi við Ögmund Helgason um þessi mál. GERT hefur verið við handrit Heródesarsögu sem rituð var af Gísla Konráðssyni tjósmynd/Edda Siguijónsdóttir ADDONIUSARSAGA bíður enn viðgerðar nítjándu aldar. Sá innflutti pappír var unninn samkvæmt efnafræðileg- um formúlum og um leið fór að dofna um gæðin. Eins fór með blek- ið sem á svipuðum tíma var tekið að framleiða og unnið var eftir efna- fræðilegum formúlum. Umræddur pappír súrnar með aldrinum, dökkn- ar og verður stökkur, hrekkur svo í sundur eins og örþunnt gler, moln- ar loks allur niður og verður að dufti. Það hefur viljað okkur til að lengi framan af bjó hin íslenska þjóð í fremur köldum húsakynnum og það seinkaði þessari þróun, mörg hand- ritanna eru þó orðin æði illa farin. Handrit sem hingað hafa borist frá Vestur-íslendingum eru sýnu verst leikin, svo sem bækur og blöð sem orðin eru dökkbrún. Hið nýja blek hafði þann eiginleika að setjast ofan á pappírinn en rann ekki saman við hann, smám saman gufar það upp og verður ólæsilegt. Sumar stílabækur sem safninu hafa borist eru orðnar má heita algerlega eins og nýjar, btek af síðum þeirra er nánast horfið og það mætti nota þær að nýju. Hið slæma blek er sýnu fljótara að eyðast en pappírinn. kringum seinna stríð og pennarnir ældu úr sér í hálfgerðum kögglum, er allra bleka verst. Við erum að reyna að láta mynda það sem okkur sýnist að sé í mestri hættu. Við getum þó engan veginn haldið í horf- inu. Það er þó mikil hjálp í því að hafa kaldar og myrkar geymslur hér í kjallaranum, geta má þess sem vel er gert hér í húsi. í slíkri geymslu geymist pappír miklu betur en í hita og dagsbirtu. Við þær kringumstæð- ur fer um leið í gang efnafræðileg þróun sem flýtir mjög fyrir eyðingu. Ef við hefðum meira fé handa á milli gætum við í auknum mæli látið mynda en þó einkum gera við hand- rit sem eru í hættu og á þann hátt varðveitt þau.“ Sérstök viðgerðarstofa er við Handritadeild búin hinum fullkomn- ustu tækjum. Að sögn Ögmundar hefur enginn starfsmaður unnið á þessari stofu síðan Þjóðarbókhlaðan var opnuð. „Með sérstökum aðferðum má lengja líftíma bæði pappírs og bleks. „Þvo“ þarf gömul handrit og hreinsa af fagmönnum - handrit eru oft mjög sóðaleg og óhrein. Við höf- um yfir að ráða öllum nauðsynlegum tækjum til þess - en engan starfs- mann. Við höfum verið að vonast eftir að fá stöðugildi fyrir starfsmann á viðgerðarstofu en það hefur ekki fengist enn þá og borin von virðist að það verði á næstunni vegna niður- skurðarins. Þótt einn maður gæti engan veginn sinnt öllu því sem hér þarf að gera við væri þó möguleiki á að hann gæti sinnt því allra nauð- synlegasta og gert við það sem dýr- mætast er talið. í þeim hópi eru hand- rit og prentaðar bækur frá því í kring- um síðustu aldamót, það eldra er sumu Ieyti í betra ástandi eins og fyrr gat. Menn mega vart vatni halda yfir ágæti Dana að hafa látið gera við og lagfæra eins og best verður á kosið öll handrit sem hingað er skil- að, þau eru þó aðeins brot af þeim íjölda sem hér er varðveittur. Vert er að hafa í huga að Danir hafa ver- ið með nokkra viðgerðarmenn í ára- tugi til þessara verka en hér á safn- inu er sem fyrr sagði enginn. Áður en hand- ritadeild flutti í Þjóðar- bókhlöðu þá fengum við „skyndihjálp“ hjá viðgerðarfólki Þjóð- skjalasafns, en nú er sú samvinna ekki lengur fyrir hendi. Hér á landi er lært fólk í handritavið- gerðum sem hægt væri að fá hingað til starfa auð- veldlega. Kannski heldur fólk að það væri hægt að „bjóða út“ slík- ar handritaviðgerðir en svo er ekki. Það verður ekki farið með handritin út úr húsinu, það er áhætta sem ekki verður tekin með slík þjóðarverð- mæti. Það er bágt til þess að vita ef sumir þessara ómetanlegu dýr- gripa verða vegna viðgerðarleysis „eyðingunni hljóðu“ að bráð, eins og Jón Helgason prófessor í Kaup- mannahöfn nefndi þá eyðileggingu sem ógnar molnandi og máðum hand- ritum. Vissulega eru prentaðar bæk- ur líka í hættu vegna umræddrar eyðingar en þær eru þó stundum til í nokkrum eintökum meðan aðeins er til eitt eintak af hveiju handriti. Mér finnst að við þyrftum að eiga vel varin eintök af því sem gefið hefur verið út hér. I Handritadeild Enginn viðgerðarmaður gerðu sjálfir á fyrri tímum úr sortu- lyngi að því að talið er, gríðarlega gott og sterkt, það gekk inn í pappír- inn og mun endast jafnlengi honum. Svo gott er þetta blek að það má þvo pappírinn án þess að það renni út eða skemmist á annan hátt. Hinn mikli vandi sem Handrita- deild stendur frammi fyrir í dag á hins vegar rætur sínar að rekja til þess pappírs og bleks sem tók að flytjast hingað til lands í upphafi Allra verst hefur þó reynst blekið sem Byro fann upp og framleitt var í sérstökum pennum, svokölluðum Byropennum. Þessi mikla uppfinning og merkilega er sennilega skaðlegri en flest annað í þessum efnum. Það blek, sem barst fyrst til landsins í eru til 15 þúsund skráð handrita- númer nú þegar og einnig er tölu- vert til af óskráðu efni. Ef ég ætti mér eina ósk fyrir hönd Handrita- deildar myndi ég óska þess að hér ynnu ekki færri við viðgerðir og starfsmenn deilarinnar eru, eða fimm manns. Slíkt er þó órafjar- lægð, það yrði mikill léttir ef við fengjum þó ekki væri nema einn starfsmann á viðgerðarstofu okkar.“ í samtalinu við Ögmund Helgason kom fram að pappír hefur farið sí versnandi. Þær bækur sem nú eru að flæða yfir okkur fyrir jólin munu að hans mati flestar ekki endast lengi og því síður þau dagblöð sem nú eru prentuð. Hann kvað ekki hægt að búast við að þetta efni entist lengur en eina öld og þá við mjög góð skil- yrði. Ögmundur tók þó fram að sum rit sem prentuð væru í dag væru prentuð á mjög góðan pappír þótt slíkt heyrði fremur undantekningu til. I

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.