Morgunblaðið - 05.02.1997, Qupperneq 25

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 5. FEBRÚAR 1997 25
AÐSENDAR GREINAR
Skólanesti - Hver g'ætir
skólamáltíð heilsu landsmanna?
Á FYRSTU 18
árum ævinnar tekur
fólk út sinn vöxt og
líkamsþroska. Á þess-
um árum margfaldast
stærð og þyngd.
Manneskjan þroskast
frá barni í fullvaxinn
einstakling. Arfleifð
og umhverfi ráða
hvernig til tekst. Ætt-
armót erfist en efni
og hvatar koma frá
umhverfí. Vaxtarlag
erfist að hluta. Arf-
gengir þættir draga
mörk um vaxtar- og
þroskamöguleika ein-
staklingsins en
ráða hvernig hinir arfgengu eigin-
leikar nýtast á þroskaskeiðinu.
Meðal hinna mörgu umhverfis-
þátta er matarræði einn sá mikil-
Hollt, alhliða matar-
æði er sérstaklega
mikilvægt, segir Stefán
Yngvi Finnbogason,
á vaxtarskeiði þegar
uppbygging líkamans
er hröðust.
vægasti. Úr matnum kemur efnið
í bein og tennur, vöðva, sinar,
æðar og taugar, húð og blóð, alla
vefi líkamans, fasta og fljótandi.
Úr mat og drykk koma öll hin
nauðsynlegu efni fyrir vöxt og við-
hald fruma og vefja líkamans.
Skortur á næringarefnum tefur
vöxt og þroska, dregur úr mót-
stöðu líkamans og getur jafnvel
valdið varanlegum vanþroska.
Hollt, alhliða mataræði er
sérstkalega mikilvægt á
vaxtarskeiði þegar
uppbygging líkamans
er hröðust.
Skólaárin eru höf-
uðmótunartímabil á
þroskaskeiðinu. Þjóð-
félagið er skyldugt til
að veita þegnum sínum
kennslu á skólaskyldualdri
og þannig búa þá undir að verða
sjálfstæðir einstaklingar. Þeim er
kennt að lesa, skrifa og reikna.
Þeim eru kennd saga og náttúru-
fræði. Þeim er kennt að tjá sig á
móðurmálinu og einnig á öðrum
tungumálum. Þeim er kennt að
afla sér þekkingar og heimilda
með nýjustu samskiptatækni.
Þeim er kennt um mannslíkamann,
þarfir hans og þroska, um holla
lifnaðarhætti og heilbrigt líf. Þeim
er kennt um nauðsynlega hreyf-
ingu og áreynslu og hollt matar-
æði, söng og dans og aðrar listir.
Nemendum grunnskólanna
tekst misjafnlega vel að hagnýta
sér þessa fræðslu. Áhuginn er
dreifður og kennsla og kennsluað-
staða misjöfn. Þekkingin er fyrir
hendi til að búa hvern einstakling
undir lífíð eins vel og hans hæfi-
leikar leyfa og flestir skólar gjör-
nýta sína getu til að koma sínum
fróðleik í gagnið.
Komið hefir fram í ýmsum
könnunum að mataræði grunn-
skólanema er ekki alls staðar eins
Stefán Yngvi
Finnbogason
umhverfisþættir glerungseyðingu. En glerungseyð-
og það ætti að vera.
Þó að þeir sem hlut
eiga að máli hafi næga
þekkingu til að gera
betur. Þar ber mest á
óhóflegri sykurneyslu
og gosdrykkjaþambi.
Sykur er nær hrein
orka. Hann eyðir eðli-
legri matarlyst og
stjakar því til hliðar
hollum mat, veldur
offítu og hjarta- og
æðasjúkdómum og
skemmir tennur. Gos-
drykkir eru sætir, en
auk þess innihalda
þeir sýru sem veldur
v SKEMMIR /
TENNUR
ing er vaxandi vandamál meðal
unglinga. Um tíundi hver 15 ára
unglingur í Reykjavík er með gler-
ungseyðingu. Þá eyðist glerungur-
inn af innflötum tannanna einkum
í efri gómi. Þegar tannbeinið er
orðið bert er mótstaðan lítil og
verður ekki bætt nema með dýrum
viðgerðum.
Skólarnir búa nemendur sína
undir lífið. Yngri nemendur læra
líka af eldri nemendum. Það sem
fram fer í skólunum, bæði í
kennslustundum og utan þeirra,
hefir mótandi áhrif á nemendur.
í einstöku skólum hafa eldri
nemendur fengið leyfi til að selja
gosdrykki og sælgæti í fjáröfl-
unarskyni vegna ferðalaga eða
annarra hluta, vafalaust í góðum
tilgangi. Gosdrykkir og sælgæti
ætti ekki að sjást í skólum og það
er bjarnargreiði við nemendur að
leyfa sölu á því þar. Það eru
gnægðir annarra neysluvara á
markaðnum sem bæði eru hollar
og vinsælar. Ég bendi sérstaklega
á hinar fjölmörgu ávaxtategundir,
mjólkurvörur og vatn, sem fæst í
handhægum umbúðum auk
þess að fást ókeypis beint
úr krananum í sínu
besta formi.
Þessar vörur gætu
eldri nemendur tilreitt
á aðlaðandi hátt og
■jgj/ selt í frímínútum bekk
sínum til ábata, sjálfum
^ sér til ánægju og öllum til
gagns.
Enn verður bið á að máltíðir
fáist keyptar í öllum skólum vægu
verði eins og þó er stefnt að.
Börnin koma því með skólanesti
enn um sinn. En skólanestið er
misjafnt og ætti ekki að vera eft-
irlitslaust. Auðvelt er að útbúa
gott skólanesti. Óteljandi tegund-
ir af úrvals brauðum fást, frábær-
ir ostar og ósætt álegg margskon-
ar. Ávextir eru áður nefndir og
ekki má gleyma tómötum og
gúrkum sem flest börn eru sólgin
í. Ósætir drykkir ættu að vera
sjálfsagðir í skólanestið. Nýmjólk
og léttmjólk fást í handhægum
umbúðum.
í fréttabréfí sem skólarnir senda
út á haustin gæti verið leiðbeining
um skólanesti. Foreldrafélög gætu
líka lagt hér ýmislegt til málanna.
En síðast en ekki síst. Hollt
nesti er ódýrara en óhollt nesti,
bæði í innkaupi og til lengri tíma
litið. Prófið bara sjálf.
Höfundur er barnatannlæknir og
yfirkólatannlæknir í Reykjavík.
í DESEMBER sl.
var frétt í sjónvarpi
þess efnis að þeir sem
meira hefðu umleikis
lifðu lengur. Frétta-
maðurinn talaði sér-
staklega um að þeir
sem meira bæru úr
býtum í brauðstritinu
hefðu efni á að kaupa
grænmeti en neysla
þess stuðlaði m.a. að
auknu heilbrigði og
lífslíkum.
Það er af sem áður
var þegar mikill meiri-
hluti almennings hér á
landi hafði óbeit á
grænmeti en í dag er
hollusta þess óumdeild og margir
vilja meina að neysla grænmetis og
ávaxta sé lífsnauðsynleg fyrir
mannskepnuna.
Alþjóða heilbrigðisstofnunin og
landlæknisembætti ýmissa vest-
rænna landa hafa löngum hvatt til
aukinnar neyslu grænmetis, þótt
hún sé yfirleitt margfalt meiri en
hér á landi. Aukin neysla grænmet-
is er talin áhrifamikil leið til að
koma í veg fyrir sjúkdóma og þann-
ig bæta heilsu almennings.
Rannsóknir hafa ítrekað sýnt að
þeir sem neyta ávaxta og grænmet-
is í miklum mæli eiga síður á hættu
að fá ýmsar tegundir krabbameins,
s.s. í maga, ristii, vélinda og blöðru-
hálskirtil svo eitthvað sé nefnt.
Sömu sögu er að segja um hjarta-
og æðasjúkdóma.
En hvernig stendur á því að al-
menningur í þessu landi borðar ekki
meira af þessu hollustufæði en raun
ber vitni? Svari hver fyrir sig en sá
sem þetta skrifar telur einsýnt að
þar skipti verðlagning mestu og þá
sérstaklega svokallaðir „vemdar-
tollar“ þó erfítt sé að fá vitrænt
samhengi í þá nafngift, því ekki
vernda þessir tollar almenning nema
síður sé enda bitna þeir harðast á
þeim sem minnst mega sín.
Stjórnvöld hafa lengi legið undir
ámæli hvað varðar innflutningstolla
á grænmeti og virðist sem þessir
„verndartollar“ haldi almenningi frá
þessari lífsnauðsynlegu fæðu og
hafa sumir kallað hana auðmanns-
fæði og er þar m.a. vísað til áður-
nefndrar umíjöllunar í fréttatíma
sjónvarps í síðasta mánuði.
Á ársgrundvelli er verð á græn-
meti og ávöxtum margfalt hærra
hér á landi en víðast í nágrannalönd-
um okkar, ekki síst þegar miðað er
við ráðstöfunartekjur heimilanna.
Þetta gerir það að verkum, að marg-
ir telja sig ekki hafa ráð á, að kaupa
hollustuvöruna í þeim mæli sem
þeir annars myndu gera.
Afleiðing þessa verðlagskerfis
virðist m.a. vera sú að við borðum
Iakara grænmeti, enda kemur þetta
kerfi harðast niður á vandaðri græn-
metisframleiðslu, og
minna af grænmeti en
aðrar þjóðir á Vestur-
löndum. Staðreyndim-
ar sýna jafnframt, að
við erum lengst þessara
þjóða frá því að ná
þeirri hlutdeild græn-
metis, sem mælt er með
af hálfu alþjóðlegra
heilbrigðisstofnana.
En hver eða hveijir
gæta hagsmuna al-
mennings í þessum
málum? Margir vilja
meina að flestir þing-
menn hafi meiri áhuga
á staðbundnum kjör-
dæmahagsmunum en
því að beita sér fyrir varanlegri
lækkun á grænmetisverði og þannig
stuðla að auknu heilbrigði kjósenda
sinna og bama þeirra. Sorglegt ef
satt er en verkin tala.
Það er lítt vitrænt, segir
Gunnlaugur K. Jóns-
son, að tala um lögmál
framboðs og eftirspum-
ar, þegar framboð að
utan er hindrað með
„verndartollum“.
Þá heyrast þær raddir æði oft,
að almenningur sjálfur eigi hér tölu-
verða sök þar sem við látum nánast
bjóða okkur hvað sem er í þessum
efnum og það vita ráðamenn. Stund-
um heyrist að vísu ámátlegt væl í
„fulltrúum" neytenda en það dugir
varla sólarhringinn. Upp úr stendur
þó, og það vita ráðamenn, að al-
menningur kaus ekki þessa „vemd-
artolla“ yfir sig.
Þá skýtur skökku við, að flestar
pólitískar ákvarðanir sem koma
landsmönnum til góða hvað varðar
verðlagningu á grænmeti og öðrum
matvælum, eru teknar samkvæmt
skuldbindingum íslendinga í erlend-
um fjölþjóðastofnunum þó yfírleitt
sé þráast við.
Én upp úr stendur að það er lítt
vitrænt að tala um lögmál framboðs
og eftirspurnar þegar framboðið að
utan er hindrað mað „vemdartoll-
um“ þannig að raunveruleg sam-
keppni er ekki til staðar, a.m.k.
hvað grænmeti áhrærir.
í allri þeirri umræðu sem átt hef-
ur sér stað um þessi mál á síðustu
misserum hafa margir saknað raun-
hæfra aðgerða Neytendasamtak-
anna, stærstu hagsmunasamtaka
almennings hér á landi. Talað er
um innbyrðis vandamál og deilur
innan samtakanna en vonast er til
þess að Eyjólfur hressist.
Gunnlaugur K.
Jónsson
Ráðgjöf Bókhald Skattskil
Skipliolti 50b__sími 561 0244/898 0244__fnx 561 0240
Öll bókhalds- og framtalsþjónusta af bestu gerð
■ Framtöl einstaklinga ■ Ársreikningar ■ Vsk-skýrslur
ogfyrirtækja og ráðgjöf oguppgjör
RBS______________________Gunnar Haraldsson hagfræðingur
Nú í seinni tíð hafa bæði lærðir
og leikir velt fyrir sér sambandi
mataræðis annars vegar og náms-
árangurs og ofbeldishneigðar hins
vegar. Sífellt fleiri, m.a. vísinda-
menn, telja ekki nokkurn vafa á
orsakasamhengi þarna á milli. Nátt-
úrulækningamenn hafa í áratugi
bent á þetta samhengi en oftast
talað fyrir daufum eyrum.
Náttúrulækningastefnan er mjög
gömul enda þótt þetta heiti sé til-
tölulega nýtilkomið. Faðir þessarar
stefnu er gríski læknirinn Hippó-
krates en hann er jafnframt talinn
faðir læknisfræðinnar en hann var
uppi á 5. öld fyrir Krists burð.
Hippókrates lagði megináherslu
á að koma í veg fyrir sjúkdóma með
réttu mataræði og réttum lifnaðar-
háttum en hann taldi sjúkdóma
stafa af röngum líísvenjum og synd-
um gegn lögmálum náttúrunnar.
Samkvæmt kenningum Hippókrat-
esar eigum við því ekki í höggi við
sjúkdóma heldur ranga lífshætti.
Margir halda að náttúrulækn-
ingastefnan og jurtaneyslustefnan
séu eitt og hið sama og að aðal-
markmið náttúrulækningastefnunn-
ar sé að útrýma kjöti og físki af
matborðum almennings. Þetta er
hinn mesti misskilningur. Jurta-
neyslustefnan er mjög gömul og
byggist á trúfræðilegum og sið-
fræðilegum forsendum aðallega.
Jurtaneytendur hafa ekki talið sér
heimilt að deyða dýr sé^ til matar
en borða mjólkurmat og egg. Sumir
ganga þó svo langt að nota engar
dýraafurðir, hvorki mjólk, egg, ull
né húðir. Þeir kalla sig „vegana"
en aðrir jurtaneytendur eru kallaðir
„vegetarinar".
Jurtaneytendur hafa til skamms
tíma ekki afneitað kaffí, hvítu hveiti
og sykri, sem eru í augum náttúru-
lækningamanna skæðustu heilsu-
spillar menningarþjóðanna auk
reykinga. En nú munu samtök jurta-
neytenda almennt hafa tekið upp
alhliða heilsuvemdarstefnu á svip-
aðan hátt og formælendur náttúru-
lækningastefnunnar.
Vonandi vakna ráðamenn fljót-
lega af værum blundi og taka til
óspilltra málanna í þá veru að stuðla
að bættri heilsu landsmanna í stað
þess að spilla henni.
Veruleg lækkun á grænmetis-
verði er sannarlega fjárfesting til
framtíðar fyrir íbúa þessa lands.
Sífellt er verið að tala um fyrir-
byggjandi aðgerðir í heilbrigðismál-
um þjóðarinnar. Hér er stóra tæki-
færið fyrir ráðamenn til þess að
leggja sín lóð á vogarskálarnar,
þjóðinni til heilla!
Höfundur er stjórnarformaður
Náttúrulækningafélags íslands.
HAFNFIRÐINGAR
OG NÁGRANNAR!
)LUNNI LÝKUR
XRDAGINN 8. FEBRUAR
/o AFSLÁTTUR
un