Morgunblaðið - 18.02.1997, Blaðsíða 42

42 ÞRIÐJUDAGUR 18. FEBRÚAR 1997
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Hver á
kirkjujarðir?
NÚ stvttist óðfluga
í 1.000 ára afmæli
kristni á íslandi. Und-
irbúningur er þegar
hafinn með ýmsum
hætti. Einn þátturinn
er að skoða að nýju
fjárstuðning ríkisins
j við þjóðkirkjuna. Um-
ræðan um fjármál
þjóðkirkjunnar að und-
anfömu virðat ætla að
bera þann árangur að
ráðamenn ríkis og
kirkju komi nú loks á
blað samningi sem
sagður var gerður fyrir
90 árum um kirkju-
jarðir og launagreiðsl-
ur til starfsmanna þjóðkirkjunnar.
Betra er seint en aldrei.
Þegar jarðamál kirkjunnar eru
tii skoðunar vakna margar spurn-
ingar, t.d.: Hvað hefur ríkissjóður
geitt mikið fé í laun og hlunnindum
til þjóðkirkjunnar, framreiknað til
núvirðis á þessum 90 árum sem lið-
in eru frá samkomulaginu 1907?
Hvað hefur ríkissjóður fengið í
leigugjöld af kirkjujörðum reiknað
með sama hætti? Hvað hefur ríkis-
sjóður greitt til viðhals og uppbygg-
ingar á kirkjujörðum reiknað á
sama hátt?
Svör við þessum spurningum
væri gott að fá meðan mál þetta
er til meðferðar á Alþingi. Þjóðin á
heimtingu á þessum upplýsingum.
í ljósi fortíðar
Frá upphafi íslandsbyggðar til
kristnitöku var hér ríkjandi mikið
trúfrelsi. Ásatrúarmenn sem réðu
hér mestu létu afskiptalaust að
þrælar frá Bretlandseyjum byggðu
sér kirkjur í þeirra eigin landnámi.
Eftir kristnitöku voru flestar hof-
jarðir teknar til kristnihalds og urðu
síðar taldar kirkjujarðir.
í kaþólskri kirkjutíð sem stóð hér
í 550 ár, eða einni öld lengur en
sú lútherska hefur staðið, féll til
kirkjunnar stór hiuti þeirra jarð-
eigna sem nú eru tald-
ar kirkjujarðir. Jarðir
og jarðaítök vóru ýmist
gefnar kirkjusóknum,
biskupsstólum í Skál-
holti eða Hólum. - En
stundum sjálfum páf-
anum i Róm.
Við siðaskiptin yfirt-
ók danska konungs-
valdið kirkjujarðimar
og afhenti þær síðan
lúthersku kirkjunni til
eignar og afnota. Jarð-
eignir þessar vóru
flestar gefnar af gömlu
fólki sem taldi sig
styrkja með því stöðu
sína eftir dauðann.
Þetta fólk átti enga valkosti um
trúflokka því hér á Islandi var ekk-
ert trúfrelsi í 849 ár, 1000-1849.
Ef hér hefði verið trúfrelsi og jafn-
rétti í trúmálum hefðu kirkjujarðir
örugglega verið gefnar til margra
trúfélaga. Augljóst er að jarðirnar
eru gefnar til stuðnings trú og sið-
um og því sanngjarnt að nýta þær
jafnt til þeirrar þjónustu. Eignar-
Eignarréttur þjóðkirkj-
unnar á kirkjujörðum,
segir Björgvin Brynj-
ólfsson, er byggður á
erlendri íhlutun.
réttur þjóðkirkjunnar á kirkjujörð-
um er byggður á erlendri íhlutun
og margra alda einræði hér í trú-
málum.
Oborganlegar jarðir
Samkomulagið um kirkjujarðir
frá 1907 var um margt sérstætt.
Höndlað var með ránsfeng frá siða-
skiptum á sextándu öld. Danskur
kóngur (Kristján III) lét þá ræna
kaþólsku kirkjuna, völdum, jarð-
eignum og öðru fé. Afhenti síðar
Björgvin
Bryryólfsson
ríkiskirkjunni sinni þann hluta eign-
anna sem ekki var hægt að flytja
úr landi, kirkjujarðirnar. Ekki er til
þess vitað að eignarréttur þjóðkirkj-
unnar á jarðeigum þessum væri
kannaður þegar fyrrgreint sam-
komulag var gert um yfirráð rikis-
ins á jörðunum gegn launagreiðsl-
um til starfsmanna þjóðkirkjunnar.
Jarðir þessar hafa þá sérstöðu
nú umfram aðrar eignir að vera
óborganlegar. Nú þegar ríkið telst
kaupa þær flestar er ekkert heildar-
verð uppgefið né hvenær greiðslum
sé lokið. Afborganir ríkisins eru
starfslaun um 190 manna þegar
eftirlaunamenn þjóðkirkjunnar eru
taldir með, sem vera ber.
Þegar próventusamningar vóru
hér algengir áður fyrr og gamalt
fólk afhenti með samningi jarðir
sínar og aðrar eignir þeim sem tóku
að sér framfærslu þeirra til ævi-
loka, þá var gengið út frá því sem
vísu að framfærslunni væri lokið
við andlátið. Enginn hefði tekið að
sér framfærslu einhverrar ættar til
eilífðar.
Próventukirkjan okkar (þjóð-
kirkjan) á sér vonandi langa og
farsæla lífdaga en skattgreiðendur
fá að borða óborganlegar jarðir.
Siðræn sátt...
Réttsýnu fólki í þjóðkirkjunni
hlýtur að vera áhugamál að ná sem
fyllstri sátt um þessi umdeildu
eignamál við alla þá sem eiga sið-
ferðilegan rétt til kirkjugarða.
Besta sáttaleiðin í meðferð þessara
jarðeigna væri að geiðslur ríkissjóðs
vegna staðfestrar eignar ríksins á
jörðunum er að allir sem sóknar-
gjöld fá innheimt af ríkinu fái einn-
ig greiðslur vegna jarðeignanna í
hlutfalli við skráða fylgismenn sína
samkvæmt þjóðskrá. Sama skilaleið
og hefur verið um langt árabil á
innheimtu sóknargjalda. Þetta er
líklegasta leiðin sem varanleg sátt
gæti skapast um. Takist ekki að
tryggja þessa leið er líklegt að nei-
kvæð umræða um þetta mál eigi
eftir að skaða þjóðkirkjuna í fram-
tíðinni.
Ráðamönnum ríkis og þjóðkirkju
ætti að vera kappsmál að skuggar
liðinna einræðisára yrðu sem
minnst áberandi á 1.000 ára af-
mæli kristni á íslandi.
Höfundur erfv. sparisjóðssjóri á
Skagaströnd.
• Enn skal höggvið ...
FRÁ ráðuneyti heil-
brigðismála berast þær
fréttir að enn eigi að
grípa til niðurskurðar-
hnífsins. Þar sem tölu-
vert virðist skorta á að
almenningur og ekki
síður stjórnmálamenn
átti sig á hversu stór-
alvarlegt mál er á ferð-
inni finnur undirritaður
sig knúinn til að vekja
athygli á þeim afleið-
ingum sem þessi aðför
* stjórnvalda virðist ætla
að hafa í för með sér.
Á undanförnum árum
hafa æ ofan í æ verið
skomar niður íjárveit-
ingar til sjúkrahúsa á landsbyggð-
inni. Á Húsavík, þar sem sá er þetta
ritar starfar, hafa menn lagt sig í
framkróka við að hagræða, sparað
hefur verið á öllum sviðum, menn
hafa sæst á lakari kjör og svo
mætti lengi telja. Með þessu hefur
tekist þokkalega að halda sig innan
ramma fjárlaga en slíkt virðist lítils
* metið af stjórnvöldum því árlega
koma fram nýjar kröfur um hag-
ræðingu og sparnað. Á haustdögum
fóru að berast óljósar fréttir um
að nú skyldi látið til skarar skríða
fyrir alvöru og skorið niður svo um
munaði. Síðar var svo dregið í land
og tilkynnt að 160 milljóna kr. nið-
^ urskurði á “litlu“ sjúkrahúsunum
yrði dreift á þrjú ár!
Það er algjörlega
ljóst að leið sparnaðar
og hagræðingar hefur
verið þrædd til enda
og ef niðurskurðar-
hugmyndirnar ganga
eftir er veruleg þjón-
ustuskerðing óhjá-
kvæmileg. Hér á eftir
verður gerð grein fyrir
líklegum afleiðingum
niðurskurðar á fram-
lögum til heilbrigðis-
mála á Húsavík og í
Þingeyjarsýslum en
líkt mun gilda um fleiri
byggðarlög.
1) Skurðstofa verð-
ur skorin niður við
trog. Skurðlæknar munu hætta
störfum, möguleikar til slysaþjón-
ustu stórskerðast og fæðingardeild
lögð niður. Rannsóknarþjónusta
(röntgenmyndatökur, magaspegl-
anir o.fl.) mun skerðast. Þetta mun
þýða stóraukin ferðalög sjúklinga
og aðstandenda til Akureyrar
og/eða Reykjavíkur með tilheyrandi
vinnutapi og óhagræði.
2) Niðurskurðurinn mun bitna á
legudeildum með fækkun á starfs-
liði og leguplássum sem aftur mun
þýða minni möguleika á skamm-
tímainnlögnum, sjúklingar verða
útskrifaðir heim fyrr en ella með
tilheyrandi álagi á heimili og að-
standendur.
3) Rót mun koma á mannahald.
Ég skora á almenning,
segir Sigurður V. Guð-
jónsson, að skera upp
herör gegn niðurskurð-
aráformum stjómvalda.
Ólíkt mörgum stöðum á lands-
byggðinni hefur ríkt stöðugleiki í
mönnun á Húsavík hvað lækna
varðar. Þessi stöðugleiki mun verða
fyrir bí því ólíklegt er að menn
muni sætta sig við frumstæðara og
lakara starfsumhverfi en þeir hafa
árum_ saman unnið við að byggja
upp. í þessu sambandi má benda á
að undanfarið hefur gengið mjög
illa að manna mörg læknishéruð
og bendir margt til þess að sá vandi
eigi eftir að aukast.
4) Ýmsir hafa blásið á röksemd-
ir sem lúta að öryggissjónarmiðum
á þeim forsendum að bættar sam-
göngur geri þau lítilvæg. Menn
gleyma stundum að hér er ekki um
að ræða að skerða þjónustu við
fámennt byggðarlag heldur læknis-
hérað sem telur um 4.500 manns!
Einnig skal þess minnst að þó oft
viðri vel til ferðalaga þá er það
ekki einhlítt eða hafa menn gleymt
vetrinum 1994-1995 þegar oft var
ófært svo dögum skipti milli Húsa-
víkur og Akureyrar. Frá sjónarmiði
almannavarna skal á það minnt að
Sigurður V.
Guðjónsson
Tími öfgaafl-
anna er kominn!
Þórarinn Kári Þór
Einarsson Samúelsson
MARKMIÐ með
framboði Haka, félags
öfgasinnaðra stúd-
enta er einkum að
stórauka kröfur
námsmanna gagnvart
þjóðfélaginu í heild.
Haki setur fram fimm
ára áætlun um rót-
tækar umbætur á
kjörum og aðstæðum
stúdenta. Þar af má
nefna að námsmenn
fari á launaskrá, að
þeir fái Hótel Sögu til
eigin afnota og að
þeir fái eitt stykki
fjármálastofnun
(Búnaðarbankann) til
þess að hefja almennilegt nýsköp-
unarátak. Flest baráttumál Haka
virðast í fyrstu vera óraunsæ en í
raun eru þetta aðeins réttlátar og
hóflegar kröfur í ljósi þess að við
erum það unga fólk sem eldri kyn-
slóðir setja traust sitt á og ætlast
til þess að við björgum henni út
úr þeim miklu ógöngum sem þjóðin
er komin í. Það er þó með öllu
óþolandi að eldri kynslóðir hafí
bruðlað og lifað um efni fram í
árabil í trausti þess að komandi
kynslóðir borgi brúsann. Skuld-
setningin heldur áfram en stjórn-
málamenn halda áfram að halda
klisjukenndar ræður með vísunum
í mikilvægi menntunar og trausti
á unga fólkinu. Nú er orðið tíma-
bært að gera nýja þjóðarsátta-
samninga sem miða að því að jafna
aðstöðumun kynslóðanna. Best
væri að þjóðin léti völdin í hendur
unga fólksins því núverandi stjórn-
arhættir eru slæmir, heimskulegir
og bókstaflega lífshættulegir.
Námslaunakröfurnar eru miklu
sjálfsagðari en hljóma kann í
fyrstu. Samkvæmt nýrri könnun
eru meðallaun þeirra sem útskrif-
ast með BA próf úr Háskóla ís-
lands lægri en þeirra sem eingöngu
eru með stúdentspróf, þó svo að
framlag háskólamenntaðra ein-
staklinga til þjóðfélagsins sé mun
líkur á stórum jarðskjálftum eru
álika miklar í Þingeyjarsýslum og
á Suðurlandsundirlendinu, eða vega
almannavarnasjónarmið e.t.v.
minna á Húsavík en á Suðurlandi?
5) Ráðherra heilbrigðismála og
aðrir ráðamenn ræða gjaman fjálg-
lega um mikilvægi heilsugæslunn-
ar, auknar forvarnir o.s.frv.. Engu
að síður eru fjármunir til heilsu-
gæslunnar árlega skornir niður og
í ljósi þess verður allt þetta tal inn-
antómt og marklaust því vinna við
forvarnir kostar sitt eins og önnur
heilbrigðisstarfsemi.
Hér hefur verið dregin upp ófög-
ur mynd af þeirri framtíð sem blas-
ir við í heilbrigðisþjónustu í Þingeyj-
arsýslum og víðar á landsbyggð-
inni. Ovíst er hvort menn geri sér
almennt grein fyrir því misrétti sem
þegnar þessa lands búa við í heil-
brigðismálum og sem fara mun
vaxandi nái áform stjórnvalda fram
að ganga. Þeir fjármunir sem á að
spara á „litlu“ sjúkrahúsunum eru
smámunir ef horft er til heilbrigðis-
kerfísins í heild en geta engu að
síður skipt sköpum fyrir framtíð
þeirra og þá þjónustu sem fjölmarg-
ir íbúar þessa lands eiga skýlausa
kröfu á að njóta. Ég skora því á
almenning að skera upp herör gegn
niðurskurðaráformum stjórnvalda
og vonast jafnframt til að alþingis-
mönnum takist að forðast heila-
þvottavélar „lobbíistanna" á höfuð-
borgarsvæðinu þannig að afstýra
megi því hruni sem blasir við í heil-
brigðisþjónustu á landsbyggðinni!
Höfundur er yfirlæknir á
Heilsugæslustöðinni á Húsavík.
meira. Stefna Haka þess efnis að
stúdentar fari á launaskrá í stað
námslána er þess vegna ætlað sem
fyrirframgreiðsla til Háskólanema
fyrir þeirra framlag til samfélags-
ins í framtíðinni, sem þeir annars
myndu ekki fá undir núverandi
kringumstæðum og jafnframt til
þess að tryggja eðlilega framfærslu
á meðan námstíma stendur. Til
Hakamenn leggja póli-
tíska framtíð sína að
veði, segja Þórarinn
Einarsson og Kári Þór
Samúelsson, í raun-
verulegri baráttu fyrir
hagsmunum stúdenta.
þess að koma í veg fyrir að ómag-
ar og aðrir ónytjungar setjist að
innan veggja Háskólans eingöngu
til að fá laun, leggur Haki til að
laun þeirra stúdenta sem sýna
slaka frammistöðu breytist í náms-
lán. Þeir skuldafjötrar sem settir
eru á námsmenn undir núverandi
kerfí jaðra við þjóðarmorð. Að námi
loknu eru flestir nemar í slíkri
skuldasúpu að þeir neyðast til þess
að þræla í illa launuðum störfum
myrkranna á milli ef þeir ætla t.d.
að festa kaup á húsnæði, hvað þá
að koma sér upp fjölskyldu með
börnum og öllu tilheyrandi. Fyrir-
sjáanlegar afleiðingar eru rofin
fjölskyldutengsl, skilnaðir og al-
mennt vonleysi og allt leiðir þetta
til vaxandi ofbeldis og afbrota auk
þess sem vímuefnavofan alræmda
nær fastataki á íslensku ungviði.
Fólk verður að viðurkenna að þjóð-
félag okkar fer rotnandi og senn
líður að byltingu ef kröfur náms-
manna verða hunsaðar öllu lengur.
Hakamenn leggja pólitíska
framtíð sína að veði í raunveru-
legri baráttu fyrir hagsmunum
stúdenta. Röskvu- og Vökumenn
myndu aldrei ganga svo langt enda
vilja þeir vera trúverðugir í augum
háttsettra stjórnmálamanna þegar
að því kemur að bjóða sig fram til
þings undir stöðluðum merkjum.
Þessar fylkingar eru því ekki not-
hæfar til þess að beijast fyrir hags-
munum stúdenta. Framboð Haka í
stúdentakosningunum er kjörið
tækifæri fyrir stúdenta til þess að
sýna hvað þeir raunverulega vilja.
Hingað til hefur stúdentapólítík
ekki snúist um neitt og hefur hún
bara verið til lýðskrums og leið-
inda. Það er varla réttlætanlegt að
trufla nám stúdenta með þvílíkri
lágkúru. Hér með er því lýst yfir
að sandkassastríði Röskvu og Vöku
er lokið!
Þórarinn er formaður Haka og er
í fyrsta sæti á framboðslista Haka
til Stúdentaráðs.
Kári er í fyrsta sæti á
framboðslista Haka til
Háskólaráðs.