Morgunblaðið - 03.04.1997, Page 20

20 FIMMTUDAGUR 3. APRÍL 1997
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
ALINA Dubik á æfingu í Háskólabíói.
Morgunblaðið/Ásdís
Alina Dubik einsöngv-
ari með Sinfóníunni
SINFÓNÍUHLJÓMSVEIT íslands
gengst fyrir tónleikum í Háskóla-
bíói í kvöld kl. 20.00. Hljómsveitar-
stjóri verður Antoni Wit og ein-
söngvari Alina Dubik en á efnis-
skrá Leiðsla eftir Jón Nordal, Kind-
ertotenlieder eftir Gustav Mahler
og Sinfónía nr. 4 eftir Robert
Schumann.
Antoni Wit fæddist í Krakow í
Póllandi. í tónlistarháskólanum
þar í borg lagði hann stund á
hljómsveitarstjórn hjá Henryk
Czyz. Tónsmíðar nam hann einnig
fyrst undir leiðsögn Krzystof Pend-
erecki en síðar í París hjá Nadiu
Boulanger. Árið 1971 vann Wit til
annarra verðlauna í Herbert von
Karajan hljómsveitarstjórakeppn-
inni og hlaut námsstyrk til að
stunda nám hjá Seji Ozawa og
Stanislav Skrowaczewski. Antoni
Wit er nú aðalstjórnandi pólsku
Útvarpshljómsveitarinnar í
Katowice og Fíiharmóníuhljóm-
sveitarinnar á Gran Canaria. Hann
hefur stjórnað hljóðritunum fyrir
EMI, CBS, Polskie Nagrania og
NAXOS. Arið 1992 hlaut túlkun
Wit, Kun Woo Paiks og pólsku
Útvarpshljómsveitarinnar á píanó-
konsertum Prokofievs verðiaunin
Grand Prix du Disque og Diapason
d’Or. NAXOS gaf út þá hljóm-
diska.
Alina Dubik er einnig pólsk að
ætt og uppruna þótt nú sé hún
orðin íslenskur ríkisborgari.
Alina útskrifaðist frá tónlistar-
skólanum í Gdansk árið 1985.
Samhliða námi söng hún með óper-
unni í Krakow í heimalandi sínu.
Fyrir utan tónleikahald hér á landi
hefur Alina komið fram sem ein-
söngvari í Þýskalandi, Lúxemborg,
Ítalíu og Sviss. Hún starfar nú sem
söngkennari við Nýja tónlistarskól-
ann í Reykjavík.
Tónskáld ársins
Undanfarin ár hefur Sinfóníu-
hljómsveitin beint sérstakri athygli
að einu íslensku tónskáldi á hverju
starfsári. Starfsárið 1996-1997
var Jón Nordal tilnefndur tónskáld
ársins og voru þrjú verka hans
valin til flutnings á árinu, þ.e. selló-
konsertinn, Bjarkamál og Leiðsla
en tónleikarnir í kvöld hefjast á því
verki.
Leiðsla var samið árið 1972 að
beiðni forráðamanna hljómsveitar-
innar Harmonien í Bergen í Noregi
og var frumflutt þar sama ár. Tón-
verkið er byggt á kafla úr hinu
forna helgikvæði Sólarljóðum sem
talið er vera frá 13. öld. Þar segir
frá því er látinn faðir vitrast syni
sínum í draumi, birtir honum leynd-
ardóma annars heims og fræðir
hann um lífið eftir dauðann.
Söngvarnir Kindertotenlieder
voru samdir á árunum 1901-1904.
Þeir eru gerðir við Ijóð eftir Fried-
rich Rúkert en í þeim harmar skáld-
ið dauða barna sinna.
Árið 1841 var mikil gróska í
tónsmíðaferli Schumanns og samdi
hann þijú sinfónísk verk sem öll
voru frumflutt það árið. Fyrsta sin-
fónían, Vorsinfónían sem fyrst var
flutt undir stjórn Mendelssohns,
vakti mikla hrifningu, en seinni
verkunum tveim var tekið heldur
fálega. Annað þessara verka, sem
Schumann nefndi þá aðra sinfón-
íuna, endurskoðaði hann og var hún
gefín út árið 1851 og kallaðist þá
sinfónía nr. 4 eða Sinfónísk fantas-
ía fyrir stóra hljómsveit.
Tímarit
9RITMENNT, Ársrit Lands-
bókasafns íslands - Háskóla-
bókasafns er komið út. Er þetta
nýtt ársrit sem leysir af hólmi
Arbók hins fyrra Landsbóka-
safns sem komið hafði út í
fimmtíu ár. í þessu nýja riti
verður skýrsluhlutinn felldur
brott og ársskýrsla safnsins birt
sem sérstakt rit. Brotinu hefur
verið breytt að því leyti að síður
eru nú breiðari en áður. Hönnun
ritsins og svipmót er einnig að
ýmsu leyti annað og áskrifendur
fá það nú innbundið.
Ritið mun eins og fyrirrenn-
ari þess birta fræðilegar ritgerð-
ir, margvíslegar skrár, texta úr
fórum safnsins ásamt skýring-
um, svo og stuttar frásagnir,
meðal annars af merkum að-
föngum, sýningarhaldi og öðru
því sem frásagnarvert þykir í
starfi safnsins og síður á heima
í ársskýrslu þess.
Efni þessa fyrsta árgangs
Ritmenntar er að nokkru helg-
að aðdraganda formlegrar sam-
einingar safnanna tveggja og
opnun hins nýja safns. Birt eru
erindi flutt við hátíðarsamkomu
1. desember 1994 er safnið var
opnað. Aðalgeir Kristjánsson
ritar um Carl Christian Rafn,
stofnanda Landsbókasafns ís-
lands. Birt er skrá um íslands-
kort Kjartans Gunnarssonar
sem gefin voru bókasafninu
1995. Eimreiðin - útgáfa menn-
ingartímarits fyrir 100 árum
nefnist grein eftir Kristinu
Bragadóttur. Birt er ritaskrá
Haralds Sigurðssonar
bókavarðar og minningarorð
um hann. Lög um Landsbóka-
safn íslands - Háskólabókasafn
eru birt og sagt frá aðdraganda
lagasetningar og umfjöllun Al-
þingis. Einnig er viðtal við ve-
flistakonuna Synnove Anker
Aurdal. Þá er meðal annars
sagt frá skákmóti sem haldið
var í bókasafninu 1995, Þjóð-
arátaki stúdenta 1994-95 og
finnskri sýningu á landa-
kortum.
Nýjar bækur
•í FEBRÚARMÁNUÐI sl. kom
út bókin Tímatal. Þar er rakin
saga úrsmíði á íslandi og sagt
frá sigurverkum og tímamæl-
ingum í aldanna rás. Bókin er
10. bindi í Safni til Iðnsögu Is-
lendinga. Efnisöflun og gerð
bókarinnar var samstarfsverk-
efni Úrsmiðafélags íslands og
Iðnsögunnar. Höfundur er Edda
Kristjánsdóttir sagnfræðingur.
Bókinni er fylgt úr hlaði með
Aðfaraorðum Björns Bjarnason-
ar menntamálaráðherra og Ás-
geirs Ásgeirssonar ritstjóra Iðn-
sögu íslendinga.
I átta köflum Tímatals er
sagt frá þróun tímamæla og
íslenskum úrsmiðum fyrr og nú
ásamt störfum þeirra. Lýst er
verkstæðum úrsmiða, helstu
verkfærum sem þeir nota, námi
þeirra og félagsstarfi. Fjöldi
mynda prýðir bókina. Hluta af
upplagi bókarinnar fylgir Úr-
smiðatal sem Úrsmiðafélag ís-
lands hefur látið taka saman
og gefur út ásamt Hinu íslenska
bókmenntafélagi. Segja má að
Úrsmiðatal hafi verið í smíðum
um þijátíu ára skeið með hléum
inn á milli. Brautryðjandi á þeim
vettvangi var Hjörtur R. Björns-
son úrsmíðameistari. Hann hóf
að safna upplýsingum um látna
úrsmiði og aðra sem starfað
höfðu við úra- og klukknavið-
gerðir þegar á sjöunda áratugn-
um. Eftir lát Hjartar árið 1983
vann Ingólfur Jónsson frá
Prestsbakka um skeið að undir-
búningi og söfnun upplýsinga.
Síðustu árin hefur svo ritnefnd
Úrsmiðafélagsins unnið að frá-
gangi og heimildaöflun sem
lauk í nóvember 1996. Höfund-
ur bókarinnar sá síðan um skrá-
setningu efnis. Úrsmiðatal hef-
ur að geyma nöfn um 150
manna, þar á meðal eru 3 kon-
ur, sem iagt hafa stund á úr-
smíði hér á landi. Greint er frá
uppruna þeirra, námi og nán-
ustu fjölskyldu. Myndir fylgja
eftir því sem til þeirra hefur
náðst. Flestir úrsmiðir selja þá
gerð bókarinnar sem Úrsmiða-
talið fylgir í verslunum sínum
og kostar hún kr. 6.000 í vönd-
uðu bandi. Úrsmiðafélag Is-
lands verður sjötíu ára í haust.
Því má líta á útkomu bókar um
sögu iðngreinarinnar og Úr-
smiðatals sem upphaf hátíðar-
halda á afmælisári Úrsmiða-
félags íslands.
Utgefendur: Iðnsaga íslend-
inga og Hið íslenska bók-
menntafélag.
HLJÓÐBÆKUR
OG BÖRN
Nokkuð er rætt um framtíð hljóðbókarinnar um
þessar mundir. Kjartan Arnason kannaði bamaefni
á snældum og spyr hvort hljóðbókin eigi e.t.v.
vænlegasta framtíð á því sviði.
SUNGIN lög og leikin er það helsta
sem bömum hefur staðið til boða
af hljóðrænu éfni gegnum árin.
Fáein stytt leikrit hafa ratað á hljóðbönd,
en minna verið um talað mál eða lesið.
Enginn hefur beinlínis „gert út“ á
hljóðbækur fyrir börn og unglinga og bó-
kaútgefendur hafa verið ragir við að gefa
út bækur á snældum. Að öllu samanlögðu
er niðurstaðan sú að ekki er um ýkja auð-
ugan garð að gresja hvað varðar lesið
söguefni fyrir yngstu hópana.
Nú er myndbandavæðingin gengin um
garð og nýjar kynslóðir vaxnar upp við
myndrænar sögur. Margir hafa um skeið
verið uggandi um afdrif ritaðs máls. „Börn
eru hætt að lesa bækur,“ heyrist sagt. Það
tel ég reyndar af og frá, en bókin á
óneitanlega harðari keppinauta en áður
var. En heimurinn fer ekki versnandi,
hann breytist bara. í öllu tali um að mynd-
in sé að kæfa ritaðan texta hefur sjaldan
verið bent á að ritað mál sé ekki aðeins
orð á bók, heldur líka orð úr munni: sögu-
maður þarf ekki lengur að sitja framan
við áheyrendur sína í holdinu, það nægir
að „taka hann upp“. Hijóðbókin er ekki
að stela af prentaðri frænku sinni, hún
er viðbót við hana; þær eru sameiginlegir
verjendur þess ímyndunarafls sem sjón-
varp og myndbönd virkja ekki. Börn eru
einstakir áhugamenn um sagnaskemmtun,
vita fátt skemmtilegra en að hlusta á sög-
ur eða leikrit. En úrvalið hefur semsé ekki
verið ríkulegt. Á þessum áratug hefur
varla komið út meira en tugur hljóðbóka
fyrir börn og unglinga. Blindrafélagið og
nú Hljóðbókaklúbburinn eru líklega einu
aðilarnir sem gefið hafa út hljóðrænt
bamaefni með reglulegum hætti, þ.e. út-
gáfuna hefur aldrei dagað uppi þótt hægt
hafi farið.
Afrakstur þessarar útgáfu þennan ára-
tuginn er fjórar skáldsögur fyrir börn,
Draugar vilja ekki dósagos eftir Kristínu
Steinsdóttur, Dvergasteinn og Furðulegt
ferðalag eftir Aðalstein Ásberg Sigurðs-
son, alít sögur fyriir aldurshópinn 7-10
ára eða þar um bil. Einnig kom bókin
Fjóskötturinn Jáum segir frá, reyndar
1989. Loks má geta unglingasögunnar
Gauragangs eftir Olaf Hauk Símonarson.
Allar höfðu bækurnar áður komið út á
prenti nema Furðulegt ferðalag sem kom
samtímis á snældum og prenti á síðasta
ári. Að auki era frá þessum útgefanda
tvær snældur þarsem annarsvegar Vilborg
Dagbjartsdóttir og hinsvegar Iðunn Steins-
dóttir segja sögur, ætlaðar yngsta hópn-
um. Fyrir utan þessar hljóðbækur hafa
forlögin gefið út bækur með snældu sem
tengist lestri bókanna, ein og ein snælda
hefur komið með draugasögum eða ævin-
týrum, allt heldur stopul útgáfa.
HLJÓÐBÓKIN hefur hingað til því
miður ekki komið til tals sem mót-
vægi við myndrænt barnaefni né
sem raunhæfur kostur til að viðhalda og
auka tilfinningu barna og unglinga fyrir
rituðu máli, en einmitt í þessum atriðum
er hljóðbókin ákjósanleg. Brátt tekur rýmri
diskur við af snældunni, en það breytir
engu um eðli hljóðbókarinnar, auðveldar
aðeins til muna alla meðhöndlun hennar.
Prentaðar bækur verða áfram gefnar
út, myndir áfram gerðar fyrir börn - upp-
lifun gegnum orð er vitanlega ekkert
merkari reynsla en upplifun gegnum
mynd, hér er einfaldlega um að ræða ólík-
ar leiðir að hjarta mannsins. Reynsla ald-
anna af munnlegri frásögn er aftur á
móti traust, hljóðbókin tekur við þeirri
hefð og færir fram um veg. En e.t.v. er
tímabært að spyija: getur hugsast að vaxt-
arbroddurinn í íslenskri hljóðbókaútgáfu
liggi fyrst um sinn einmitt á sviði barna-
og unglingaefnis?