Morgunblaðið - 24.04.1997, Qupperneq 19

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 24. APRÍL 1997 19
LÍFEYRIR LANDSMANIMA
Hlutafjáreign nokkurra lífeyrissjóða
Lífeyrissj. verzlunarmanna
Söfnunarsjóður lífeyrisréttínda
Hlutafélag Hlutur (%) Bókfært verð, m.kr. Hlutafélag Hlutur (%) Bókfært verð, m.kr.
íslandsbanki 10,4 541,2 Þróunarfélag íslands 3,02 25,9
Eimskip • 3,7 326,2 Jarðboranir 4,05 22,8
Flugleiðif 5,3 262,8 Eimskip 0,21 20,8
Þróunarfélag íslands 12,0 129,8 Flugleiðir 0,32 18,2
Olíufélagið 2,8 107,5 íslandsbanki 0,35 17,0
Ú.A. 2,5 98,7 Hampiðjan 0,89 15,3
S.Í.F. 4,8 95,2 Haraldur Böðvarsson 0,64 15,2
Grandi 2,3 84,8 Plastprent 1,27 14,0
Skeljungur 3,1 80,0 Síldarvinnslan 0,35 12,6
Ehf. Alþýðubankans 7,7 74,1 Grandi 0,27 11,9
Olís 2,5 52,3 Sláturf. Suðurlands 2,07 4,9
Plastprent 2,3 28,4 Þorm. rammi 0,19 4,9
Síldarvinnslan 1,3 27,2 Pharmaco 0,42 4,6
Haraldur Böðvarsson 1,1 25,2 Skeljungur 0,10 3,4
Islenskar sjávarafurðir 0,6 24,7 Skagstrendingur 0,26 2,9
Hampiðjan 2,7 21,2 Skinnaiðnaður 0,56 2,2
Jarðboranir 3,4 19,4 Sæplast 0,63 2,1
Aflvaki 10,1 15,0 Marel 0,11 1,3
Þormóður rammi 0,4 9,3 íslenskar sjávarafurðir 0,02 0,8
Máttarstólpi 9,3 6,9 Nýherji 0,06 0,3
Skinnaiðnaður 2,2 6,8 Samtals 201,2
Samskip 0,4 3,3
Sjóvá-Álmennar 0,1 2,8 Lífeyrissjóður Austuriands
Ármannsfell 0,4 0,4 Hlutafélag
Samtals 2.043,2 (%) verð, m.kr.
SR-mjöl 5,1 45,2
« í/.. _• t « .
uiic:yiis>djuuuniiii ridmayii Síldarvinnslan 9,7 38,8
Hlutafélag Hlutur Markaðs- íslenskar sjávarafurðir 4,3 38,3
(%) verð, m.kr. Ehf. Alþýðubankans 4,9 37,9
íslandsbanki 10,03 708,5 Þróunarfélag íslands 3,2 27,5
Fluqleiðir 2,00 140,5 Borgey 6,3 26,7
Útgerðarfélag Ak. 2,03 86,4 Loðnuvinnslan 5,9 24,2
Þróunarfélag íslands 3,58 64,6 Flugleiðir 1,0 22,6
Auðlind hf. 1,47 40,4 Tangi 3,1 15,5
SR-mjöl 0,99 31,4 íslenski fjársjóðurinn 2,2 12,8
Ehf. Alþýðub. 2,16 26,8 Vinnslustöðin 1,0 11,6
Jarðboranir 3,25 25,9 Globus 13,0 10,0
Grandi 0,43 24,2 Handsal 9,5 9,0
Olís 0,52 18,3 S. f. F. 1,3 8,7
Alm. hlutab.sj. 2,65 17,3 Búlandstindur 2,4 8,0
Haraldur Böðvarsson 0,24 10,0 Grandi 0,6 7,7
Samvinnuf.- Landsýn 3,16 10,0 Gunnarstindur 5,1 7,6
Skeljungur Islenskar sjávarafurðir 0,19 7,6 Nýherji 3,1 7,5
0,10 4,9 Skeljungur 1,0 5,9
Hraðfr. Eskifjarðar 0,13 3,8 Haraldur Böðvarsson 0,9 5,9
Sfidarvinnslan 0,05 2,7 Fiskiðjan Dvergasteinn 5,1 5,0
Sjóvá-Almennar 0,03 1,3 Plastprent 2,5 5,0
Þormóður rammi 0,03 1,2 Skinnaiðnaður 7,1 5,0
Árnes 0,31 1,1 Sjávarútvegsst. isl. 5,7 5,0
Vinnslustöðin 0,03 0,9 Eimskip 0,3 4,9
Nýherji 0,17 0,9 Olís 0,7 4,8
Skinnaiðnaður 0,14 0,8 Olíufélagið 0,6 4,6
Plastprent 0,04 0,5 Globus 10,0 4,5
Loðnuvinnslan 0,02 0,3 Austmat 7,7 3,6
Óskráð hlutabréf 20,4 Sláturf. Suðurlands 2,6 3,5
Samtals 1.250,8 Máki 7,4 3,0
Sameinaði lífeyrissjóðurinn
Hlutafélag Hlutur (%) Bókfært verð, m.kr.
Ehf. Alþýðub. 11,1 137,8
íslandsbanki 1,7 119,6
Eimskip 0,6 79,2
Þormóður rammi 2,4 77,8
SR-mjól 2,1 70,2
Þróunarfélag íslands 8,4 69,2
Grandi 1,0 48,4
Síldarvinnslan 1,0 43,9
Haraldur Böðvarsson 1,0 38,8
Útgerðarfélag Ak. 0,8 35,5
Flugleiðir 0,3 23,9
Hampiðjan 1,0 20,8
(sl. hlutabréfasj. 1,1 17,7
Skeljungur 0,5 16,9
Hlutabréfasjóðurinn 0,2 8,3
Jarðboranir 1,1 8,1
Ármasnnsfell 4,7 6,3
Olís 0,2 4,8
Sæplast 0,7 3,7
Máttur 1,2 0,7
Samskip 0,1 0,5
Olíufélagið 0,1 0,4
islenskar sjávarafurðir 0,1 0,1
Samtals 1.657,5
Samskip
Útgerðarfélag Ak.
Jökull
Barri
Sæplast
Marel
Tryggingam.
Hótel Valaskjálf
Taugargreining
Kjötkaup
Miðás
Álfasteinn
Skagstrendingur
Kaupþ. norðurl.
Sjóvá-Almennar
Samtals
2,2
0,3
0,2
2.4
4,9
1,8
1,1
0,8
4.4
2,2
10,0
4,8
10,0
0,1
0,3
0,0
2,8
2,6
2,0
2,0
2,0
1,8
1,5
1,4
1,2
1,2
1,0
0,9
0,9
0,3
0,2
0,1
442,2
Áhrif lífeyrissjóða í stjórnum hlutafélaga
Lífeyrissjóður verzlunarmanna
Fulltrúi í bankaráði íslandsbanka
Fullltrúi í stjórn Þróunarfélagsins
Stendur ásamt öðrum að kjöri eins fulltrúa í varastjórn Flugleiða
Lífeyrissjóðurinn Framsýn
Fulltrúi í bankaráði íslandsbanka
Lífeyrissjóður Austurlands
Fulltrúi í stjórn SR-mjöls
Fulltrúi í stjórn Gobuss
Fulltrúi í stjórn Handsals
Samemaði lifeyrissjoðunnn
Fulltrúi í stjóm Eignarhaldsfélags Alþýðubankans
Fulltrúi í varastjórn Þróunarfélags tslands
Söfnunarsjóður lífeyrisréttinda á engan fulltrúa í stjórnum hlutafélaga.
18% afeign Lífeyrissjóðs
Austurlands eru
hlutabréf
Lífeyrissjóður Austurlands er sá
lífeyrissjóður sem fjárfest hefur
hæst hlutfall eigna sinna í hluta-
bréfum. Hann á núna hlutabréf í
50 hlutafélögum og nema bókfærð-
ar eignir hans 1,6 milljörðum.
Hlutabréf nema núna 18% af eign-
um sjóðsins, sem er raunar hærra
hlutfall en sjóðurinn miðar við í
reglum sínum, en þar er miðað við
að hlutabréf verði ekki meira en
15% af eignum. Gísli Marteinsson,
framkvæmdastjóri Lífeyrissjóðs
Austurlands, sagðist reikna með að
sjóðurinn myndi selja eitthvað af
hlutabréfum sínum á næstunni til
að komast niður í þetta hlutfall.
Gísli sagði að þegar Lífeyrissjóð-
ur Austurlands tók þá stefnu að
fara út í fjárfestingar á hlutabréfum
hefðu margir haft efasemdir um
þá stefnu, en þær raddir væru þagn-
aðar í dag. Sjóðurinn hefði haft
mjög góða ávöxtun af hlutabréfum.
Af þessum 50 hlutabréfum hefði
sjóðurinn aðeins tapað á hlutabréfa-
eign í einu félagi.
Lífeyrissjóður Austurlands á full-
trúa í stjórnum þriggja fyrirtækja,
SR-mjöli, Globusi og Handsali. Gísli
sagðist ekkert sjá athugavert við
það að lífeyrissjóðirnir stuðluðu að
kjöri fulltrúa sinna í stjórnir fyrir-
tækja sem þeir ættu stóran hlut í.
Hann sagðist ekki vera að tala um
að það þyrftu endilega að vera
framkvæmdastjóri eða stjórnar-
menn í lífeyrissjóðunum heldur
menn sem hefðu góða þekkingu á
rekstri viðkomandi fyrirtækis.
Hann minnti á að lífeyrissjóðir víða
um heim, sérstaklega í Bandaríkj-
unum, hefðu verið að breyta stefnu
sinni og skiptu sér núna meira af
stjórn fyrirtækja sem þeir ættu
hlutabréf i.
Gísli sagði að Lífeyrissjóður
Austurlands hefði þá stefnu að
dreifa hlutabréfaeign sinni milli at-
vinnugreina. Meginsjónarmiðið
væri hins vegar að fjárfesta í arð-
bærum fyrirtækjum. Sjóðurinn
hefði einnig áhuga á að stuðla að
atvinnuuppbyggingu á Austurlandi,
en hefði takmarkaða möguleika til
þess því að fá austfirsk fyrirtæki
væru skráð á Verðbréfaþinginu.
Meirihluti hlutabréfa
er erlendur
Sameinaði lífeyrissjóðurinn á
hlutabréf í 24 félögum sem nær öll
eru skráð á Verðbréfaþingi íslands.
Sjóðurinn hefur í auknum mæli fjár-
fest í erlendum hlutabréfasjóðum
og kvaðst Jóhannes Siggeirsson,
framkvæmdastjóri sjóðsins, gera
ráð fyrir að í ár yrði svo komið að
meirihluti hlutabréfaeignar sjóðsins
yrði í erlendum hlutabréfum, aðal-
lega hlutabréfasjóðum.
Sameinaði lífeyrissjóðurinn á
fulltrúa í stjórn Eignarhaldsfélags
Alþýðubankans, en eignarhluti hans
í félaginu er 11%, og varastjórn
Þróunarfélags íslands þar sem
eignarhlutur sjóðsins er 8,5%. Jó-
hannes sagði að þessi tvö félög
væru fjárfestingarfélög sem væru
farvegur lífeyrissjóðsins fyrir fjár-
festingar í óskráðum en arðbærum
fyrirtækjum.
Jóhannes sagði mikilvægt að
hafa í huga að lífeyrissjóðirnir
hefðu gegnt mjög mikilvægu hlut-
verki við að stuðla að heilbrigðum
og þróuðum hlutabréfamarkaði á
íslandi. Þeir hefðu ásamt verðbréfa-
sjóðunum og hlutabréfasjóðunum
gegnt lykilhlutverki í þessari þróun.
Ekki þyrfti að hafa mörg orð um
mikilvægi hlutabréfamarkaðarins
fyrir vöxt fyrirtækjanna og íslenskt
efnahagslíf.
Jóhannes sagði að erlendis beittu
lífeyrissjóðirnir aðallega tveimur
aðferðum til að hafa áhrif á stjórn
fyrirtækja. Annars vegar að selja
hlutabréfin ef þeir væru óánægðir
með stjórn eða afkomu fyrirtækis-
ins og hins vegar að senda fulltrúa
sína á fund stjórnenda viðkomandi
fyrirtækis til að koma að athuga-
semdum um stjórnun fyrirtækisins.
Stundum hefðu slík afskipti leitt til
breytinga á yfirstjórn viðkomandi
fyrirtækja.
Jóhannes sagði að Sameinaði líf-
eyrissjóðurinn hefði í flestum tilfell-
um engin afskipti af stjórnun þeirra
fyrirtækja sem hann á hlutabréf í.
Hann hefði ekki einu sinni fyrir því
að senda fulltrúa sína á ársfundi
margra þessara fyrirtækja, en hann
fylgdist með rekstri þeirra eins og
tilefni gæfi til.
„Það hafa komið upp tilvik þar
sem við höfum verið í óformlegu
sambandi við verðbréfasjóði og aðra
lífeyrissjóði vegna þess að við höf-
um verið óánægðir með afkomuna.
Slíkar viðræður hafa leitt tii þess
að við höfum gefið mönnum umboð
til að taka þátt í kosningu um stjórn.
Tilgangurinn er þá ekki sá að koma
að starfsmanni eða stjórnarmanni
í lífeyrissjóðnum heldur að koma
fagmanni inn í stjórnina í von um
að hann geti stuðlað að breytingum
til batnaðar á rekstri viðkomandi
fyrirtækis," sagði Jóhannes.
Margeir Daníelsson, fram-
kvæmdastjóri Samvinnulífeyris-
sjóðsins, sagði að það væri stefna
sjóðsins að fulltrúar hans tækju
sæti í stjórnum fyrirtækja sem hann
ætti verulegan hlut í. Sjóðurinn
ætti í dag stjórnarmenn í sjö hluta-
félögum af þeim 28 félögum sem
hann á hlut í. Hann sagðist sitja í
stjórnum þriggja hlutafélaga, Sam-
vinnusjóðnum, Olíufélaginu og VÍS.
Eignarhlutur Samvinnulífeyris-
sjóðsins í þessum félögum er á bil-
inu 5-20%. Stjórnarformaður Sam-
vinnulífeyrissjóðsins er stjórnarfor-
maður í Islenskum skinnaiðnaði hf.
sem sjóðurinn á 17% hlut í. Mar-
geir sagði að Samvinnulífeyrissjóð-
urinn fylgdi svipaðri stefnu og
margir lífeyrissjóðir í Bandaríkjun-
um, að skipta sér af rekstri fyrir-
tækja ef afkoma eða rekstur þeirra
gæfi tilefni til.
Lífeyrissjóður sjómanna á hlut í
22 innlendum félögum. Þar af er
hlutur hans í SR-mjöli stærstur, eða
um 4% af heildarhlut. Markaðsverð
hlutabréfanna í árslok 1996 var
rúmar 398 milljónir króna. Arni
Guðmundsson, framkvæmdastjóri
sjóðsins, sagði að það hefði aldrei
staðið til að nýta hlutafjáreign
sjóðsins til að koma mönnum í
stjórnir fyrirtækja. „Við höfum ekki
átt stóran hlut, þannig að það hefur
kannski ekki reynt á það, en ég
held að það sé óhætt að fullyrða
að stjórn lífeyrissjóðsins telji ekki
æskilegt að sitja í stjórnum þessara
fyrirtækja. Við kaupum auðvitað
hlutabréf eftir arðsemissjónarmið-
um, en ætlum okkur ekki að stjórna
fyrirtækjunum."
Sigurbjörn Sigurbjörnsson, fram-
kvæmdastjóri Söfnunarsjóðs lífeyr-
isréttinda, sagði að sjóðurinn ætti
ekki fulltrúa í stjórnum fyrirtækja
með beinum hætti. „í stjórn sjóðsins
sitja að vísu menn, sem eiga sæti
í stjórnum annarra fyrirtækja, en
þeir sitja ekki þar í krafti eignar-
hlutar sjóðsins. Söfnunarsjóðurinn
á almennt það lítinn hlut í hveiju
félagi, að hann vegur ekki þungt.
Sá möguleiki, að koma mönnum inn
í stjórnir einhverra fyrirtækja, hefur
aldrei verið ræddur innan stjórnar
sjóðsins.“
Það er ljóst af viðtölum við fram-
kvæmdastjóra nokkurra af stærstu
lífeyrissjóðum landsins að sjóðirnir
fylgja ekki allir þeirri stefnu að vera
óvirkir ijárfestar. Sjóðirnir eiga full-
trúa í allmörgum fyrirtækjum og
skipta sér með beinum hætti af
stjórn þeirra. Það er einnig ljóst að
með ákvörðunum um kaup á hluta-
bréfum geta lífeyrissjóðirnir haft
áhrif á valdatafl innan fyrirtækj-
anna. Þannig má hugsa sér t.d. að
upp komi þær aðstæður að eign líf-
eyrissjóðanna í Útgerðarfélagi Ak-
ureyringa hf. ráði úrslitum um hvort
með meirihluta í fyrirtækinu fari
fyrirtæki tengd Samvinnuhreyfmg-
unni eða Eimskipafélaginu og SH.
Már Guðmundsson, hagfræðing-
ur Seðlabankans, sagði að áhrif líf-
eyrissjóðanna á innlendum hluta-
fjármarkaði ættu eftir að aukast
og sú hætta væri þá fyrir hendi að
fulltrúar sjóðanna yrðu mjög um-
svifamiklir í stjórnum fyrirtækja.
Þetta væri hins vegar eitthvað sem
væri ekki reyndin í dag.
Fjárfestinga- og
hluthafastefna
F
lestir lífeyrissjóðir
hafa markað sér
ákveðna fjárfest-
ingastefnu. Sem
dæmi má nefna
fj árfestingastefnu
Lífeyrissjóðs verzlunarmanna. Hún
gerir ráð fyrir að sjóðurinn fjárfesti
í félögum sem hafa skráð hlutabréf
sín á Verðbréfaþingi íslands. í öðru
lagi ijárfestir sjóðurinn í öðrum
hlutafélögum með a.m.k. 5 ára
starfsreynslu og hafa samþykktir
sem tryggja hömlulaus viðskipti
með hlutafé. Ennfremur skulu síð-
ustu 2-3 ár sýna góða rekstraraf-
komu. í þriðja lagi fer þátttaka í
nýsköpunarverkefnum og áhættuij-
ármögnun fram í gegnum félög og
sjóði sem hafa slíkar fjárfestingar
á stefnuskrá sinni og lífeyrissjóður-
inn hefur gerst hluthafi í. Í fjórða
lagi er ekki fjárfest í félögum ef
einn aðili á meirihluta hlutafjár. í
fimmta lagi miðar sjóðurinn við að
3/4 hlutar séu kjarnafjárfestingar,
þ.e. til langs tíma, en 1/4 sé nýttur
til viðskipta á markaði eftir aðstæð-
um. í sjötta lagi má eignarhlutur í
einstökum félögum að öllu jöfnu
ekki vera hærri en 7% af heildar-
hlutafé viðkomandi félags.
í hluthafastefnu Lífeyrissjóðs
verzlunarmanna segir að sjóðurinn
gegni eigendaskyldum sinum með
ábendingum um rekstur og stefnu
félaga sem sjóðurinn er hluthafí í,
sem fulltrúar hans koma á framfæri
í beinum samskiptum við stjómend-
ur fyrirtækja. í öðru lagi með þátt-
töku í stjórnum félaga þegar að-
stæður og stærð eignarhluta kallar
á slíkt. Reglur stjórnsýslulaga um
sérstakt hæfí gildi eftir því sem við
getur átt um meðferð mála og
ákvarðanatöku í stjóm' sjóðsins í ein-
stökum málum. Reglur stjómsýslu-
laga gildi með sama hætti um þá
sem sjóðurinn styður til stjómarsetu
í einstökum félögum.
í reglugerðum sumra lífeyris-
sjóða er ákvæði sem takmarkar
möguleika stjórnarmanna þeirra að
sitja í stjórnum fyrirtækja sem sjóð-
irnir eiga hlut í. Reglur Sameinaða
lífeyrissjóðsins kveða á um að
stjórnarformaður og framkvæmda-
stjóri megi ekki gegna stjórnarfor-
mennsku í fyrirtækjum sem sjóður-
inn á hlut í. Reglur Lífeyrissjóðsins
Framsýnar gera ráð fyrir að for-
maður og varaformaður stjórnar og
framkvæmdastjóri sjóðsins megi
ekki sitja í stjórnum fyrirtækja sem
sjóðurinn á hlut í.
Halldór Bjömsson, stjórnarfor-
maður Framsýnar, sagðist telja
þetta góða reglu. Það gætu skapast
aðstæður þar sem það færi illa að
sami maður hefði forystu um að
gæta hagsmuna lífeyrissjóðs og fyr-
irtækis. Sú hætta væri fyrir hendi
að stjómarformaður í fyrirtæki sem
ætti í erfíðleikum freistaðist til að
gera ráðstafanir sem gætu stefnt
hagsmunum lífeyrissjóðsins í voða.
Ekki er langt síðan Lífeyrissjóður
bænda tapaði yfír 100 milljónum á
fjárfestingum í flugfélaginu
Emerald Air hf. Framkvæmdastjóri
sjóðsins var stjórnarformaður í
flugfélaginu og þegar það lenti í
rekstrarerfiðleikum ákvað hann að
lána því fé án þess að bera það
undir stjórnina.
Lífeyrissjóður bænda á nú hlut í
37 félögum. Markaðsverð hluta-
bréfa sjóðsins í árslok 1996 var um
631 milljón króna. Sjóðurinn á full-
trúa í stjórn eins þessara hlutafé-
laga, Globus-Vélaveri hf.
A laugardag verður rætt
við talsmenn þingflokka,
tryggingafélaga, sam-
eignarsjóða og séreignar-
sjóða um fyrirhugaðar
_______breytingar á lögum
um lífeyrissjóði.