Morgunblaðið - 15.06.1997, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 15 JÚNÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
UMFERÐIN
SEM HVARF
Yfir græði og grundum
grúfir nóttin hljóð.
Sindrar enn á sundum
sólarlagsins glóð.
Bærir lauf á birki
blær af vesturslóð.
Angurmæddur yrki
ég mitt hinzta Ijóð.
Vissulega hefur á þessu vori
sindrað á sundum sólarlagsglóð-
in, sem hann Sigurður Þórarins-
son yrkir um. í bjartviðrinu roðar
kvöldsólin Snæfellsjökul, sígur
með hveijum deginum aðeins
norðar í hafið og síðasti miðnæt-
urroðinn myndar svo fallega and-
stæðu heita litarins við kaldan
bláma og hvítan snjóinn í Skarðs-
heiðinni á þessu kalda vori. En
blærinn hefur í
þetta sinn ekki
bara bært laufið af
vindi á vesturslóð,
heldur rifið gróður- eftir Elínu
inn upp i hama-
ganginum og blásið rækilega um
ferðafólkið sem við hvetjum til
að koma í bjartar júnínætur. Við
þessar uppákomur læðist að
manni lúmskur grunur um að
vart dugi þó nema harðgerðir
landar, lamdir af veðri og vind-
um. Kuldinn er ekki vandinn. Nú
er kominn slíkur ferðabúnaður
með vindþéttum goridexgöllum
og hlýjum flís-flíkum, að óblönk-
um er engin vorkunn. Svo hlýtt
og liðiegt sem þetta nýja flís-
tískuefni er, fylgir sá böggull,
að einn íslendingur óttast að það
ryðji endanlega ullinni okkar út
af erlendum peysumarkaði.
Eina ráðið er að biðja snemm-
komna ferðafólkið með Norrænu
að doka við, innan skamms verði
komið nýtt veður. Það reyndist
okkur, gamla stúdentahópnum
mínum, rétt. Daginn áður en við
lögðum í hann til Stykkishólms,
var aftakaveður með kulda og
úfnum sjó. Enginn lét það á sig
fá þótt við ættum að fara beint
á sjóinn með Eyjaferðum við
komuna, enda var þá komið brúk-
legasta veður á Breiðafirðinum,
en aftur jafn úfinn sjór að
morgni. Mikil heppni, því báts-
ferðir út undir eyjamar þegar
fuglinn er sestur að, eru hrein-
asta unun á vordögum. Maður
kemst nálægt teistunni, topps-
karfínum, æðurinni, kríunni og
þeim fuglum öllum. Mávur hrakti
frá hreiðri sínu stóran örn, sem
sveimaði lengi í námunda með
þetta gríðarmikla vænghaf. Og
smakkað var á glænýjum skel-
fiski og ígulkerjahrognum, dregið
með plógi af botni. Bragðast ein-
staklega vel með hvítvínsglasi.
Varla eiga ferðamenn víða kost
á svo glænýjum skelfiski úr
ómenguðum sjó. Veislumaturinn
á Hótel Stykkishólmi með lamba-
kjöti var líka einstaklega ljúf-
fengur og vel gerður. Raunar
allur viðurgerningur, sem leiðir
hugann að því hve erfitt hlýtur
að vera að reka svona hótel með
þriggja mánaða ferðamannatíma.
Fólk er hugmyndaríkt að nýta
gæði náttúrunnar á þessum slóð-
um. Ekki ónýtt að koma í Bjarn-
arhöfn og fá hákarl og vel verk-
aðan harðfisk með brennivíns-
tári. Þarna er lítil bændakirkja
með gömlum gersemum sem bú-
endur á þessu stórbýli hafa varð-
veitt svo ótrúlega vel. Ekki sjálf-
gefið að í aldir sé óaflátanlega
svo vel búið að hlutum að þeir
ekki fúni eða grotni. Hvarflaði
að mér að svona metnaðar og
óslitinnar alúðar væri kannski
vart að vænta nema af einka-
framtaki. Sú kenning reyndist
þó umdeild.
Vori og sumri fylgir aukin
umferð um vegi. Allir æða úr og
í bæinn á sama tíma. Þarf svosem
ekki sumar til að ómöguleg verði
umferðin út úr
þessu ólánlega höf-
uðborgarnesi, þar
sem aðeins er hægt
Pálmadóttur að komast út og
inn í borgina úr
einni átt. í flestum borgum dreif-
ist umferð í fjórar áttir, hér eru
þijár lokaðar. Ein renna tekur
við allri umferð frá Seltjamar-
nesi og vel inn fyrir Elliðaár.
Virðast framkvæmdaaðilar og
umferðamefndir illa hafa skynjað
þessa klemmu höfuðborgarinnar.
Viðbrögð við umferð gjarnan ver-
ið að loka fyrir hana eða hindra.
Sama nú þegar hún er orðin stór-
hættuleg á ákveðnum stöðum og
tekur sinn toll. Dag hvem ek ég
um gatnamót Miklubrautar og
Grensásvegar þar sem bílum að
beygja er ætlað að aka út á gat-
namótin, 2-3 í einu, og verða svo
að hreinsa sig snarlega af þeim
þegar skiptir um ljós. Hörfa af
gatnamótunum eftir að gulu og
síðan rauðu ljósin em komin og
bílaumferðin þvert á bmnar af
stað. Þama hafði fyrir löngu ver-
ið gert ráð fyrir að koma á slaufu-
brú. En í nýja skipulaginu til
framtíðar era þessi mannvirki
strikuð út, verða ekki einu sinni
byggð þegar fé fæst. Ég heyrði
í formanni skipulagsnefndar, sem
talaði um að ráðið væri bara að
draga úr umferð í borginni.
Umferðin hverfi við þá ósk. Þeir
sem búa efst í Breiðholti og hafa
sumir tvo bíla á heimili mótmæla
þessa dagana að fá umferðargötu
fram hjá sér, vilja auðvitað vera
í friði fyrir bílaumferð, en aka á
sínum bílum eftir hinum götunum
í bæinn. Og í Vogahverfinu er
mótmælt að fá meiri umferð í
gegn hjá sér á útleið af nesinu.
Sú von að bílamir hverfi bara
á leið út úr Reykjavík minnir á
Bakkabræður með lík föður síns
á Brúnku. Þeir sáu hvar skugga-
hestur fylgdi og gerði allt eins.
Er heim kom og Brúnku var
stungið í hús, hvarf þeim til mik-
ils léttis skugginn hennar. Jó-
hannes úr Kötlum endaði ljóðið
um hvarf skuggans svo:
Loks, er tungls úr ljósi hreinu
labba inn þeir nátthrafnar,
hverfur hann þeim allt í einu
- aldrei fréttist, hver hann var.
MANNLIFSSTRAUMAR
LÆKNISFRÆDI/Er hœgt ab lengja lífib meb neyslu
vítamína og annarra hætiefnaf
Vítamín og bætiefhi
FYRIR nokkram árum var því haldið fram í innlendri útvarpsstöð að
ef fólk fari að neyta stórra skammta af alls kyns vítamínum og bætiefn-
um verði meðalaldurinn fljótlega kominn í 200 ár. Þetta var sagt í fullri
alvöru og efiaust í góðri trú en er því miður ekki rétt. Þá vaknar sú
spurning hvort einhver teljandi heilsubót sé að því að neyta vítamína,
annarra bætiefna og svo kallaðra fæðubótarefna í miklu magni. Þeir
sem halda slíku fram byggja það m.a. á sex eftirfarandi hugmyndum,
sem ekki eiga við vísindaleg rök að styðjast: 1) Fæðan sem við neytum
er næringarlega ófullnægjandi vegna rányrkju og of mikillar vinnslu.
2) Skortur á vítamínum og steinefnum er algengt vandamál. 3) Flestir
sjúkdómar orsakast af rangri fæðu og þá má lækna með réttu fæðuvali.
4) Stöðugt er eitrað fyrir okkur með hættulegum aukefnum og leifum
skordýraeiturs í fæðunni. 5) Eigin reynsla eða reynsla vina og ættingja
vegur þyngra en niðurstöður vísindalegra rannsókna. 6) Ráðlagðir dag-
skammtar (RDS) vítamína og steinefna eru allt of lágir.
Þeir sem selja vítamín, bætiefni
og fæðubótarefni halda því
fram að fólk eigi að taka þessi
efni inn aukalega til þess að vera
viss um að fá nóg. Manneldiskann-
anir hér á landi og í nálægum lönd-
um benda til þess
að lang flestir fái
meira en nóg af
þessum efnum og
ráðlagðir dag-
skammtar eru
settir talsvert
hærri en fólk þarf
á að halda. Því er
einnig haldið fram
að neysla vítamína og annarra
bætiefna vinni gegn óæskilegum
áhrifum streitu. Vitað er að slík
neysla getur hjálpað fólki sem er
alvarlega veikt eða slasað og hefur
þess vegna lélega matarlyst, en
eftir Mcgnús
Jóhannsson
ekkert bendir til þess að það hjálpi
fólki, sem nærist eðlilega, að fást
við streitu. Seljendur alls kyns
bætiefna halda því einnig fram að
neysla þeirra auki styrk, þol og
vöðvamassa en engar sannanir eru
fyrir slíku. C og E-vítamín og beta-
karóten era seld á þeim forsendum
að vera andoxunarefni sem verndi
líkamann fyrir skaðlegum efnum
sem myndast við oxun. Þetta er í
sjálfu sér rétt en þar með er ekki
endilega öll sagan sögð. E-vítamín
getur tafið fyrir æðakölkun með
því að hindra oxun kólesteróls en
það minnkar einnig storknunar-
hæfni blóðsins og getur aukið
hættu á heilablæðingum. Gerðar
hafa verið þijár stórar, en mjög
ólíkar, klíniskar rannsóknir sem
var ætlað að varpa ljósi á þetta.
Sú fyrsta var gerð á 29.000 fínnsk-
um
karl-
mönnum
sem
reyktu og
var þeim
skipt í þijá
flokka sem fengu
E-vítamín, beta-
karóten eða lyfleysu (óvirkt efni).
E-vítamín hafði engin áhrif á tíðni
lungnakrabbameins en hjá þeim
sem fengu beta-karóten var tíðnin
18% hærri en í viðmiðunarhópnum.
I heildina var dánartíðni þeirra sem
fengu beta-karóten 8% hærri en í
viðmiðunarhópnum og hjá þeim
sem fengu E-vítamín var tíðni
heilablæðinga nokkru hærri. í
rannsókn á 22.000 læknum sem
fylgst var með í 12 ár hafði beta-
karóten hvorki áhrif á tíðni krabba-
ÍVIATARLIST/Erum vib hamingjusamasta þjóbinf
Flaskan eða lýsisflaskan!
SAMKVÆMT ýmsum könnunum
þykja íslendingar vera hamingju-
samastir manna hér á jörð, ef ekki
þeir allra hamingjusömustu. Hér
þykir ríkja mikið frelsi í fjármálum
og aðspurðir um hvar þeir vildu
annars staðar búa en í Japan svara
Japanir: „Á íslandi.“ Eins er ísland
gósenland „smákrimma" sem virð-
ast þurfa að safna ansi mörgum
punktum til að komast í „fríið“.
En hvað gerir hamingjusamasta
þjóðin sér til dundurs? Um helgar
safnast stór hluti yngstu kynslóð-
anna saman niðri í bæ, oft vel við
skál, og yfirleitt sleppa menn
óskaddaðir úr slíkri samkundu, en
þó ekki alltaf. Á slysavarðstofunni
ríkir stundum því sem næst
neyðarástand, svo mikið er af slös-
uðu fólki. Miðbænum finnst mér
nær að líkja stundum við vígvöll
og væri held ég ekki slæm hug-
mynd að koma þar upp sjúkraskýl-
um líkt og gert er á stríðshijáðum
svæðum miðað við ástandið þar á
stundum.
að er náttúrulega misjafnt í
hveiju fólk finnur skemmtun,
hvort það skemmtir sér með vímu-
gjöfum_ eða sinni eigin hamingju-
vímu. Áfengisáhrif virðast oft vera
mjög neikvæð hjá
fólki, það drekkur
einfaldlega oft of
mikið og hóf-
drykkja er hugtak
sem margir virð-
ast eiga erfitt með
að tileinka sér.
„Áfengissekt" sú
sem nú er við lýði
í vínbúðum landsins í formi auka-
álags fyrir utan alla aðra skatta
og gjöld er samt ekki lausnin til
bættrar vínmenningar íslendinga
að mínu mati. Á hinum Norður-
löndunum er léttvínið og bjórinn
BOSCH: Garður
lystisemdanna.
ódýrari, en sterkara vín ber áfram
„áfengissektina“. Það er sem sagt
verið að beina fólki frekar inn á
léttvíns- og bjórlínuna. Nóg um
neikvæðni. Hvemig fer landið sjálft
að því að gera okkur svona ham-
ingjusöm? Við búum náttúrlega á
einni mestu náttúraperlu heims, við
eram fá þannig að hver einstakling-
ur ætti að eiga meiri möguleika á
að njóta sín, við borgum lágt raf-
orkuverð og hitavatnskostnaður er
einnig í lágmarki, eða í það minnsta
ekki hár, miðað við mörg önnur
lönd. Við eigum gjöful fiskimið,
ógrynni af jafnt heitu sem köldu
vatni og flestir hafa nóg að bíta
og brenna, þó ekki allir því miður.
En við verðum að passa okkur
á að láta góðærið ekki gera okkur
of veraldleg, taka frá okkur allt
sjálfstæði, kaupa bara og kaupa
og standa síðan eftir eins og tómir
eldspýtustokkar. í Reykjavík eru
nú þegar helmingi fleiri bílar held-
ur en flestum öðrum borgum af
sömu stærðargráðu, enda getur
fólk sem býr við aðalumferðaræðar
borgarinnar vart opnað gluggann
fyrir mengun. Varla er það þetta
sem við viljum. En hver verður að
hugsa fyrir sig og breyta eftir
því, þó alltaf sé einnig gott að
setja sig í spor annarra.
Ef marka má orð franska matar-
heimspekingsins Brillat-Savarin að
örlög þjóðar ráðist af mataræði
hennar ættum við ekki að þurfa
að kvíða örlögum okkar. Við eigum
góðan físk, gott kjöt, ræktun líf-
rænt ræktaðs grænmetis eykst
jafnt og þétt og af mjólkurvörum
höfum við af nógu að taka. Þó svo
að hér vaxi ekki ógrynni exótískra
jurta og beijategunda vaxa hér þó
nokkrar beijategundir og fullt af
ýmsum heilnæmum jurtum, s.s.
blóðberg, úaHagfös o.fl. Örlögin
verða hins vegar ekki góð ef við
höllumst að óhollum skyndibitum,
gosi, tíðum fylliríum, sælgæti o.fl.
Hver er semsagt sinnar gæfu smið-
ur með mismikilli aðstoð frá um-
hverfi sínu náttúrlega. íslensk
náttúra er einstaklega hjálpleg og
greiðvikin, þannig að við skulum
þiggja hjálp hennar og hugsa jafn-
vel um hana og hún um okkur.
Nú eru margir þeir sem vinnu-
vettlingi geta valdið að undirbúa
sig fyrir (eða komnir í) sumarfrí á
suðrænum pálmaströndum. Til að
geta tekið sig vel út þar er mörgum
nauðsynlegt að grenna sig, brúnka
°g teygja í tólum, til að bera upp-
runa sínum ekki alltof glöggt vitni.
Það er alltaf gott að breyta um
umhverfi, kynnast annarri menn-
ingu (sem maður gerir reyndar
ekki á sólarströnd) og ferðast út
fyrir landsteinana, en við megum
ekki gleyma að ferðast um okkar
eigið fagra land sem hefur upp á
ótrúlega marga og skemmtilega
möguleika að bjóða.
eftir Álfheiði Hönnu
Friðriksdóttur