Morgunblaðið - 02.07.1997, Síða 20

20 MIÐVIKUDAGUR 2. JÚLÍ 1997
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Bennet Freeman aðalráðgjafi aðstoðarutanríkisráðherra Bandaríkjanna
BENNET Freeman
Morgunblaðið/Þorkell
„Við útilokum ekki möguleikann á aðild
þeirra og viljum halda áfram að efla sam-
starfið við þau. Samband þeirra og NATO
mun styrkjast með áframhaldandi sam-
starfi á vegum friðarsamstarfsins. Það
sama á við um Rúmeníu, sem Frakkar
leggja mikla áherslu á að fái aðild. Mikil-
vægt skref í átt að lýðræði var tekið með
kosningunum þar fyrr á árinu og efnahags-
legar umbætur eru hafnar. Það er því einn-
ig ástæða til bjartsýni hvað Rúmeníu varð-
ar og það sama á við um Búlgaríu.“
Freeman sagði NATO vera að
ganga í gegnum mikilvægt breyt-
ingaskeið og að á leiðtogafundi
bandalagsins í Madrid í næstu
viku yrði tekin ákvörðun um að bjóða
nýjum ríkjum aðild. „Það er afstaða
Bandaríkjastjórnar að þremur ríkjum beri
að bjóða aðild að þessu sinni, Ungverja-
landi, Póllandi og Tékklandi. Okkar bíður
síðan það hlutverk að afla slíkri stækkun
pólitísks fylgis heima fyrir því stækkunina
verður að samþykkja á þingum allra aðild-
arríkjanna sextán. Bandaríska öldunga-
deildin tekur hlutverk sitt við staðfestingu
milliríkjasáttmála mjög alvarlega og í
Bandaríkjunum er í gangi mikil umræða
um ágæti þess að stækka NATO. Bill
Clinton Bandaríkjaforseti og Madeleine
Albright utanríkisráðherra hafa barist
hart fyrir því að af stækkuninni verði en
á undanfömum ámm hefur mikið verið
rætt um hlutverk Bandaríkjanna á al-
þjóðavettvangi. Við teljum stækkunina
vera lið í því að við gegnum áfram sam-
bærilegu hlutverki alþjóðlega og ég tel
að öldungadeildin muni komast að sömu
niðurstöðu þótt auðvitað sé ekki hægt að
ganga út frá neinu sem vísu. Málið verð-
ur tekið fyrir á þingi í byijun næsta árs
og það er von Clintons að nýju ríkin geti
fengið aðild árið 1999.“
Rökin fyrir stækkun era sterk að
mati Freemans. Gífurlegar
breytingar hafi átt sér stað í
þessum ríkjum og stór skref
verið stigin í átt að lýðræði. Því eigi ekki
að láta gamlar átakalínur setja mark sitt
á framtíðina. „Rauði herinn lét staðar
numið á ákveðnum stað við lok síðari
heimsstyijaldarinnar. Nú hafa hins vegar
mörg þessara ríkja tekið það miklum
umskiptum að þau eiga að fá aðild að
vestrænum stofnunum og við emm sann-
færðir um að það muni styrkja en ekki
veikja bandalagið. NATO gegnir áfram
mikilvægu hlutverki þótt við stöndum nú
ekki frammi fyrir einum óvini heldur mörg-
um hættum. Okkur stafar hætta af
óstöðugleika og þjóðemisátökum líkt og
þeim er urðu kveikjan að styijöldinni í
fyrrverandi Júgóslavíu. Með því að stækka
NATO stækkum við það svæði þar sem
stöðugleiki ríkir. Það er ekki síst mikil-
vægt varðandi Austur-Evrópu er hefur
verið uppspretta átaka undanfarna öld.“
„Það er því von okkar að í næstu viku
verði ákveðið að taka inn fyrstu þrjú ríkin.
Bandaríkjastjórn leggur hins vegar ríka
áherslu á að fyrstu ríkin verði ekki þau
síðustu til að fá aðild og að fyrr en síðar
verði öðrum ríkjum boðið að ganga í banda-
lagið. Engar tímasetningar hafa verið
ákveðnar í því sambandi en við vonum að
á næstu árum muni sú verða raunin.“
Aðspurður um stöðu Eystrasaltsríkjanna
í þessu sambandi sagði Freeman að engin
ákvörðun hefði verið tekin í þeim efnum.
samstarfið. Það verður enginn annar flokk-
ur aðildarríkja.“
Góð samskipti við Rússland væm hins
vegar jafnframt mikilvæg og grundvallar-
samkomulagið um samskiptin við Rússland,
er undirritað var í París í vor, ætti að tryggja
náið samstarf á fjölmörgum sviðum örygg-
ismála. í fyrrverandi Júgóslavíu hafi sveitir
frá NATO og fyrmm Varsjárbandalagsríkj-
um jafnframt fengið tækifæri til að starfa
saman.
„Við höfum gert Rússum skýra grein
fyrir því að stækkun NATO beinist hvorki
gegn þeim né neinum öðrum. Rússlandi er
ekki ógnað og við höfum byggt upp kerfi
sem á að tryggja að Rússar geti komið öll-
um áhyggjum sínum á sviði öryggismála á
framfæri við okkur og þeir munu taka þátt
í umræðum á okkar vettvangi. En líkt og
Albright utanríkisráðherra hefur orðað það
þá hafa Rússar rödd í þessum málum en
ekki neitunarvald. NATO-ríkin ein munu
taka ákvarðanir er þau varða. Þetta er hins
vegar mál sem virðist skipta rússneska
stjórnmálamenn meira máli en rússneskan
almenning. Skoðanakannanir í Rússlandi
sýna að almenningur veltir þessu ekki mik-
ið fyrir sér heldur hefur mestar áhyggjur
af efnahagslegri og félagslegri stöðu mála
í heimalandinu."
Töluverð umræða hefur verið um
það í Bandaríkjunum í allmörg
ár að hinar efnahagslegu og pólit-
ísku áherslur og hagsmunir
Bandaríkjanna séu að færast frá Evrópu
til Asíu. Freeman segir að í raun beinist
áherslur Bandaríkjanna að veröldinni
allri. „Áhuginn á Asíu er ekki nýtilkom-
inn. Hann hefur verið til staðar alla öld-
ina og nefna má sem dæmi að við höfum
á þessari öld háð þijár styijaldir í Asíu:
síðari heimsstyijöldina, Kóreustríðið og
Víetnamstríðið. I ljósi breyttra aðstæðna
eru áherslurnar hins vegar að breytast.
í fyrsta lagi vegna þess að kalda stríðinu
er lokið og þar með þeirri skiptingu er
það hafði í för með sér. í öðru lagi vegna
þess að Asía er það svæði í heiminum
þar sem mesta efnahagslega geijunin og
þróunin er að eiga sér stað og það svæði
þar sem bandarískur útflutningur vex
hvað hraðast. Hin mikla áhersla á Asíu
mun samt ekki draga úr skuldbindingum
okkar gagnvart Evrópu og Evrópuríkin
verða áfram okkar mikilvægustu banda-
menn á alþjóðavettvangi."
BENNET Freeman hóf störf í banda-
ríska utanríkisráðuneytinu árið
1993 og var lengi aðalræðuritari
Warrens Christophers, fyrmm ut-
anríkisráðherra. Hann er nú aðalráðgjafi
aðstoðarutanríkisráðherra Bandaríkjanna
og starfar öðru fremur að viðskiptamálum.
Freeman flutti í gær erindi á fundi Sam-
taka um vestræna samvinnu og Varðbergs.
Freeman sagði ísland vera mikilvægan
bandamann Bandaríkjanna innan Atlants-
hafsbandalagsins og að með samkomulagi
ríkjanna frá 1996 hafi verið tryggður stöð-
ugleiki í varnarsamstarfi þeirra fram á
næsta áratug. „Við bindum einnig miklar
vonir við almannavarnaæfingarnar á vegum
Friðarsamstarfs NATO er haldnar verða
hér á landi í lok mánaðarins. Þetta er kjör-
ið tækifæri fyrir ísland til að sýna fram á
hversu mikið það metur NATO-samstarfið
og friðarsamstarfið en jafnframt einnig
tækifæri til að sýna fram á hina einstöku
þekkingu og reynslu, sem hér er að fínna
á sviði almannavarna. Ég tel að mörg ríki
geti lært af íslendingum í þeim efnum.
Eitt af meginmarkmiðum okkar með friðar-
samstarfínu er að styrkja borgaralega
stjórn á heraflanum í ríkjum Austur-Evr-
ópu. Þar er hægt að læra margt af íslend-
ingum, jafnvel þótt hér sé ekki að finna
her, vegna þess hversu ríku hlutverki t.d.
sjálfboðaliðasamtök gegna við að sam-
ræma aðgerðir er náttúruhamfarir eiga
sér stað.“
NATO hefur skuldbundið sig til að
staðsetja ekki kjarnorkuvopn og
erlendar hersveitir í nýju aðildar-
ríkjunum en Freeman segist ekki
telja hættu á að varnarskuldbindingarnar
gagnvart þeim verði veikari en gagnvart
eldri aðildarríkjum NATO. „Það er kjarni
NATO-samstarfsins að árás á eitt ríki þýði
árás á þau öll.
Það mun ekki breytast. Öll aðildarríki
munu njóta sömu skuldbindinga en jafn-
framt axla sömu skyldur. Um það snýst
verkefnið sem blasir við
Bandaríkjastjórn í utanríkismálum
segir hann hins vegar vera að
tryggja pólitískan stuðning fyrir
því að Bandaríkin gegni áfram pólitísku
forystuhlutverki í heiminum. Margir
Bandaríkjamenn velti því fyrir sér hvers
vegna í ósköpunum Bandaríkin verði að
hafa afskipti af málum út um allan heim.
„Grundvallarsvarið við þeirri spurningu
er að við erum samtvinnuð hagsmunum
annarra ríkja og að margar gamlar jafnt
sem nýjar ógnir er enn að finna í heimin-
um. Þá verða efnahagsmál ríkja stöðugt
tengdari. Hagsmunir okkar eru alls stað-
ar og má nefna rómönsku Ameríku sem
dæmi en þar hafa miklar framfarir átt
sér stað. Allir ræða um hinar stórstígu
framfarir í Austur-Evrópu, sem vissu-
lega eru miklar. Breytingarnar í róm-
önsku Ameríku hafa hins vegar ekki síð-
ur verið undraverðar þótt þær hafi ekki
farið eins hátt. í ríki eftir ríki hafa ver-
ið teknir upp lýðræðislegir stjórnarhætt-
ir og markaðir opnaðir. Vissulega eru
enn alvarleg vandamál til staðar, til að
mynda eiturlyfjaframleiðsla, en þar höf-
um við einnig hlutverki að gegna við að
leysa vandann.
Hagsmunir Bandaríkjanna eru um all-
an heim og við verðum því að viðhalda
stöðu okkar. Okkar erfiðasta verkefni
er að sannfæra þing og þjóð um mikilvægi
þessa hlutverks okkar í heiminum og kost-
ina við að viðhalda því. Albright lítur á
þetta sem eitt mikilvægasta verkefni sitt
og hún er mjög sannfærandi og kraftmikil
í röksemdafærslu sinni. Við höfum mikil-
vægum verkefnum að sinna víða í heimin-
um en ekkert er mikilvægara en þetta, það
er að koma því á framfæri heima fyrir
hvers vegna Bandaríkin verða að gegna
hlutverki um allan heim. Það á ekki síst
við gagnvart yngri kynslóðum er ekki hafa
sama sögulega grunn og þær eldri.“
Mikilvægasta verk-
efni utanríkismála
er á heimavelli
Þrátt fyrír að mörg vandasöm viðfangsefni sé að fínna
á sviði utanríkismála í heiminum segir Bennet Freeman,
aðalráðgjafí aðstoðarutanríkisráðherra Bandaríkjanna,
í samtali við Steingrím Sigurgeirsson, að erfíðasta
_____verkefnið sé að sannfæra almenningsálitið í
Bandaríkjunum um mikilvægi þess að Bandaríkin láti
til sín taka um allan heim.
i