Morgunblaðið - 14.09.1997, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 14. SEPTEMBER 1997 21
Reuter
„VIÐ verðum einfaldlega að læra að lifa öðru vísi á jörðinni. Til þess þurfum við talsvert meiri reisn en við
höfum núna. Hvernig við gerum það er ögrun til að takast á við á 21. öldinni." Jörðin eins og hún leit út 13.
ágúst úr geimferjunni Discovery.
Morgunblaðið/Epa
ALBERT K. Bates á Sólheimum með framkvæmdast.jóranum, Óðni Helga Jónssyni, og Guðmundi Ármanni
Péturssyni, forstöðumanni atvinnusviðs.
sem sonur hans var veikur og hann
var að byrja merkilega sveppatil-
raun í skógum.
„Eg heyrði aftur frá Gore eftir að
hann varð varaforseti. En ég er feg-
inn að ég fór ekki til Washington.
Þá hefði ég aldrei gert allt það sem
ég hefi verið að gera. Hefði ég verið
í Hvíta húsinu núna hefði ég að vísu
getað haft viss áhrif, en ekki það
frelsi sem ég hefi nú, til dæmis til
að ferðast .svona um heiminn.“
Hann kveðst ekki hafa séð Gore
lengi, enda hefur varaforseti ekki
mikinn tíma aflögu.“
Að breyta lífsstíl heimsins
Hvað er það þá sem hann er að
gera núna? Aðaláhugamálið er að
prófa sig áfram með hvernig hægt
sé að breyta lífsstílnum í heiminum,
að lifa þannig að allt geti endurnýj-
að sig og hægt verði að lifa á jörð-
inni. I bókinni segir að eina ráðið sé
að ná meira jafnvægi í náttúrunni.
Að fara að lifa sjálfbært, í sátt við
náttúruna með því að menga ekki,
endurvinna, að stefna að efnahags-
málum og menningu sem ekki
byggist á eyðslu og stefnir í elds-
voða. Jafnvel þótt mannfjöldinn í
heiminum haldi áfram að vaxa verði
mannfólkið að vera sér meðvitandi
um hvernig það lifir á jörðinni.
Bates segir að að því komi að við
getum stöðvað mannfjölgunina eða
dregið úr henni, sem eigi þó býsna
langt í land. „En á meðan gengur
ekki að Kína lifl eins og við í Norð-
ur-Ameríku. Ef allir gerðu það þá
þyrftum við þrjár Jarðir til þess
eins að útvega nauðsynjar. Svo ná-
lægt því að bylta jafnvæginu erum
við komin. Eg viðurkenni að erfítt
er að segja löndum mínum þetta.
Þar sem ég er Bandaríkjamaður er
því mitt hlutverk að lifa ekki eins
og Ameríkani og færa mig með
sæmd yfir í lífsstíl sem ber meiri
árangur. Hin hliðin á því er að ég
verð að finna leið til að bæta
ástandið, t.d. í fátækum löndum
eins og Guatemala, þar sem við er-
um að reyna aðferðir til að þeir geti
haft lágmarkslæknisþjónustu, kæl-
ingu á matvælum, minni barna-
dauða o.s.fiv. Við höfum verið að
reyna að fínna leiðir, en hvernig
getum við gert það án kola og án
bíla? Til þess erum við að safna
fróðleik."
Mótmælendur komu í
skólabílum
Hipparnir í Tennessee verða ekk-
ert módel fyrir heiminn, segir
Bates og hlær dátt þegar hann er
spurður hvort vistvænu þorpin séu
fyrirmyndin. Hann segir mér frá
upphafi samfélagsins á The Farm. í
stuttu máli hófst þetta fyrir 20 ár-
um með því að 300 manns komu til
Summertown í Tennessee í skóla-
bílum, sem fólkið hafði keypt til að
ferðast um í mótmælagöngum þess
tíma. Þetta fólk hafði kynnst og
samlagast á mótmælaflækingnum
og vildi ekki skilja við svo búið.
Þarna komst það yfir land og fór að
búa sér ból. Fyrsta veturinn í köld-
um bílunum en síðan var hróflað
upp húsum úr hverju því vistvæna
efni sem til lagðist. Þau lifðu mest
af landinu, ræktun, fiski, með kald-
an læk iyrir ísskáp o.s.frv. Þetta
vakti gífurlega athygli og fólk
streymdi að. Flestir voru íbúarnir
1.500, en eru nú um 300, enda hefur
þessi tilraun, sem byrjaði sem líkan
fyrir sambýli, þróast yfir í blöndu af
upprunalegu hugsjóninni og hag-
sýni. Enda segir Bates að þau hafi
ekki viljað lifa eins og apar í búri,
þegar ferðamannaumferðin var
orðin yfirþyrmandi.
Samfélagið sá alltaf um sig sjálft
og enginn var þar nokkurn tíma á
atvinnuleysisbótum eða fékk opin-
beran styrk. En raunveruleikinn
knúði dyra og þetta gekk ekki upp.
Nú á fólkið sín eigin hús, ber
ábyrgð á eigin fjármálum og eigin
fjölskyldu og fær borgað fyrir sína
vinnu, en margt er sameiginlegt. Til
dæmis er enn við lýði heilsugæslu-
stöðin, sem þeir reka sjálfir á eigin
forsendum og þar sem náttúrulegar
fæðingar fara fram með slíkum ár-
angri að aðrar fæðandi konur sækja
þangað. The Farm er meira en fjöl-
þjóðlegt samfélag fólks með sam-
eiginlegan málstað. Það framleiðir
eigin mat, rekur margskonar vist-
• iafnvel gamall
hippi eins og ég á
orðið vini við stjórn-
völinn.
• Gore skrifaði for-
mála að bók Alberts
Bates, „Climate in
Crisis", og keypti
500 eintök handa
þingmönnum Banda-
ríkjaþings og emb-
ættismönnum.
• Vistvænu samfé-
lögin byggja á blöndu
af hefðum og nýrri
tækni til eflingar
menningu í samræmi
við hringrás náttur-
unnar, sem ekki
skerðir möguleika
framtíðarkynslóða.
• Að breyta lífsstíl,
lifa svo allt geti end-
urnýjast og stefna að
efnahagsmálum og
menningu, sem ekki
byggir á eyðslu.
væna framleiðslu og allt miðar að
því að íþyngja ekki jörðinni með því
t.d. að nýta sólarorku.
Nýlega tók þetta elsta samfélag
upp samvinnu við önnur vistvæn
samfélög í heiminum. Og eftir að
hafa í 20 ár þróað sjálfbæra lífs-
hætti og tækni og aðferðir til þess,
er The Farm farinn að setja upp
fræðslunámskeið um vistfélög og
sjálfbæra samfélagsþi’óun. Albert
Bates er einmitt forstöðumaður
fræðslumiðstöðvarinnar, sem hann
segir að gífurlegur áhugi sé á.
14 sjálfbær vistfélög
Sjálfbæru vistfélögin, sem mynda
samband, eru nú orðin 14 talsins í
öllum heimshlutum og er Albert K.
Bates forseti þess. Þessi Eco-þorp
eru jafn margvísleg og þau eru
mörg en með sameiginlegt mark-
mið um sjálfbært samfélag. Hug-
myndin byggir á því að blanda sam-
an hefðum og nýrri tækni til að efla
menningu í samræmi við hringrás
náttúrunnar og ábyrga auðlinda-
nýtingu sem ekki skerðir mögu-
leika framtíðarkynslóða til að njóta
lífsins. Eco-þorpin eru flest á eyj-
um, sem Bates segir að virðist við-
ráðanlegra, því þar þekkist fólk og
nær betur saman. Sjálfur er hann
fæddur á Hawaii og segir að þar og
víðar sé fólk mannblendnara en í
borgum.
Hvert þessara Eco-samfélaga fer
sína leið eftir aðstæðum. T.d. legg-
ur Findhom í Skotlandi mikið upp
úr andlegum þáttum, í Udgarden í
Danmörku er lagt mest upp úr
sameiginlegri lífrænni ræktun, ann-
ars staðar eru ný félagskerfi í þró-
un, og Bates segir að í Rússlandi sé
fólk við erfiðar aðstæður að búa sér
til slík Eco-samfélög.
„Þar er allt hrunið, en þá er líka
allt hægt af því að það verður að
gera það úr engu. Þar lærist það
ekki með því að líkja eftir sjónvarp-
inu, en fólkið einbeitir sér að sínum
eigin aðferðum, t.d. setja upp vind-
myllur úr tré af eigin landi. Það sé
mjög áhugavert hvernig fólk í út-
kjálkunum sé að reyna að byggja
upp eigið samfélag án mengunar og
fjarri hugmyndafræði samyrkjubú-
anna sem fyrir voru. Einmitt af því
að allt er hrunið og ekkert að
byggja á veltir fólk í útnárunum
fyrir sér hvernig það vill lifa og
kemur upp með ótrúlegustu hug-
myndir,“ útskýrir hann. Draumur-
inn þarna sé sterkari en nokkurs
staðar.
Fólk er á öllum þessum stöðum
að móta sitt eigið. Eins og á Sól-
heimum, þar sem Bates segir að sé
að þróast einstakt samfélag, sem
ekki taki aðeins til efnalegra hluta
heldur sé það líka sameiginlegt
andlegt samfélag fólks á ýmsu
þroskastigi. Ekkert af þessum Eco-
samfélögum 14 sé þó fullkomið, þau
séu að stefna í þessa vistvænu átt
eftir efnum og aðstæðum. Til að
vera tekin í hópinn nægi að þau
sýni fram á að þau séu á þeirri
braut og uppfylli viss skilyrði um að
vera vistvæn.
„Við erum á fyi-sta stigi vist-
vænu samfélaganna. Við erum föst
inni í gildum tímans á 20. öldinni.
Allt sem gert er byggir á eða úr
einhverju. Við segjum fólki að
sleppa bílnum og hjóla, en reiðhjól-
in eru gerð úr stáli úr málm-
bræðslunum." Bates lítur út um
gluggann á galvaniseruð þökin og
spyr sig hvað þau geti gert vatn-
inu. Breytingin verður að gerast
smám saman, að menn feti sig
ávallt yfir í eitthvað vistvænna í
staðinn. Það verður að gerast á
löngum tíma. Þetta er langtíma
prógram, því það þýðir að breyta
verður öllu samfélaginu."
Fiskveiðisamfélagið hrundi
Sem við ræðum nauðsyn þess að
bregðast við, tekur Albert Bates
dæmi, sem hann hafði nýlega upp-
lifað, líklega af því hann er staddur
á íslandi. Á leið af ráðstefnu í
Boston kom hann í gamlan hval-
veiðibæ við ströndina, Glouster,
sem hafði verið háður fiskveiðum.
Við höfnina lágu fiskiskipin bundin
að grotna niður. Á Sjóminjasafninu
blasti við 200-300 ára saga fiskveiða
þarna. Fyrst höfðu þeir veitt á færi
úr smábátum. Þá voru fiskveiðarn-
ar sjálfbærar. Síðan stækkuðu og
þróuðust skipin, tók öld að þau yrðu
svona stór með sonar, radar og all-
ar græjur og svo gífurlega stór net
að tók fyrir endurnýjunina. Alltaf
hafði verið farið of seint í að tak-
marka veiðina á hverri fisktegund-
inni af annarri, þar til fiskimenmrn-
ir voru loks keyptir út af stjórn-
völdum. Á fimm árum hafði þetta
allt hrunið. Bates bætti við að stór-
þjóð eins og Bandaríkin geti það, en
hvernig gæti land eins og Island
staðið undir því ef þyrfti að kaupa
út alla fiskveiði. Það gæti tekið
mjög langan tíma að ná fiskveiði
upp aftur ef hún hryndi.
Hann segir að undanfarin fimm ár
hafi hann verið að skoða slíka hluti,
reyna að koma á neti og samvinnu
Eco-samfélaga, safna upplýsingum
og fleiri úrræðum og ná meiri sam-
stöðu um víða veröld, hvar sem hann
geti hönd á fest. Þessvegna sé svo
hressandi að koma hingað til Sól-
heima og hitta fólk sem hugsar eftir
sömu línum, segir hann.
Mannshugurinn getur
snarbreyst
Svo hann er raunverulega að
reyna að grína inn í framtíðina?
Hvernig blasir hún við honum?
Hann kveðst vera bjartsýnn á
framtíðina, ef við höldum ekki
áfram að þenja borgirnar út eins og
Los Angeles, því þá séum við á leið
inn í hörmungar.
„Hitastigið hækkar og hafið rís
og það verða fleiri stórviðri, ár og
straumar breytast. Þetta mun ger-
ast hægt og verður mjög erfitt. En
mannshugurinn getur breyst, og
hugurinn á það til að snarsnúast
þegar í nauðirnar rekur. Það er
eina vonin um björgun. Ég held að
viðhorfin breytist til sambands okk-
ar við jörðina. Það tekur langan
tíma. Lengi verður sagt að við þurf-
um bara meiri tækni, þá geti jörðin
borið manngrúann. En vandamálin
eru raunvenileg. Við dælum nú
þrisvar sinnum meiri koltvísýringi
út í andrúmsloftið en nokkru sinni
og á eftir að versna jafnvel þótt
hugarfarið breytist núna. Við verð-
um einfaldlega að læra að lifa öðru-
vísi. Til þess þurfum við talsvert
meiri reisn en við höfum nú. Hvern-
ig við gerum það, er ögrun til að
takast á við á 21. öldinni.“
Bates segir að við eigum þó ekki
annarra kosta völ. Koltvísýringur
og hitastig hafi haldist í hendur í 60
þúsund ár, eins og hann sýnir á
línuriti í bók sinni. Núna er það
þrefalt á við það sem var fyrir 1.000
árum og hitastigið hefur alltaf fylgt
því. Ef við þreföldum koltvísýring-
inn því skyldum við þá ekki líka
þrefalda hitastigið á jörðinni?
Nokkurra stiga hitnun út af strönd
Afríku veldur þá sterkum fellibylj-
um sem fara yfir hafið og lenda í
Karíbahafinu. Eins stigs meðalhitn-
un veldur því að þeir verða í fjóra
mánuði í stað eins. Þeir þre- eða
fjórfaldast jfir Norður- og Suður-
Ámeríku. I stað rosastorma á 50
ára fresti verða þeir árlega. I Iowa
voru nú þriðja árið í röð flóð sem
koma á 100 ára fresti. Hvort sem
það er orsökin, þá eiga slík áhrif
eftir að verða með hægfara hitnun.
„Hefðum samkvæmt breytist
mannkynið ekki án þess að vera
neytt til þess, en slíkar breytingar
geta gert því lífið svo leitt að það
breytist. Ég vona að það sem ég er
að gera, geti haft áhrif í þá átt að
fólk breytist án þess að það versta,
skortur, hungur og illviðri, dynji yf-
ir. Það er von mín og heldur mér
við efnið. Eina leiðin er að búa til
hunangið, sem dregur að fluguna
fremur en farga henni. Að gera lífið
í samfélögunum svo sætt og ilmandi
að margir mundu vilja búa í þorpi
eins og Sólheimum."