Morgunblaðið - 14.09.1997, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 14. SEPTEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 14. SEPTEMBER 1997 29
l,
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
STJÓRN Landsvirkjunar
hefur mótað stefnu fyr-
irtækisins í umhverfismálum
og samþykkt ráðningu sérs-
taks umhverfisstjóra. Jó-
hannes Geir Sigurgeirsson,
stjórnarformaður Lands-
virkjunar, sagði í viðtali við
Morgunblaðið sl. föstudag,
að þessar ákvarðanir bæru
þess vott, að Landsvirkjun
ætlaði sér að taka umhverfis-
mál fastari tökum í framtíð-
inni, sem og, að gerðar yrðu
ákveðnar breytingar á innra
starfi fyrirtækisins til að
fylgja umhverfisstefnunni
eftir. Þótt hér sem víðar í
samskiptum manna við um-
hverfið eigi við gamalkunn-
ugt orðtak, „dag skal að
kveldi lofa . . .“, ber að fagna
því að framkvæmdaaðili eins
og Landsvirkjun skuli stíga
á stokk og strengja þess heit
„að uppfylla allar kröfur sem
gerðar eru til fyrirtækisins í
umhverfismálum og fram
koma m.a. í lögum, reglu-
gerðum og alþjóðlegum
skuldbindingum íslendinga“.
Sjávarauðlindir okkar eru
flestar full- eða ofnýttar.
Búvöruframleiðslan hefur og
verið umfram innlenda eftir-
spurn. Þótt sitt hvað hafi
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
færzt til betri vegar í þessum
undirstöðugreinum atvinnu-
lífs okkar undanfarið er eðli-
legt, að horft sé til „þriðju
auðlindarinnar“, orkunnar í
fallvötnum og jarðvarma
landsins, sem breyta má í
störf, verðmæti og lífskjör,
m.a. með stóriðju. Böggull
fylgir þó skammrifi. í kjölfar
aukinnar þekkingar á lífríki
jarðar hefur kröfunni um
hreinna umhverfi og vernd
náttúruauðlinda vaxið fiskur
um hrygg. Land okkar geym-
ir og margar sérstæðar nátt-
úruperlur, sem vernda verð-
ur. Það gildir ekki hvað sízt
um hálendið. Við verðum því
að sameina eða samhæfa það
tvennt: 1) að nýta auðlindir
umhverfis okkar af hyggind-
um, til þess að byggja upp
hagsæld þjóðarinnar, og 2)
að vernda þær, hreinleika
láðs og lagar, sem og nátt-
úruperlur landsins til langrar
framtíðar. Stefnumörkun
Landsvirkjunar sýnist miða
til þeirrar áttar, en þar segir
m.a.
„Við ætlum okkur að
greina umhverfisáhrif nýrra
orkumannvirkja fyrirfram og
stunda rannsóknir á um-
hverfi þeirra, bæði áður en
þau verða byggð og eftir að
þau komast í rekstur, til þess
að fylgjast með áhrifum
þeirra og fyrirbyggja eftir
því sem kostur er skaða á
umhverfinu, sem þau geta
valdið, en bæta úr ef ekki
verður hjá honum komist. . .
Við ætlum í allri okkar starf-
semi að vera til fyrirmyndar
í meðferð náttúruauð-
linda . . . Við ætlum að gera
sömu kröfur til þeirra aðila
er vinna fyrir okkur sem
verktakar og ráðgjafar og við
gerum til okkar sjálfra. Við
ætlum að sýna samstarfsvilja
í verki gagnvart stjórnvöld-
um umhverfismála, hags-
munasamtökum og almenn-
ingi.“
Við íslendingar eigum nær
allt okkar undir því komið
að spornað verði við mengun
hafanna og að viðkvæmt
umhverfi norðurhjarans verði
verndað eins og kostur er og
sjálfbær og ábyrg nýting
sjávarauðlinda verði tryggð.
Meðal annars af þeim sökum
er mikilvægt að við gefum
öðrum þjóðum gott eftirdæmi
í umgengni okkar við þær
auðlindir láðs og lagar, sem
forsjónin hefur fært okkur
upp í hendur, sem og við þær
náttúruperlur er land okkar
prýða - og hvað mest að-
dráttarafl hafa á erlenda
ferðamenn. í þeim efnum
þurfa öll ábyrg þjóðfélagsöfl
að leggjast á eitt. Það er við
hæfi að fyrirtæki og samtök
íslenzk atvinnulífs standi að
framsýnni stefnmörkun í
umhverfismálum. Vonandi
verður samþykkt stjórnar
Landsvirkjunar hvati á þeim
vettvangi. Orð eru til alls
fyrst í þessum efnum sem
öðrum. En mest er um vert
að hin góðu áformin gangi
eftir í umgengni okkar við
landið og umhverfið.
UMHVERFIOG
ATVINNULÍF
ÞAÐ ERU
•víðar víxl-
áhrif í fornum ritum
en í lýsingum á sögu-
hetjum. Þannig eru
víða frásagnir af því
þegar Kjartan Ólafs-
son og aðrir íslendingar taka kristni
í Niðarósi. Sögulegur kjami þeirrar
frásagnar virðist upphaflega kom-
inn úr munnlegri geymd og að ein-
hverju leyti um sögulegan farveg
Þingeyrarmunka sem rituðu á lat-
ínu um Ólaf konung Tryggvason.
Snorri skrásetti eina gerð Kjartans-
sögunnar í Heimskringlu, Sturla
Þórðarson aðra í Kristni sögu, höf-
undur Laxdælu þá þriðju í riti sínu
og loks er hana að finna í Flateyjar-
bók.
Orðalag Laxdælu er nálægt
Kristni sögu Sturlu í upphafi kaf-
lans um Kjartan Ólafsson í Niðar-
ósi, þótt orð hans séu lögð Bolla í
munn í frásögn Sturlu, en síðari
hluti Sturlu-frásagnarinnar er afar
keimlíkur miðkaflanum í frásögn
Snorra og augljóst að Sturla hefur
sótt þangað, en jafn augljóst að
báðir hafa notað sömu frumheimild-
ir. Þá notar höfundur Flateyjarbók-
ar upphaf og niðurlag Laxdælu, oft
frá orði til orðs („Það var um haust-
ið einn góðan veðurdag...“) en í
upphafínu styðst hann einnig mjög
við frásögn Sturlu einsog höfundur
Laxdælu, en þar eru orð Bolla lögð
Kjartani og Hallfreði vandræða-
skáldi í munn, en efnisþráðurinn
að öðm leyti hinn sami. Svipuðu
máli gegnir um niður-
lagið þarsem talað er
um að þeir Bolli hafi
farið úr hvítvoðunum
en það orðalag er í
öllum útgáfunum,
fyrst notað af Snorra
í íslenzkri gerð.
Þetta sýnir fyrst og síðast hvern-
ig fornar frásagnir eru margskrif-
aðar í ýmsum gerðum, jafnvel
Landnáma. Þannig hafa verið til
frumútgáfur flestra ritstýrðra
sagnfræðirita íslenzkra en síðar við
þau bætt einsog átti sér stað um
Landnámu og Grettis sögu sem
Sturla Þórðarson ritstýrði. Þannig
hefur frumnjála áreiðanlega einnig
verið til þótt glötuð sé einsog
frumgrettla og frumlandnáma. Höf-
undur hennar hefur ekki getað
fylgzt með endanlegri gerð ritsins
einsog Sturla hefur gert þegar
Grettis saga hans var skrásett í
endanlegri gerð. Og margt er ólík-
legra en sami höfundur hafí ritað
Kjartans-kaflann í Kristni sögu og
Laxdælu, e.t.v. með einhverri að-
stoð á bókverkstæði sínu einsog
Snorri gerði heima í Reykholti.
Höfundur Njálu hefur aftur á móti
skrifað miklu meira af Kristni sögu
Sturlu inní rit sitt en höfundur Lax-
dælu gerði, þótt báðir hafí þeir
notað frásögn Sturlu sem uppistöðu
og ívaf. Höfundur Kjartans-sög-
unnar í Flateyjarbók hefur rakið
efni Laxdælu, einatt frá orði til
orðs.
Skrifarar og höfundar þessa at-
hyglisverða og margfræga kafla
hafa þannig verið að skrásetja
þennan sögukjarna með ýmsum
hætti í heila öld. Mætti af því draga
ýmsar ályktanir um aðra þætti ís-
lenzkrar sagnaritunar.
í XXXV kap. Njáls sögu
• er sagt frá því sem frægt
er orðið, að Hallgerður langbrók
vildi engin hornkerling vera og er
einnig að þessu vikið annars staðar
í sögunni. Á þetta hef ég minnzt í
Bókmenntaþáttum þarsem segir:
„Barði Guðmundsson segir að “auk
ræðanna (sem Þorvarður Þórarins-
son heldur) eru í Þorgils sögu
nokkrar einstakar setningar eftir
Þorvarði hafðar: „eigi munum vér
eiga óvænna en hornvon", er sagt
að Þorvarður hafi mælt á fundi, er
hann hélt með Þorgilsi Böðvarssyni
haustið 1257,“ en hann hafði setið
á hornbekk utanverðum við horn-
stafinn".
í Njáls sögu koma þessar setn-
ingar fyrir: „hvergi mun eg þoka,
því að engi hornkerling vil eg vera“
(Hallgerður við Bergþóru) og „þú
ert annað hvort hornkerling eða
púta“ (Skarphéðinn við Hallgerði).
Hugsunargrundvöllur þessara setn-
inga er hinn sami. Og orðin „horn-
von“ og „hornkerling“ óvenju sjald-
séð. Hafa orðabækur ekki önnur
dæmi en þau, sem nú voru nefnd".
Þannig kemur hornkerling ein-
ungis fyrir í Njálu þessi tvö skipti,
hornvon einungis í Sturlungu þetta
eina sinn, en hornungur alloft í
fornum ritum.
HELGI
spjall
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 13. september
ÍKJARAÐSTEFNA
Evrópusambandsins,
sem lauk með leiðtoga-
fundi í Amsterdam fyrr
á þessu sumri, skilaði
ekki þeim árangri, sem
margir höfðu vænzt. Á
ráðstefnunni náðist
vissulega samkomulag um að styrkja sam-
eiginlega stefnu ESB í ýmsum málum, til
dæmis umhverfismálum, atvinnumálum og
málefnum, sem varða réttindi borgaranna.
Sá hængur er reyndar á að í Amsterdam-
sáttmálanum, sem er afurð ríkjaráðstefn-
unnar, er meira um pólitískar yfirlýsingar
um þessi mál en skýr ákvæði um það
hvernig á að ná hinum nýju markmiðum.
Þá var stefnumótun sambandsins í utan-
ríkismálum styrkt nokkuð, meðal annars
með því að takmarka neitunarvald ríkja
um utanríkismálefni, sem ekki eru hernað-
arlegs eðlis. Mesta breytingin, sem ákveð-
in var í Amsterdam, er færsla stórs hluta
dómsmálasamstarfs Evrópusambandsins í
hina yfirþjóðlegu fyrstu stoð sambandsins
og innlimun Schengen-vegabréfasam-
starfsins í sjálft Evrópusambandið.
Hins vegar mistókst aðildarríkjum ESB
að ná samkomulagi um það, sem mestu
máli skipti — breytingar á stofnunum sam-
bandsins til að undirbúa það fyrir stækkun
til austurs í upphafi nýrrar aldar. Þessu
brýna verkefni var að stórum hluta skotið
á frest fram á næstu öld.
Flestir eru sammála um að núverandi
stofnana- og ákvarðanatökukerfi ESB sé
nú þegar alltof seinvirkt og óskilvirkt,
enda er það gert fyrir sex ríki en nú taka
fimmtán aðildarríki þátt í töku ákvarðana.
Fjölgi aðildarríkjunum án þess að umbæt-
ur verði gerðar á stofnunum verður sam-
bandið einfaldlega óstarfhæft. Ákvæði
Amsterdam-sáttmálans um að fjölga at-
kvæðagreiðslum í ráðherraráðinu og um
„sveigjanleika", þ.e. að nokkur aðildarríki
geti tekið sig saman og farið hraðar á
samrunabrautinni en önnur, stuðla vissu-
lega að því að hlutirnir gangi hraðar fyrir
sig. En grundvallaratriði eins og atkvæða-
vægi einstakra ríkja í ráðherraráðinu og
fjöldi fulltrúa í framkvæmdastjórninni eru
enn óleyst. Menn hljóta að spyija hvort
það sé sennilegt að núverandi aðildarríki
nái samkomulagi um þessi mál eftir fjögur
ár, fyrst það tókst ekki nú. í versta falli
getur þetta niðurstöðuleysi orðið til þess
að fresta stækkun sambandsins.
Getuleysi ESB til að ná samkomulagi
um breytingar á stofnanakerfínu hefur
raunar orðið ýmsum þeim, sem fjalla um
málefni sambandsins, tilefni til að spyija
hvort ríkjaráðstefnur, þar sem allir hafa
neitunarvald, séu rétta aðferðin til að
breyta stofnsáttmálum þess. En betri að-
ferð hefur enn ekki fundizt.
Annað markmið ríkjaráðstefnunnar,
sem ekki náðist, var að gera starfsemi
sambandsins gagnsærri og skiljanlegri
fyrir hinn almenna borgara og stofnsátt-
mála þess aðgengilegri. Reyndar eru í
Amsterdam-sáttmálanum mikilvæg
ákvæði um aðgang almennings að gögnum
sambandsins og að ákvarðanataka skuli
fara fram fyrir opnum tjöldum. En þeim,
sem hafa lesið samningstextann, kemur
saman um að í samanburði við hann sé
hinn tyrfni Maastricht-sáttmáli eins og
barnabók.
Schengen
og hið „sér-
staka sam-
band“
ÞÓTT AMSTER-
dam-sáttmálinn
hafi þannig valdið
mörgum vonbrigð-
um, verður ekki
framhjá því litið að
ýmis ákvæði hans
hafa áhrif á sam-
band íslands og Evrópusambandsins og
að íslenzk stjórnvöld þurfa að meta þau
áhrif og haga Evrópustefnunni í samræmi
við þau.
Ætla má að áhrif Amsterdam-sáttmál-
ans á íslenzka hagsmuni séu einkum á
þremur sviðum; í fyrsta lagi hvað varðar
Schengen-vegabréfasamstarfið, í öðru lagi
á sviði varnar- og öryggismála og í þriðja
lagi varðandi áhrif EFTA-ríkjanna á
ákvarðanatöku í ESB.
Hvað Schengen-samstarfið varðar, er
ljóst að semja verður upp á nýtt um þátt-
töku íslands og Noregs í því, enda hafa
forsendur breytzt frá því samstarfssamn-
ingar landanna við Schengen-ríkin voru
gerðir í lok síðasta árs. Ætla má að samn-
ingaviðræður geti hafízt í næsta mánuði.
Hins vegar má bóka að þær verði flóknar
og erfiðar. Með því að Schengen verður
innlimað í Evrópusambandið fá yfirþjóð-
legar stofnanir þess viss áhrif á vegabré-
fasamstarfið og ísland og Noregur munu
ekki geta sætt sig við að stofnanir, sem
ríkin eiga ekki aðild að, fái lögsögu um
þeirra mál. Á móti kemur að völd fram-
kvæmdastjórnarinnar, Evrópudómstólsins
og Evrópuþingsins í samstarfinu verða
mjög takmörkuð og flestar ákvarðanir
ráðherraráðsins verða teknar samhljóða.
Það kaldhæðnislega í málinu er að sá
skortur á lýðræðislegu aðhaldi Evrópu-
þingsins og lagalegu aðhaldi dómstólsins
í þessum málaflokki, sem harðast hefur
verið gagnrýndur í aðildarríkjum ESB,
gerir líklegra að lausn finnist, sem ísland
og Noregur geta sætt sig við.
Þá munu samningamenn íslands og
Noregs án efa vísa til þeirra sérákvæða,
sem gilda um stöðu Danmerkur í vegabréfa-
samstarfínu. Að því er bezt verður séð er
dönskum stjómvöldum tryggð sjálfstæð
ákvarðanataka á flestum sviðum, þannig
að þau em ekki bundin af ákvörðunum
hinna aðildarríkjanna nema samþykkja það
sérstaklega, auk þess sem Danir verða
undanþegnir lögsögu Evrópudómstólsins.
Ákvæðin um sérstöðu Dana í þessu efni
em reyndar torskildasti hluti Amsterdam-
sáttmálans, að mati sérfræðinga.
Miklu máli skiptir að lausn finnist á
lagaflækjunum og ísland og Noregur eigi
áfram aðild að Schengen-samstarfínu. í
fyrsta lagi er samkomulag um þátttöku
ríkjanna forsenda þess að norræna vega-
bréfasambandið, einhver mikilvægasti
ávinningur Norðurlandasamstarfsins,
verði áfram við lýði. Með staðfestingu
Amsterdam-sáttmálans munu bæði Finn-
land og Svíþjóð gangast undir bindandi
samkomulag um þátttöku í Schengen-sam-
starfínu og eiga því ekki val á milli þess
og norræna vegabréfasambandsins. Þess
vegna verður að sameina þetta tvennt.
I öðru lagi er mikilvægt fyrir íslenzk
löggæzluyfirvöld að fá aðild að samstarfi
ESB-ríkjanna gegn fíkniefnasmygli og
skipulagðri glæpastarfsemi, sem lætur ís-
land ekki ósnortið frekar en önnur lönd.
Síðast en ekki sízt hefur þátttaka ís-
lands í Schengen-samstarfinu ákveðna
táknræna þýðingu. í Evrópusambandinu
er enn talað um „sérstakt samband" við
ísland og Noreg. Ríkin hafa nánari sam-
skipti við Evrópusambandið en önnur ríki,
sem standa utan þess. Þau felast meðal
annars í samningnum um Evrópskt efna-
hagssvæði, sem veitir aðild að innri mark-
aði sambandsins, og í samstarfssamning-
unum við Schengen-ríkin, sem veita að-
gang að hinni landamæralausu Evrópu
framtíðarinnar. Framundan er stækkun
Evrópusambandsins til austurs og ætla
má að samstarf þess við ríkin í Austur-Evr-
ópu verði æ nánara og að þeim verði í
auknum mæli veittur aðgangur að stofnun-
um sambandsins. Hætta er á að athyglin
beinist í austur, frá íslandi og Noregi. Við
þurfum hins vegar á því að halda að vera
áfram í innsta hring samstarfsríkja ESB.
Breytt
tengsl ESB
ogVES
ÞÆR BREYTING-
ar á utanríkis- og
öryggismálastefnu
Evrópusambands-
ins, sem beinust
áhrif hafa á ísland,
varða tengsl ESB og Vestur-Evrópusam-
bandsins (VES), en Island á aukaaðild að
þeim samtökum, sem hafa verið kölluð
Evrópustoð Atlantshafsbandalagsins
(NATO). í þessum efnum varð niðurstaðan
ekki jafnóhagstæð íslenzkum hagsmunum
og óttazt var á tímabili, en hún hefur
engu að síður áhrif á stöðu íslands í vest-
rænu varnarsamstarfi.
Á ríkjaráðstefnunni voru lagðar fram
tillögur um að sameina VES Evrópusam-
bandinu. Slíkri sameiningu hafa íslenzk
stjórnvöld ævinlega verið andvíg, annars
vegar vegna ótta við að hún kynni að verða
til þess að veikja NATO og stuðla að því
að Bandaríkjamenn teldu ástæðu til að
endurskoða vamarskuldbindingar sínar
gagnvart_ Evrópu, og hins vegar vegna
þess að ísland á ekki aðild að ESB og
myndi hafa takmörkuð áhrif, yrði Evrópu-
stoð NATO fyrst og fremst þróuð á þeim
vettvangi. Halldór Ásgrímsson utanríkis-
ráðherra gekk fyrir nokkru svo langt að
segja að yrðu þessar tillögur að veruleika
myndi ísland hætta aukaaðild sinni að
VES.
Ekkert varð úr hugmyndum um samein-
ingu VES og ESB á ríkjaráðstefnunni, en
í Amsterdam-sáttmálanum er þó tekið
fram að sá möguleiki sé enn opinn og
kveðið á um að ESB skuli efla „stofnana-
legt samband sitt“ við VES. Samkomulag-
ið, sem náðist að lokum, er mjög í anda
tillögu Svíþjóðar og Finnlands, sem upp-
haflega var hugsuð sem aðferð til að sýna
að þessi ríki gætu tekið frumkvæði í örygg-
ismálaumræðunni innan sambandsins, en
þróaðist í málamiðlun á milli sjónarmiða
þeirra, sem vildu sameiningu VES og ESB
og hinna, sem vildu engar breytingar.
Niðurstaðan gerir ráð fyrir að sameigin-
leg utanríkis- og öryggismálastefna ESB
taki til þeirra verkefna Vestur-Evrópusam-
bandsins sem hafa verið kölluð Petersberg-
verkefnin, þ.e. mannúðaraðstoðar og
björgunarverkefna, friðargæzlu og beit-
ingar herafla til að stilla til friðar á hættu-
tímum. í Maastricht-sáttmálanum var
kveðið á um að ESB gæti sent VES
„beiðni“ um að framkvæma þau verkefni
sambandsins, sem snúa að varnar- og ör-
yggismálum. Á ríkjaráðstefnunni komu
fram tillögur um að ráðherraráð ESB
gæti gefið VES „fyrirmæli“ um slíkt —
og þar með hefðu samtökin væntanlega
verið „lögð undir" Evrópusambandið, en
utanríkisráðherra hefur sagt að slíkt gætu
íslendingar ekki heldur sætt sig við. Niður-
staðan varð önnur málamiðlun; ESB mun
geta „notfært sér“ VES við framkvæmd
Petersberg-verkefnanna og annarra verk-
eina, sem tengjast varnarmálum.
Amsterdam-sáttmálinn kveður jafn-
framt á um að þegar ESB noti VES í
þágu friðargæzlu og skyldra verkefna,
geti öll aðildarríki ESB tekið þátt í verkefn-
unum og jafnframt í undirbúningi þeirra
og ákvarðanatöku sem tengist þeim. Með
þessu er ríkjum, sem standa utan hernað-
arbandalaga, til dæmis Svíþjóð og Finn-
landi, sem formlega eiga aðeins áheyrnar-
aðild að VES, veitt svipuð eða jafnvel
meiri áhrif á verkefni samtakanna en
NATO-ríkjunum Noregi og íslandi. Þessi
staða hlýtur að vera umhugsunarefni fyrir
íslenzk stjórnvöld.
Eins og áður hefur verið rætt í Reykja-
víkurbréfi hljóta viðbrögð íslenzkra stjóm-
valda að verða þau að gera ísland sýni-
legra á vettvangi VES og NATO og taka
aukið frumkvæði á vettvangi þessara sam-
taka. Við getum ekki lengur treyst á að
hernaðarlega mikilvæg lega landsins
tryggi áhrif okkar og að tekið verði tillit
til íslenzkra hagsmuna í vestrænu vamar-
og öryggismálasamstarfí. Nýlegar fréttir
af tillögum innan NATO um að vamarstöð-
in í Keflavík yrði tekin út úr herstjórnar-
kerfí bandalagsins varpa ljósi á þetta.
Þróun öryggishugcaksins, þar sem sí-
fellt meiri áherzla er lögð á aðra þætti en
þá hernaðarlegu, gerir Islandi hins vegar
auðveldara fyrir að taka fmmkvæði í þess-
um efnum. Við höfum engan her, en við
höfum hins vegar þekkingu á sviði al-
mannavarna og björgunarverkefna og ís-
lenzkt heilbrigðisstarfsfólk hefur tekið
þátt í friðargæzlu NATO í Bosníu við góð-
an orðstír. Þátttaka íslands í afmörkuðum
þáttum Petersberg-verkefna VES, sem
ekki eru beinlínis hernaðarlegs eðlis, er
í ÞJÓRSÁRDAL
Morgunblaðið/Snorri Snorrason
ein leiðin til að beina athyglinni að fram-
lagi íslands til öryggismála í Evrópu. Al-
mannavarnaæfing Friðarsamstarfs NATO,
Samvörður ’97, sem haldin var hér á landi
í sumar, er annað dæmi um það hvemig
ísland getur beitt sér í þessum efnum.
Íslendingar geta sömuleiðis miðlað af eigin
reynslu við eflingu lýðræðis og atvinnulífs
í austurhluta Evrópu, sem nú orðið flokk-
ast undir öryggismál. Meginverkefnið í
íslenzkum öryggis- og varnarmálum verð-
ur þó auðvitað áfram að tryggja öruggar
varnir landsins í samstarfi við Bandaríkin.
Völd Evr-
ópuþingsins
og EES
RIKJARAÐ-
stefnan náði sam-
komulagi um að
auka völd Evrópu-
þingsins. Þeim
málaflokkum, þar
sem þingið og ráðherraráðið taka sameig-
inlega ákvörðun, hefur verið fjölgað. Það
þýðir að þingið hefur í raun neitunarvald
um nýja löggjöf og felli það sig ekki við
þann lagatexta, sem ráðherraráðið sam-
þykkir, verður að setja á stofn svokallaða
sáttanefnd og semja um niðurstöðu sem
bæði þingmenn og ríkisstjórnir geta sætt
sig við.
Þetta snertir hagsmuni íslands sem
EFTA-ríkis að því leyti að sumt af þeirri
löggjöf, sem þingið og ráðherraráðið tog-
ast á um, er á gildissviði EES-samningsins
og verður síðar hluti af samningnum. Einu
áhrifin, sem EFTA-ríkin hafa á nýja lög-
gjöf ESB, eru í nefndum framkvæmda-
stjórnarinnar, þar sem sérfræðingar
EFTA-ríkjanna eiga sæti á meðan verið
er að undirbúa tillögur, sem síðan eru lagð-
ar fyrir ráðherraráðið. EFTA hefur hins
vegar engin áhrif á sjálfa ákvarðanatökuna
í ráðinu. Sendimenn EFTA-ríkjanna í
Brussel hafa kvartað undan því að löggjöf
geti tekið miklum breytingum ef til þess
kemur að þingið og ráðherraráðið fari að
togast á um hana, og þar hafi EFTA-ríkin
ekkert að segja. Þetta vandamál kom upp
er völd þingsins voru aukin með samþykkt
Maastricht-sáttmálans og getur ágerzt nú,
er hlutverk þingsins styrkist enn.
Elmar Brok, einn áhrifamesti meðlimur
Evrópuþingsins, varpaði fram þeirri hug-
mynd í viðtali við Morgunblaðið fyrr á
þessu ári að til að vega upp á móti þess-
ari útþynningu á áhrifum EFTA-ríkjanna
mætti nota þingmannanefnd ESB og
EFTA, þar sem sitja fulltrúar Evrópu-
þingsins og þjóðþinga EFTA-ríkjanna. Það
er athyglisvert skoðunarefni fyrir íslenzk
stjórnvöld hvort unnt sé að virkja betur
tengsl alþingismanna og Evrópuþing-
manna, komi til þess að löggjöf, sem varð-
ar íslenzka hagsmuni, sé bitbein Evrópu-
þingsins og ráðherraráðsins. Þetta gæti
jafnframt verið leið fyrir Alþingi til að
taka virkari þátt í mótun Evrópustefnunn-
ar en það hefur gert til þessa. Þingmanna-
samstarf þarf ekki aðeins að vera mál-
þing; það má einnig nota til að koma upp-
lýsingum um hagsmuni íslands og útskýr-
ingum á þeim á framfæri.
„Þótt Amster-
dam-sáttmálinn
hafi þannig valdið
mörgum von-
brigðum, verður
ekki framhjá því
litið að ýmis
ákvæði hans hafa
áhrif á samband
íslands og Evr-
ópusambandsins
og að íslenzk
stjórnvöld þurfa
að meta þau áhrif
og haga Evrópu-
stefnunni í sam-
ræmi við þau.“
i

M.