Morgunblaðið - 13.11.1997, Blaðsíða 40

tÉO FIMMTUDAGUR 13. NÓVEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Kúvending í íslenskri
menntastefnu
NÚ liggur fyrir Al-
þingi frumvarp
menntamálaráðherra
um háskóla. Frum-
varpið var upphaflega
lagt fyrir Alþingi
síðastliðið vor en vegna
óska Háskóla íslands,
Stúdentaráðs og fleiri
aðila var afgreiðslu
frumvarpsins frestað
til haustsins svo um
það gæti farið fram
málefnaleg umræða
innan þeirra skóla sem
frumvarpið nær til.
Þrátt fyrir að borist
hefðu rökstuddar at-
hugasemdir við frum-
varpið lagði menntamálaráðherra
það fram nú í haust nær óbreytt.
Án samráðs
Frumvarp menntamálaráðherra
nær til alls háskólastigsins, alls
þrettán skóla, jafnt einkaskóla sem
«isrekinna skóla. Þessi löggjöf
■ir háskólastigið, er af öllum talin
þarft skref. Það eru
hins vegar ekki allir
sammála um innihald
þess né á eitt sáttir við
þær vinnuaðferðir sem
viðhafðar voru við
samningu þess. Frum-
varpið var ekki samið
í samstarfi við háskóla-
stigið og í því er að
fínna hugmyndir sem
ganga þvert á eðli og
inntak háskólastarfs.
Sjálfstæði háskóla
Markmið og hlutverk
háskóla er þekkingarleit
og þekkingarmiðlun.
Forsenda þess að Há-
skóli íslands og aðrir háskólar geti
sinnt þessu mikilvæga hlutverki sínu
er sjálfstæði þeirra sem mennta- og
rannsóknarstofnana. Háskólar verða
að vera frjálsir og óháðir sérhags-
munum og pólitískum duttlungum
hvers tíma svo tryggt sé að þeir
stundi þekkingarleit og þekkingarm-
iðlun þekkingarinnar vegna.
Skólagjöld eru heimiluð,
segir Haraldur Guðni
Eiðsson, rektor gerður
að embættismanni og
ráðherraskipaðir full-
trúar fá sæti í æðstu
stjórn skólanna.
Vegið að sjálfstæði háskóla
í frumvarpinu er alvarlega vegið
að sjálfstæði háskóla þar sem kveð-
ið er á um að menntamálaráðherra
skuli skipa rektora allra háskóla og
að í tíu manna háskólaráði, æðstu
stjórn hvers skóla, skuli tveir full-
trúar vera skipaðir af menntamála-
ráðherra. Rektor verður með þessu
fyrirkomulagi undirmaður ráðherra
sem hann getur vikið úr starfi ef
honum sýnst svo. Rektor er nú val-
inn af háskólasamfélaginu í lýðræð-
Haraldur Guðni
Eiðsson
islegum kosningum og því á hann
ekki vera embættismaður sem ráð-
herra setur erindisbréf og getur
vikið úr starfí. Sjálfstæði rektors
er táknræn sönnun þess að Háskóli
íslands er sjálfstæð stofnun.
í Háskóla íslands hafa deildar-
forsetar átt setu í háskólaráði en
samkvæmt frumvarpinu er þeim
ekki heimilt að sitja í háskóiaráði
og þannig er mikilvægur samráðs-
vettvangur deilda tekinn af. Þess í
stað er fækkað í háskólaráði og
tveir af tíu fulltrúum í æðstu stjórn
skólanna, háskólaráði, eiga að vera
pólitískt skipaðir fulltrúar ráðherra
sem að mati okkar stúdenta eiga
ekkert erindi inn í stjórn háskólanna
og stefnumörkun þeirra. Það má
vel vera að hægt sé að fasra rök
fyrir því að það sé Háskóla íslands
fyrir bestu að utanaðkomandi aðilar
komi að æðstu stjórnsýslu. En þess-
ir utanaðkomandi aðilar eiga ekki
að vera pólitískir fulltrúar mennta-
málaráðherra hvers tíma.
Þessar hugmyndir samrýmast á
engan hátt hugmyndum um sjálf-
stæði háskóla sem hefur ekki aðeins
verið kjölfestan í starfi Háskóla
íslands frá upphafi heldur hefur
sjálfstæði háskóla verið eitt megin-
einkenni þroskaðra lýðræðissam-
félaga.
Skólagjöld heimiluð
Hingað til hefur ríkt einhugur
um það meðal íslendinga að veita
ungu fjólki jöfn tækifæri til að
stunda nám við þjóðskólann Há-
skóla íslands og hefur verið kveðið
á um það í lögum. Frumvarp
menntamálaráðherra sem nú liggur
fýrir Alþingi heimilar hins vegar
gjaldtöku af stúdentum við Háskóla
Islands. Með frumvarpi mennta-
málaráðherra er því verið að taka
enn eitt skrefið í átt að skólagjöld-
um við Háskóla Islands. Stúdentar
mótmæla slíkri gjaldtöku algjör-
lega. Afleiðing skólagjalda yrði
óhjákvæmilega sú að efnalitlir stúd-
entar hrekjast frá námi og þar með
yrði horfið frá þeirri stefnu skólans
allt frá stofnun hans árið 1911 að
kreíjast ekki skólagjalda.
Sögulegl frumvarp
Ljóst er að hér er um sögulegt
frumvarp að ræða, frumvarp sem
felur í sér kúvendingu á íslenskri
menntastefnu. Skólagjöld eru heim-
iluð, rektor er gerður að embættis-
manni og ráðherraskipaðir fulltrúar
fá sæti í æðstu sjórn skólanna. Eins
og frumvarpið er í dag er nauðsyn-
legt að gera á því breytingar. Von-
andi ber menntamálaráðherra gæfu
til þess að hlýða á málefnalega
gagnrýni og gera nauðsynlegar
breytingar svo um frumvarpið megi
ríkja sátt.
Höfundur er formaður
Stúdentaráðs Háskóla Islands.
Sér grefur
gröf...
NÍÐSKRIFARAR og
fúighundar setja nú
svip á umræður dags-
ins. Óvenju rætin rit-
smíð lögfræðings LÍÚ
gegn Arna Finnssyni
sem á vegum Náttúru-
vemdarsamtaka Is-
lands berst ötulli og
málefnalegri baráttu
fyrir Iangtímahags-
munum íslensku þjóð-
arinnar birtist í Mbl.
7. nóv. sl. í annarri
grein sparkar varafor-
maður Samtaka um
þjóðareign í Þorstein
Má Baldvinsson for-
stjóra Samheija hf.
diem hefur unnið sér það til óhelgi
að hafa með fyrirhyggju og áhættu
en jafnframt einstæðum dugnaði
virkjað leikreglur þjóðfélagsins um
veiðiheimildir. Formaður LÍÚ and-
skotast_ út í hagfræðinga Seðla-
banka íslands vegna þess að einn
þeirra hefur viðrað persónuleg við-
horf sín um veiðileyfagjald. Nokkrir
þingmenn og ráðherrar hafa varað
þjóðina við öfgum eða upphrópun-
um náttúruverndarsinna - til dæm-
is þeirra sem óttast hamagang
stjórnvalda í stóriðju og stórvirkjun-
um fallvatna.
Halda mætti að þjóðin væri að
ganga af göflunum ef marka ætti
,-Ajunræðu og ritsmíðar þessara
’ofurhuga sem allir þykjast bera
hag þjóðar fyrir brjósti, en það
eru vondir málsvarar frjálsra við-
horfa sem ropa framan í þjóðina
þegar þeim mislíkar. Málefnin
fara þá fyrir lítið; þjóðin verður
jafnsnauð og umræðan sem boðið
er uppá og flestir gleyma því sem
máli skiptir.
Sem einn af stofn-
endum Náttúruvernd-
arsamtaka íslands
mótmæli ég dylgjum
og ofstæki lögfræð-
ings LÍÚ í garð sam-
takanna og að hann
fótum troði almenn
mannréttindi eins og
málfrelsi og félaga-
frelsi. Halda mætti að
í gylltum sölum LIÚ
geisi fár sem Ieiði
menn til að naga ær-
una af næsta manni
sem á vegi verður. Ef
lögfræðingur LÍÚ veit
ekki af lögbundnum
mannréttindum _þá er
skiljanlegt að formaður LÍÚ hafi
ekki heyrt þeirra getið.
Aðfarirnar eru auðvitað gamal-
þekktar og minna ekki aðeins á
Halda mætti að í gyllt-
um sölum LIU geisi fár,
segir Guðmundur Páll
----*---------------------
Olafsson, sem leiði
menn til að naga æruna
af næsta manni sem á
vegi verður.
ofsóknir gegn litarhætti fólks og
skoðunum heldur líka á ritsmíðar
sr. Jóns þumlungs á 17. öld: að ég
fullkomlega ber þá feðga, eldra Jón
og yngra, Jónssyni á Kirkjubóli,
valda vera að þeirri fjölkynngi og
galdragerning, sem gengið hefur á
þessum vetri yfir þessa sókn, mitt
Guðmundur
Páll Ólafsson
ÞAKVIÐQEBOA
Rutland þéttir,
bætir og kætir
þegar að þakið
fer að leka
A ÞÖK - VEfiBI - GÓLF
Rutland er einn helsti
framleiðandi
þakviðgerðarefna í
Bandaríkjunum
Veldu rétta efnið - veldu Rutland!
ay Þ. bORGRÍMSSON &CO
|1 ÁRMÚLA 29 • PÓSTHÓLF 8360 • 128 REYKJAViK
•* SÍMI 553 8640 ! 568 6100
heimkynni, en sérdeilis mína eigin
persónu ...
Með því að ausa fordómum sínum
yfir Árna Finnsson og félaga í
Náttúruverndarsamtökum íslands
gerir lögfræðingurinn sjálfan sig
að ómerkingi eða það sem heitir á
slagorðavísu óábyrgan. Hann upp-
nefnir ekki aðeins féjaga í samtök-
unum heldur alla þá íslendinga sem
bera hag náttúru og þjóðar fyrir
bijósti með enn einni glósunni: njd-
samir sakleysingjar. Ég velkist ekki
í vafa um að lögfræðingurinn sé
sómakær maður þótt hann hafi álp-
ast til svona skrifa hvaða tilgangi
sem þau hafa átt að þjóna. Hitt
vefst meira fyrir mér hvort einmitt
hann sé þessi nytsami sakleysingi
sem gerir eitthvað vafasamt í ein-
feldni eða bræði sinni.
íslenska þjóðin á annað og betra
skilið en að lenda í sífellu á milli
steins og sleggju í málefnalausri
umræðu og öfgum gegn náttúru-
vernd og farsælli nýtingu landsins
gæða, litaðri ofríki og valdhroka
örfárra sérhagsmuna-, embættis-
og stjórnmálamanna - einkum og
sér í lagi þegar svo óskaplega mik-
ið er í húfí.
Velferð íslenskrar náttúru _er
grundvöllur framtíðarbúsetu á Is-
landi. Flestir íslendingar, hvort sem
þeir vinna á sjó eða landi, vita þetta.
Heill þjóðar veltur á verndun auð-
linda sjávar og lands og hóflegri
nýtingu. Verndun heilnæms um-
hverfis er ískyggilega aðkallandi.
Allt þetta snýst um velferð manns-
ins og möguleika hans til að hag-
nýta sér gæði lands og sjávar án
þess að spilla þeim. Fyrir þessu
beijast Náttúruverndarsamtök ís-
lands málefnalega og af heilum
hug. Þau eru öllum opin; þar ríkir
málfrelsi og líka rit- og skoðana-
frelsi.
Náttúruauði íslendinga til lands
og sjávar er ógnað á fjölmörgum
vígstöðvum, bæði erlendum og inn-
lendum. Auðurinn getur sannarlega
gengið okkur úr greipum ef við
stöndum ekki vörð - ef við erum
ekki samhent. Við lifum á örlaga-
tímum þar sem núlifandi kynslóðir
gætu varðað veg íslendinga til að
búa í sátt við umhverfi sitt til lang-
frama - eða gjörspillt því. íslenskur
sjávarútvegur er allra _mál, sjó-
manna sem landkrabba. Á sjávarút-
vegi fremur en öðru veltur þjóðar-
hagur. Þess vegna er eðlileg krafa
að talsmenn útvegsmanna séu ekki
þumlungar, heldur geisli af atgervi
og samábyrgð.
Höfundur er náttúrufræðingur og
félagi í Náttúruverndarsnmtökum
Islands.
Það er vitlaust
gefið
PÁLL Gíslason
læknir heldur því fram
í leiðara í riti Félags
eldri borgara, að það
sé vitlaust gefið í þjóð-
félaginu og að það leiði
m.a. til þess, að eldri
borgarar fái ekki leið-
réttingu mála sinna í
sama mæli og aðrir
borgarar. Hann bendir
á, að prósentuhækkun
skili gamla fólkinu
lægri upphæðum en
þeim, sem hafa hærri
laun, vegna þess að
upphæðin, sem reiknað
er _af, er svo lág.
í öðru lagi bendir
hann á þá alkunnu staðreynd, að
hjá sumu fullvinnandi fólki sé „taxti
og laun sitt hvað“, margir séu með
aukagreiðslur af ýmsu tagi, en eldri
borgarar séu yfirleitt með gegnsætt
launakerfi, en það heitir á máli laun-
þega að vera á „strípuðum taxta“.
Þá segir Páll, að gamla fólkið
fari illa út úr jaðarsköttunum. Ymiss
konar bætur sem það fái frá því
opinbera og aðrar tekjur, sem því
áskotnist, komi því að litlu gagni,
geti jafnvel valdið tekjulækkun.
Þetta er að sjálfsögðu tímabær
ábending hjá Páli, og tillögur þær
til úrbóta, sem hann leggur fram,
eru trúlega spor í rétta átt, svo langt
sem þær ná. Hins vegar gildir þetta
ekki bara um eldri borgara, heldur
alla láglaunahópa í þjóðfélaginu. Má
þar nefna öryrkja, atvinnuleysingja
og flölmenna hópa vinnandi fólks,
sem hafa svipuð laun og ellilífeyris-
þegar. Staða þessara hópa er staða
minnihlutahópsins, olnbogabarnsins.
Þess skal þó getið, að þetta gildir
ekki um alla eldri borgara. Allfjöl-
mennur hópur eldra fólks býr við
góð kjör s.s. fyrrverandi bankastjór-
ar, ráðherrar, forstjórar og fleira
forréttindafólk. En mikill meirihluti
eldri borgara býr við misrétti, eins
og að ofan er lýst.
Páll kemst að þeirri niðurstöðu,
að það sé vitlaust gefið í þjóðfélag-
inu, og ef ég skil hann rétt, þá vill
hann stokka og gefa upp á nýtt.
Hann bendir í því sambandi á úr-
ræði í fimm liðum. Ég geri ráð fyr-
ir, að margir taki undir það, að vit-
laust sé gefið og að þörf sé á upp-
stokkun í launamálum og í sam-
bandi við tekjuskiptinguna í samfé-
laginu almennt. Það
þarf launajöfnun. Það
þarf að hækka laun
allra láglaunahópa í
landinu, hvort sem þeir
eru ungir eða gamlir.
En þarna eru mörg
ljón í veginum. Eitt af
þessum ljónum er stöð-
ugleikinn. Því er haldið
fram af býsna mörgum,
m.a. verkalýðsforingj-
um, að laun megi ekki
hækka nema sem allra
minnst, sérstaklega
ekki lágu launin, því að
þá raskist stöðugleik-
inn. Þetta virðist fela
það í sér, að sú tekju-
skipting, sem nú gildir, skuli halda
áfram að gilda um aldur og ævi.
Það er eins og spilin hafi verið gefin
í eitt skipti fyrir öll og uppstokkun
Það þarf að hækka laun
allra láglaunahópa í
landinu, segir Guð-
mundur Helgi Þórðar-
son, hvort sem þeir eru
ungir eða gamlir.
komi ekki til mála. En staðreyndin
er sú, eins og Páll segir, að það var
vitlaust gefið, og því þarf að stokka
og gefa upp aftur. Tekjuskiptingin
er ranglát og henni þarf að breyta.
Það þarf launajöfnun. Það þarf að
hækka lægstu launin, ekki bara laun
ellilífeyrisþega og öryrkja, haldur
líka láglaunahópanna, sem eru engu
betur settir með sína afkomu.
Ef eldri borgarar ætla að fá kjör
sín bætt, verður það einungis með
því móti, að horfið verði frá lág-
launastefnunni, sem fylgt hefur
verið um ára bil, og stefnt að launa-
jöfnuði, þó svo að það kosti lækkun
ofurlaunanna. Ranglætið gagnvart
eldri borgurum er hluti af því rang-
læti, sem gilt hefur gagnvart stór-
um hópi launþega. Þar er líka vit-
laust gefið. Þetta tvennt verður
ekki aðskilið.
Höfundur er fyrrv.
hcilsugæslulæknir.
Guðmundur Helgi
Þórðarson