Morgunblaðið - 13.11.1997, Qupperneq 50

50 FIMMTUDAGUR 13. NÓVEMBER 1997
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
ELÍSABETH
CARLSEN
+ Elísabeth (Sya)
Carlsen fæddist í
Starup á Jótlandi í
Danmörku 29. sept-
ember 1907. Hún
lést 3. nóvember
síðast-liðinn. For-
eldrar hennar voru
Jens Kjær Carlsen,
lengst af prestur á
Fjóni, f. 1866, d.
1951, og kona hans
Marie Daugaard, f.
1868, d. 1946. Eina
eldri systur átti hún,
Ely, sem lést fyrir
tíu árum.
Hinn 7. september 1940 giftist
Elísabeth Guðmundi Þorlákssyni
náttúrufræðingi, f. 30. sept.
1907, d. 16. feb. 1973.
Þau eignuðust þrjú
börn. Þau eru: 1)
Stella, skóla.stjóri, f.
1941, gift Pálma
Gíslasyni bankaúti-
bússljóra, búsett í
Reykjavík. 2) Jens
Björn, arkitekt, f.
1943, kvæntur Monu
Thorláksson sjúkra-
liða, búsettur í Slag-
else í Danmörku. 3)
Sybilla, kennari, f.
1948, gift Grími
Magnússyni, kenn-
ara, búsett í Nes-
kaupstað.
Barnabörnin eru átta og barna-
barnabörnin ellefu.
Útför Elísabethar fer fram í
Slagelse f dag.
Það er hringt að utan 3. nóv. sl. og
rödd í símanum segir: Pálmi,
tengdamóðir þín er látin. Þrátt fyr-
ir háan aldur fannst mér þetta
óraunverulegt. Kvöldið áður hafði
hún hringt til að spyrja um líðan
mína. Fyrir rétt rúmlega mánuði
hafði ég ásamt mörgum ættingjum
og vinum fagnað 90 ára afmæli
hennar. Þar lék hún á als oddi og
það síðasta sem hún sagði við mig:
„Pálmi, ég kem til Islands um jólin
eins og venjulega.“ Hún lauk sín-
um ferli nákvæmlega eins og hún
hafði óskað, bráðkvödd í sínu eigin
húsi.
Sya átti ekki aðeins langt líf
heldur fjölbreytt og skemmtilegt.
Hún ólst upp á góðu heimili, þar
sem faðir hennar, sem hún alla tíð
bar mikla virðingu íyrir, var prest-
ur, listmálari og skáld, gaf út
bækur, mest trúarlegs eðlis og
ljóðabækur þar sem trúin,
náttúran og tilveran voru yrkisefni.
Sya stundaði nám bæði í
Háskólanum í Kaupmannahöfn og
Sorbonne í Frakklandi og seinna í
Háskóla Islands. En snemma hófst
ferða og ævintýraþrá sem hélst
alla ævi. 1939 lá leiðin til
Grænlands, þar sem hún réð sig
sem heimiliskennara og einkarit-
ara hjá nýlendustjóranum í Thule.
Þarna varð framtíð hennar að
miklu ráðin, því hér kynntist hún
Guðmundi Þorlákssyni
náttúrufræðingi sem var í vísinda-
leiðangri til Ellesmerelands. Þegar
hann kom til baka úr vel heppnaðri
ferð gengu þau í hjónaband í Thule
og var þá „nyrsta“ evrópska
hjónavígsla sem fram hafði farið.
En árin sem áttu að verða tvö á
Grænlandi urðu sex og hálft, þar
sem heimsstyrjöldin lokaði öllum
leiðum. Fyrst settust þau að í
Egedesminde (Ausiait) í
Diskóflóanum þar sem Guðmundur
hafði fengið stöðu. Engu hafði
verið hægt að eyða svo Sya átti
laun sín óskert og fyrir þau keypti
hún sér hundasleða og hundaeyki,
14 hunda og þau Guðmundur
þeystust um ísbreiður norðursins.
I Egedesminde fæddist Stella.
Guðmundur fékk síðan tilskipun
um að taka við kennarastöðu við
kennaraskólann í Godtháb (Nuuk).
Þar kenndu þau bæði og
Guðmundur stundaði allskyns
veiðiskap því lítið var um aðföng.
Þar fæddist Jens Björn og þá eins
og síðar deildu þau með sér upp-
eldinu. Að loknu stríði lá leiðin til
Danmerkur. Sú leið var ekki
auðveld í yfirfullu skipi, þar sem
fara varð ýmsar krókaleiðir til að
forðast tundurdufl, upp með aust-
urströnd Grænlands, yfir til
Norður-Noregs og suður með
ströndum þar. 1946 fluttu þau hjón
tO Islands og Guðmundur hóf
kennslu og skrifaði bókina
„Grænland“. Þau keyptu fljótlega
hús, sem þá var eiginlega úti í sveit
og stendur nú við Eikjuvog. 1948
eignuðust þau hjón þriðja barnið,
Sybillu. Guðmundur stundaði alla
ævi kennslu í gagnfræðaskóla,
kennaraskóla, háskóla og kennara-
háskóla og var virtur og dáður af
nemendum sínum, auk þess sem
hann skrifaði ýmsar kennslubækur
í landafræði, sá um útvarpsþætti
og vann að rannsóknarstörfum í
sinni grein og tók oft að sér farar-
stjóm fyrir útlendinga. Sya hóf
snemma að framleiða mat fyrir
ýmsar stærri veislur, kalt borð og
snittur. A sumrin var hún með
gestamóttöku fyrir ferðamenn og
nýttist þá bæði tungumálakunnátta
hennar og matarlist. Hún hélt
PÁLFRÍÐUR
GUÐMUNDSDÓTTIR
Pálfríður
Guðmundsddttir
fæddist í Reykjavík
25. apríl 1925. Hún
lést á Vífilsstaða-
spítala 3. növember
síðastliðinn og för
útför hennar fram
frá Fossvogskirkju
12. növember.
Fallin er frá kær
tengdamóðir mín
Pálfríður, sem lést eftir
langa sjúkrahúslegu á
Vífilsstaðaspítala.
Elsku Palla mín, mig langar til að
þakka þér fyrir samveruna með
nokkrum orðum.
Ég átti því láni að fagna fyrir sjö
árum síðan, að giftast einum af son-
um þínum Gunnari og að kynnast
þinni fjölskyldu. Okkur Gunnari
lánaðist ekki að eiga bam saman en
eigum fósturson sem þú hefur ávallt
komið fram við eins oe hann væri
þitt ömmubam og það
hefur gefið okkur og
honum mikið. Þú hefur
sýnt einstakt
æðmleysi í þínum
veikindum, sem era
búin að vera þér mjög
erfið. Alltaf verið kát,
bjartsýn og við ávallt
farið frá þér með þín
orð í huga:
„Ég verð betri á
morgun, þetta lagast.“
Mig langar líka að
þakka þér traustið
sem þú barst til mín
varðandi það að nú
væri „drengurinn þinn“ Gunnar,
kominn í heimahöfn og væri í
öraggum höndum hjá mér.
Elsku Palla mín, ég veit að þú ert
hvfldinni fegin og nú tekur þinn
ástkæri eiginmaður á móti þér með
útbreiddan faðminn.
Megir þú hvfla í friði.
Guðrún Antonsdóttir.
fjölmörg matreiðslunámskeið
heimafyrir og urðu þau geysi-
vinsæl.
1961 komst ég inn í þessa góðu
fjölskyldu með hjónabandi okkar
Stellu. Sya sá um glæsilega veislu
og með okkur tókst strax góð vin-
átta sem hélst alla tíð.
Ferðaþráin var ætíð mikil og
lágu leiðir víða, m.a. dvaldi hún tvö
ár í Bandaríkjunum og Kanada og
ferðaðist víða um. Arið 1961 keypti
hún yndislegt sumarhús í
Danmörku. Leiðir okkar Stellu
lágu á þessum áram oft í sum-
arhúsið, en við hófum okkar
búskap í Danmörku. Guðmundur
var í ársleyfi til að kynna sér skóla
á Norðurlöndum og Þýskalandi.
Hann ritaði hluta alfræðiorðabókar
sem gefa átti út á Islandi, en þó
hann lyki sínum hluta fór nú svo að
hún var aldrei gefin út. Guðmund-
ur var einstakur maður að vera í
návist, fróður, skemmtilegur og
umhyggjusamur. Það var því alltaf
gott að koma til þeirra og ekki
skemmdi fyrir matmenn eins og
mig að njóta matargerðar Syu.
I byrjun árs 1973 lést Guðmund-
ur eftir erfiða og harðvítuga bar-
áttu við krabbamein. Sya tók þá
ákvörðun að breyta til og flytja al-
farið til Danmerkur, seldi sum-
arhúsið og keypti lítið en frábært
hús í Slagelse, þar sem hún bjó til
síðasta dags. A þessum aldar-
fjórðungi hefur Sya ferðast um
flesta heimshluta, heimsótt
fjölmörg lönd og safnað fróðleik og
notið, stundum með vinum og
stundum. ein. Ferðiraar hafa að
vísu styst síðustu árin, en aldrei
hefur verið slegið slöku við. Allt
fram undir það síðasta hefur hún
kennt í einkatímum ensku og
frönsku.
Með þátttöku minni í norrænu
samstarfi hefur leið mín oft legið til
Danmerkur eða ég hef getað komið
því svo við að ég gæti stansað þar.
Ég hef alltaf heimsótti Syu, hvera-
ig sem á hefur staðið. Þar höfum
við átt góðar stundir saman,
spjallað og spilað og ég hef notið
góðrar matargerðar. Leið Syu hef-
ur líka oft legið til Islands til að
vera samvistum við böm,
tengdabörn og bamabörn sem hún
hafði mikið dálæti á.
Við slík leiðarlok er svo margs
að minnast, það rifjast upp svo
margt sem ég hefði viljað spyija
betur um frá viðburðarríkri ævi.
Reyndar skrifaði Sya bók um
fyrstu ár sín á Grænlandi, frábæra
bók sem aðeins var gefín út fyrir
vini og vandamenn. Seinna skrifaði
hún um ýmsar aðrar ferðir sínar.
Þar til fyrir fáum áram gekk hún
og skokkaði á hverjum degi, hún sá
um stóran garð sinn fram undir
það síðasta og þó hún væri alæta á
bækur held ég að Agatha Christie
hafi verið hennar uppáhald.
Ég þakka fyrir ánægjuleg kynni
og samveru í 36 ár. Megi guðs
blessun fylgja öllum hennar vinum
og afkomendum.
Pálmi Gíslason.
Ég kallaði ömmu mína í
Danmörku alltaf mormor upp á
dönsku, bæði vegna þess að hún
var dönsk en líka vegna þess að
mér fannst ömmunafnið aldrei eiga
við hana. Hún var nefnilega engin
venjuleg amma sem pijónaði
sokka. Hún var amma sem mátti
helst ekki missa af
„Strandvörðum" í sjónvarpinu,
amma sem reykti stóra vindla og
ferðaðist út um allan heim alveg
fram á síðasta aldursár. I stað þess
að fá heimaprjónaða sokka fengum
við bamabörain oft spennandi hluti
frá framandi löndum í jóla- og
afmælisgjafir.
Þrátt fyrir að búa í Danmörku
eyddi mormor mörgum jólum og
páskum hjá okkur í Neskaupstað,
en henni fannst nú ekki mikið mál
að skreppa á milli landa. Við
fjölskyldan bjuggum í Slagelse í
eitt ár og átti ég þá margar góðar
stundir með mormor. Hún tók að
sér að kenna mér frönsku bann
vetur, og endaði kennslan á
ógleymanlegri lestarferð okkar til
Frakklands. Þegar ég byrjaði að
flakka um heiminn á eigin vegum
var mormor vön að segja að skyn-
samlegra væri að eyða tímanum í
nám, en hún vissi það jafnvel og ég
að flökkueðlið var frá henni sjálfri
komið og við því var ekkert að
gera. Allar mínar utanlandsreisur
hafa byrjað og endað hjá mormor,
þar sem ég og vinir mínir voram
alltaf velkomin. Síðast heimsóttum
við systumar mormor í ágúst og
var þá spilaður kanaster langt
fram á nætur. Ég veit að þessi
heimsókn mun ávallt verða okkur
dýrmæt minning. Við fundum svo
vel að í gömlum og þreyttum lík-
amanum bjó síung sál.
Það er sorglegt að hugsa til þess
að stundimar með mormor í
húsinu hennar við Lillevangsvej
verða ekki fleiri, en ég gleðst yfir
langri og góðri ævi konu sem
lífgaði upp á heiminn með sínum
sterka karakter.
Harpa.
Við sátum tvær við gluggann í
notalegri stofunni hennar fyrir
fjóram vikum og ræddum liðna
daga. Sya var þá enn vel em and-
lega, þótt aldurinn hefði síðustu
mánuði sett sín spor á líkamlega
heilsu hennar, en hálfum mánuði
áður hafði hún haldið upp á 90 ára
afmæli sitt. I kringum hana vora
afmælisgjafir og kveðjur frá
fjölskyldu og vinum, sumar langt
að komnar. Veggirnir voru þaktir
málverkum eftir fóður hennar
sóknarprestinn í Ringe á Fjóni og
á borðinu lágu Jyllandsposten og
nokkrar opnar bækur, en Sya var
jafnan með bók í hendi.
Við rifjuðum upp þegar ég kom
fyrst á heimili hennar með nýrri
skólasystur, Stellu dóttur hennar,
haustið 1954 og hún spurði mig
hvað ég ætlaði að verða þegar ég
yrði stór. Þegar hik kom á amig
svarði hún að bragði „opdagelses-
rejsende", en það hefði hún
áreiðanlega getað hugsað sér sjálf,
svo mikið yndi af ferðalögum hafði
hún alla tíð.
A fyrsta meiriháttar ferðalagi
sínu dvaldist Sya um hríð í París til
þess að læra frönsku og forfram-
ast. En heimsstyrjaldarárið 1939
tók hún örlögin í eigin hendur
þrátt fyrir aðvaranir og hélt til
Thule á Grænlandi sem heimilis-
kennari og einkaritari hjá danska
nýlendustjóranum og fjölskyldu
hans þar. Dvölin á Grænlandi var
ráðgerð til tveggja ára, en varð
vegna stríðsins sex og hálft
viðburðarríkt ár, fyrst í Thule, en
síðar í Egedesminde og Godtháb.
Á Grænlandi kynntist hún líka
manni sínum Guðmundi Þorláks-
syni náttúrufræðingi og kennara
og þar fæddust eldri börain þeirra
tvö.
Þegar þau Sya kynntust var
Guðmundur þátttakandi í dönskum
vísindaleiðangri á Grænlandi, en
stríðið breytti einnig fyrirætlunum
hans og hóf hann þá kennslu þar.
Um árin á Grænlandi skrifaði Sya
sem var ágætlega ritfær tvær
bækur vélritaðar í allmörgum
eintökum og gaf vinum sínum. Eru
þær bæði skemmtileg og fróðleg
lesning um líf og aðbúnað fólks á
Grænlandi á þessum tíma. Einnig
skrifaði Sya á sama hátt tvær
aðrar bækur, ferðaminningar og
gaf vinum sínum.
Að stríðinu loknu dvaldist
fjölskyldan einn vetur í Kaup-
mannahöfn, en þá ákváðu þau að
setjast að á íslandi. Keyptu þau þá
fljótlega hús á stórri lóð við Eikju-
vog þar sem heimili Stellu og
fjölskyldu hennar stendur nú. Frá
þessum áram minnast margir
Guðmundar sem vinsæls og
úrræðagóðs kennara við fram-
haldsskóla hér í borginni en auk
heimilisstarfanna kenndi Sya
tungumál í einkatímum, útbjó
veislur, og einnig hélt hún mat-
reiðslunámskeið. Þau ferðuðust
einnic talsvert. op1 ank st.vtt.ri ferða
dvöldust þau um hríð bæði í
Bandaríkjunum og Kanada.
Eftir lát Guðmundar árið 1973
flutti Sya alfarin til Danmerkur og
settist að í Slagelse. Þar bjó hún
vel um sig í hlýlegu húsi með
stórum garði sem hún hafði mikið
yndi af. Og þangað var afar gott að
heimsækja hana sem fyrr og naut
ég og fjölskylda mín þess í ríkum
mæli. Hún hélt líka áfram að
ferðast sér til ánægju og nú komu
kortin hennar gjarnan frá Japan,
Kína, Indlandi, Argentínu eða
Ástralíu.
Sya var kannske ekki allra og
talaði t.d. ekki íslensku þrátt fyrir
annars ágæta málakunnáttu og
nærri þriggja áratuga búsetu á
Islandi. En vinum sínum var hún
alveg einstök, alltaf skemmtileg,
heillandi, gestrisin og full af áhuga-
verðum fróðleik. Hún var falleg
kona, sviphrein, vel eygð og björt
yfirlitum og þannig var hún til hins
síðasta. Henni varð að þeirri ósk
sinni að dveljast á heimili sínu til
hinstu stundar og reyndar lagði
hún áherslu á að menn syrgðu
hana ekki liðna.
Óneitanlega verður þó tómlegra
fyrir okkur að koma til Danmerkur
nú, þegar hún er ekki lengur, en
við hljótum þó að vera full
þakklætis fyrir vináttu hennai- og
umhyggju gegnum árin. Bömum
hennar Stellu, Jens og Sibyllu og
fjölskyldum þeirra flyt ég og
fjölskylda mín innilega samúð og
við biðjum Guð að blessa minningu
hennar.
Áslaug Ottesen.
Þegar lífsins leiðir skilja
læðist sorg að hugum manna.
En þá sálir alltaf finna
yl frá geislum minninganna.
(Helga Halldórsd. frá Dagverðará.)
Við systuraar Björg og Sigur-
laug kynntumst Stellu og Jens Bimi
fljótlega eftir að þau fluttu í Vog-
ana. Við bjuggum á Langholtsveg-
inum í litlu íbúðarhúsi í röraportinu
eins og við krakkarnir kölluðum
Pípugerð Reykjavfloirbæjar.
Birkibær var hinum megin við
móann, nú við Eikjuvoginn. Steina-
hlíð, sem seinna varð barnaheimili,
var neðar og bóndabærinn Utskálar
var enn austar, rétt við Elliðaárnai'.
Þetta var byggðin í Vogunum fyrir
um fimmtíu árum. Hálogaland var
svo vestar og einhver byggð í Laug-
ardalnum og hermannabraggar,
sem búið var í við Múla. Smám sam-
an fór byggðin að aukast og sænsku
húsin svokölluðu fóru að byggjast
við Langholtsveginn, Nökkvavog og
Karfavog.
Stella og Jens Björn vora fljót að
læra íslenskuna, en alltaf þótti okk-
ur gaman að koma í danska húsið
og læra setningu og setningu í
dönskunni af Syu móður þeirra.
Notalega gula húsið og óvenjulega
fjölbreyttur gróður í kring minntu
fremur á suðlægari lönd en
hrjóstruga landið í kring. Þarna
vora rifsber, jarðarber og sólber
auk blómstrandi runna og trá-
gróðurs og blár umfeðmingurinn
vafði sig í kringum aðkomuplönt-
umar og húsið. Þama í þessu fal-
lega húsi bjuggu Guðmundur og
Sya með bömin sín Stellu og Jensa
og nokkru eftir heimkomuna bætt-
ist Sybilla í hópinn.
Fyrir okkur systur var það nýtt
og spennandi að fá danskan mat og
leika með dönsk og grænlensk
leikföng. Stella og Jens Björn lærðu
svo ýmsa siði og hætti íslendinga
heima hjá okkur og léku sér t.d.
með okkur að hestum og kusum úr
sviðakjömmum og leggjum. Mikið
var um moldarbakstur og stundum
var farið í parís í röraportinu. En
oft var móinn leikstaðurinn og var
þá stundum farið með plöntur og
grös til Guðmundar til að fá nöfn og
fræðslu um jurtimar. Stundum
fengum við svo að staldra við í kjall-
aranum og skoða skordýrin og
snákana í undraglösunum hjá
Guðmundi og ekki fannst okkur
amalegt að fá kennslu um allar lit-
j’fkn st/iintpcmnHimav aom crmrmH-