Morgunblaðið - 31.12.1997, Side 14

14 D MIÐVIKURDAGUR 31. DESEMBER 1997
MORGUNB LAÐIÐ
1.
ÞAÐ ER alveg ljóst að Kyoto-
samþykktin mun hafa veruleg
áhrif á efnahags- og atvinnumál á
íslandi ekki síður en annars stað-
ar. Þjóðir heims hafa áttað sig á
því að framtíð mannkyns og alls
Íífríkis á jörðinni er undir því kom-
in að okkur takist að vinna bug á
þeim skaða sem athafnir mannsins
hafa valdið á umhverfínu. Að þær
verði að draga úr losun koltvísýr-
ings út í andrúmsloftið og annarra
lofttegunda sem valdið geta alvar-
legum loftslagsbreytingum. Á
þessum vanda verður ekki tekið
nema í samstarfi þjóða og íslend-
ingar verða að hafa vilja til að bera
ábyrgð með öðrum. Kyoto-sam-
þykktin á ekki að koma okkur á
óvart. Baráttan gegn loftslags-
breytingum á alþjóðavettvangi
hófst fyrir löngu og nú eru fimm ár
liðin frá því Islendingar skrifiiðu
undir samninginn um loftslags-
breytingar í Ríó. Þá var Ijóst hvert
stefndi og þá hélt ég að Alþingi ís-
lendinga hefði samþykkt að axla
ábyrgðina með öðrum þjóðum.
Við erum að krefjast þess að
aðrar þjóðir taki tillit til okkar og
dragi úr eða stöðvi losun mengandi
efna í hafið. Við erum að krefjast
þess að aðrar þjóðir grípi til ráð-
stafana gegn margvíslegum um-
hverfisvanda sem við er að eiga.
En þegar kemur að okkur sjálfum
virðist hins vegar annað vera upp
á teningnum. Núverandi ríkis-
stjórn virðist ekki telja neina
nauðsyn á að sýna ábyrgð í þess-
um málum og taka
virkan þátt í alþjóðleg-
um aðgerðum. Utúr-
snúningum er beitt til
að réttlæta þá maka-
lausu stefnu sem felst í
því að sækjast eftir og
einblína á skaðlegan
iðnað sem aðrar þjóðir
eru að reyna að losa
sig við. Það verður að
snúa af þeirri þröng-
sýnu leið sem ríkis-
stjórnin vill fara í efna-
hags- og atvinnumál-
um og felst í því að
taka fegins hendi og
gagnrýnislaust við allri
útlendri stóriðju sem
býðst. Takist ekki að sporna gegn
loftslagsbreytingum af manna-
völdum er hætta á að ísland verði
óbyggilegt, jafnvel einhvemtíma á
næstu öld. Það er á ábyrgð okkar
að draga úr þessari hættu og það
eigum við að gera í stað þess að
láta sérgæsku og þröngsýni ráða
ferðinni.
Ríkisstjómin snýst eins og vind-
hani í þessu máli. Fyrr á þessu ári
lýsti umhverfisráðhera því yfir á
alþjóða vettvangi að íslendingar
stefndu að því að takmarka losun
koltvísýrings og annarra slíkra
efna þannig að hún yrði ekki meiri
um aldamótin en hún var árið
1990. Nú þegar á reynir virðist lít-
ið að marka þessa yfirlýsingu því
nú á að auka losunina. Eg trúi því
ekki að þröngsýni, stóriðjustefna
og sérgæska ráði lengi ferðinni
hér á landi. Við verðum að snúa við
blaðinu. Skipa okkur í
sveit með ábyrgum
þjóðum og laga efna-
hags- og atvinnumál að
breytum tíma. Um-
hverfismál snúast ekki
aðeins um efnahags-
mál í þröngum skiln-
ingi þess orðs. Þau
snúast um siðferði og
lífsgildi, um verðmæta-
mat.
2.
Alþýðubandalagið
hefur á undanförnum
ámm lagt áherslu á
víðtæka samfylkingu
þeirra flokka sem
kenna sig við félagshyggju. Þetta
kemur fram í samþykktum lands-
funda flokksins ‘91 til ‘97. Á síð-
ustu tveimur árum hefur komið
fram vaxandi vilji fyrir samstarfi
þeiira flokka sem eru á vinstri
væng stjórnmálanna. Þetta kemur
m.a. fram í því að í flestum stærstu
sveitarfélögum landsins munu
þessir flokkar bjóða fram saman.
Pólitískt vægi sveitarstjórna eykst
stöðugt með flutningi nýrra og
veigamikilla verkefna yfir til
þeirra. Því hlýtur þessi þróun í
framboðsmálum að hafa afgerandi
áhrif á það hver þróunin verður í
landsmálum.
Landsfundur Alþýðubandalags-
ins sem haldinn var í nóvember sl.
samþykkti að fela formanni og
framkvæmdastjóm að vinna að
sameiginlegum málefnagrundvelli
félagshyggjufólks og framkvæmd
þess samstarfs sem mögulega
myndaðist í framhaldinu. Þessari
vinnu á að vera lokið eigi síðar en í
júní 1998 og verður niðurstaða
hennar þá lögð fyrir aukalands-
fund þar sem afstaða verður tekin
til þess hvort niðurstaðan gefi til-
efni til aukins samstarfs og/eða
sameiginlegs framboðs félags-
hyggjufólks fyrir Alþingiskosning-
arnar 1999.
Ég bind miklar vonir við þá mál-
efnavinnu sem nú er að hefjast.
Hægri öflin í stjómmálum hér á
landi hafa notið þess hversu veik
samstaða félagshyggjufólks hefur
verið. Það er löngu tímabært að
láta á það reyna hvort grundvöllur
sé fyiir öflugri breiðfylkingu til
mótvægis við þá stefnu valdhroka
og helmingasldpta sem nú ræður
ferðinni og rekin er af ríkisstjóm-
arflokkunum.
Ef af samvinnu verður á vinstri
væng stjórnmálanna má búast við
að sú breyting muni ráða mestu
um þróun íslenskra stjómmála í
náinni framtíð. Það hefur sýnt sig í
fjölda skoðanakannana að almenn-
ingur bindur miklar vonir við sam-
fylkingu félagshyggjufólks. Ég hef
ekki trú á öðru en við náum sam-
an. Okkar fulltrúar í sveitarstjórn-
um hafa þegar stigið stór skref,
lagt sitt að mörkum til þess að til
verði öflug breiðfylking félags-
hyggjufólks, að til verði sameigin-
legur málefnagrandvöllur. Spurn-
ingin er því ekki hvort heldur
hvenær.
3.
Það er óumflýjanlegt að breyt-
ingar verði á kvótakerfinu. Al-
menningi er misboðið af því kerfi
sem nú er í gildi og leitt hefur af
sér eina mestu eignatilfærslu sem
átt hefur sér stað í sögu þjóðarinn-
ar. Eins og kerfið hefur verið
framkvæmt hefur verið grafið
mjög undan 1. grein laganna um
stjórn fiskveiða sem kveður á um
sameign þjóðarinnar. Tryggja
verður með afgerandi hætti að
þetta ákvæði haldi, en núverandi
ríkisstjórn hefur gert hið gagn-
stæða með aðgerðum sínum, t.a.m.
með heimild til veðsetningar á
veiðiheimildum. Það er alveg ljóst
að við getum aldrei sætt okkur við
að arðurinn af sameiginlegri auð-
lind okkar safnist á fárra manna
hendur. Núverandi kvótakerfi
skapar mikla óvissu og óréttlæti
gagnvart byggðum landsins og því
fólki sem er undirstaðan í sköpun
verðmætanna, sjómönnum, fisk-
verkafólki og jafnvel útgerðaraðil-
um. Kerfið hlýtur því að breytast í
þá átt að um allt land geti menn
sótt sjóinn og skapað verðmæti úr
þessari sameign þjóðarinnar og að
nýir aðilar eigi möguleika á því að
komast að í greininni án þess að
þurfa að greiða fyrir það stórar
fjárhæðir til þeirra sem fengið
hafa eignaumráð yfir veiðiheimild-
unum. Tilrauninni með kvótakerfið
sem hófst fyrir tæpum fjórtán ár-
um verður að fara að ljúka. Gallar
þess era það miklir að endurskoða
verður stjórnkerfi fiskveiða frá
granni í stað þess að reyna áfram
að staga í stærstu götin. Það er
fullkomlega eðlilegt að þeir sem
nýta þessa verðmætu auðlind þjóð-
arinnar gx-eiði fyi-ir það sanngjarnt
gjald, og sama er að segja um þá
sem nýta aðrar auðlindir sem era í
sameign þjóðarinnar. Samræmt
auðlindagjald ætti að standa undir
þeim kostnaði sem þjóðin ber óhjá-
kvæmilega af nýtingu þjóðarauð-
linda, bæði beinum og óbeinum.
Óbeinn kostnaður getur t.a.m. ver-
ið ákveðinn fómarkostnaður sem
byggðarlag verður fyrir vegna
tímabundinnar nýtingar á tak-
markaðri auðlind. Slíka gjaldtöku
ber að skoða í ljósi umhverfis-
- kjarni mákins!
verndar með hliðsjón af þeim
gjöldum sem fyrir era og með það
að markmiði að þjóðin njóti eðli-
legs afraksturs af auðlindum sín-
um.
4.
Núverandi stefna íslenskra
stjómvalda í öryggis- og varnar-
málum byggist á úreltum sjónar-
miðum kalda stríðsins. Þau rök
sem fylgjendur vera bandarísks
hers hér á landi settu fram gilda
ekki lengur. Það er ríkur pólitísk-
ur vilji á Bandaríkjaþingi til að
skera niður kostnað af herstöðvum
í Evrópu. En í stað þess að hefja
nú þegar viðræður við Bandaríkja-
stjórn um brottför hersins á Mið-
nesheiði biðja íslensk stjómvöld,
sem enn era í viðjum kalda stríðs-
ins, um það eitt að herinn dvelji
hér áfram.
Eðlilegast væri að íslensk
stjómvöld beittu sér fyrir því að
Atlantshafsbandalagið (NATO)
verði lagt niður í núverandi mynd.
Hugsa verður öryggis- og varnar-
mál Evrópu upp á nýtt. Ég tel
hæpið að starfsemi NATO geti
tekið þeim breytingum sem til
þyrfti til þess að verða trúverðug
öryggismálastofnun. Starfsemi
NÁTO byggist á hernaðarlegum
granni með rætur í kaldastríðs-
átökum. Þess vegna á að þróa öfl-
ug öryggis- og friðarsamtök Evr-
ópu. Samtök sem byggðust á öðr-
um granni en NATO og án sterki--
ar íhlutunar Bandaríkjanna. Vel
mætti hugsa sér að ÖSE taki við
þessu hlutverki. Islendingar eiga
að taka þátt í starfi alþjóðlegra
stofnana sem hafa það að mark-
miði að tryggja frið og öryggi í
Evrópu og heiminum öllum.
Þannig eigum við að leggja áherslu
á að efla starf Sameinuðu þjóð-
anna í öryggis- og friðarmálum.
Breytt umhverfi, lok kalda stríðs-
ins, kalla á nýja hugsun og aðra
stefnu. ísland getur haft fram-
kvæði í því að móta nýja stefnu í
öryggis- og friðarmálum, ekki að-
eins hér heima heldur einnig á er-
lendum vettvangi.
Fyrsta skrefið er að stjórnvöld
vinni sig út úr viðjum kalda stríðs-
ins og marki upphaf þessarar sér-
stöðu Islands með því að sam-
þykkja tillögu Alþýðubandalagsins
um friðiýsingu íslands fyrir kjarn-
orkuvopnum.
5.
Aðild Póllands, Tékklands og
Ungverjalands að NATO hefur
ekki nein áhrif á pólitíska stöðu ís-
lands í alþjóðlegu samstarfi. Málið
er fyrst og fremst sálfræðilegt fyr-
ir þessi ríki í sögulegum skilningi.
Ég tel hins vegar að aðild þeirra
að NATO muni ekki færa þeim
einhvern rauveralegan ábata.
Spurningin er fyrst og fremst sú
hvernig Rússar bregðast við aðild-
inni. Verður hún til þess að auka á
nýjan leik spennu milli Rússa og
Vesturlanda, eða sætta Rússar sig
við þetta?
Aðild austur Evrópuríkja að
Evrópusambandinu getur aftur á
móti haft töluverð áhrif á stöðu ís-
lands vegna þess að öll ný aðildar-
ríki ESB verða jafnframt aðilar að
Evrópska efnahagssvæðinu. Við-
skipti okkar við þessi ríki era
kannski ekki eins mikilvæg og áð-
ur. En önnur atriði kunna að
skipta miklu máli í þessu sambandi
eins og það að við munum eiga
með þeim sameiginlegan vinnu-
markað. Það verður líka fróðlegt
að fylgjast með samningaviðræð-
um ESB við Kýpur, sem er smá-
ríki með efnahagslíf sem er frá-
bragðið efnahagslífi flestra stóra
iðnríkjanna. Frá upphafi hefur
ESB ekki rætt aðild við slíkt ríki
og niðurstaða þein-a viðræðna
kunna að verða áhugaverðar fyrii-
okkur. Sú þróun sem er framund-
an varðandi stækkun bæði NATO
og ESB mun taka langan tíma
þannig að áhrifin á pólitíska stöðu
Islands í alþjóðlegu samstarfi
verða væntanlega ekki mikil til að
byrja með. En það er nauðsynlegt
fyrir okkur að halda vöku okkar í
breyttu alþjóðleu umhverfi.
ornsagnagetraun
Fornsagnagetraun Morgunblaðsins birtist
í blaðinu í dag á bls. 20d. Getraunin
byggist á spurningum úr köflum og
kvæðum íslenskra fornbókmennta.
Veitt verða þrenn verðlaun:
*
2
3
Brennunjálssaga
Halldór Laxness
annaðist útgáfuna.
Útgefandi er Vaka-Helgafell.
Rætur málsins
eftir Jón G. Friðjónsson.
Útgefandi er íslenska
bókaútgáfan.
Konrad Maurer
íslandsferö 1858
íjxýðingu Baldurs Hafstað.
Útgefandi er Ferðafélag
íslands.
Úrlausnir þurfa að berast
Morgunblaðinu fyrir ld. 16.00
mánudaginn 19. janúar.

Margrét Frímannsdóttir formaður Alþýðubandalagsins:
Breytingar á kvóta-
kerfí óumflýj anlegar
Margrét
Frímannsdóttir