Morgunblaðið - 31.12.1997, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 31. DESEMBERÍ 1997 D 37
1
væri ekki tímabær en kæmi hins
vegar til greina í framtíðinni ef
raunverulegur umframarður mynd-
aðist í atvinnugreininni. Segja má
að umræðan um málið hafi nokkuð
breyst í kjölfar þessa og farið yfir
á faglegri grunn. Er það von mín
að þessi hugmyndavinna geti átt
þátt í að lausn finnist á þessu við-
kvæma deilumáli þjóðarinnar.
Hagsmunasamtök alls
atvinnulífsins
Það er engin tilviljun að skýrsla
um auðlindagjald var unnin á veg-
um Verslunarráðs íslands. Verslun-
arráðið, sem fagnaði 80 ára af-
mæli sínu á árinu, er heildarsamtök
fyrirtækja úr ölíum blokkum og
greinum atvinnulífsins. Þar er unn-
ið í nánu samráði við félagsmenn
að því að bæta rekstrarumhverfi
fyrirtækjanna og ná fram margvís-
legum hagsmunamálum. Verslun-
arráðið er fijálst félag og nýtur því
þess markaðsaðhalds að verða að
starfa á hagkvæman hátt og sýna
félagsmönnum sínum fram á að það
skili árangri. Þetta hafa fyrirtæki
skynjað og á afmælisárinu hefur
félögum í ráðinu fjölgað verulega.
Kostnaður við hagsmunagæslu
Þrátt fyrir að vel hafi gengið hjá
Verslunarráðinu á síðasta ári er
nauðsynlegt fyrir ráðið og önnur
hagsmunasamtök atvinnurekenda
að endurmeta reglulega starfsemi
sína. Kostnaður við hagsmuna-
gæslu er verulegur og kanna þarf
hvort ekki megi ná fram hagræð-
ingu í rekstri samtakanna. Slíkt
kynni að vera mögulegt annars
vegar með sameiningu einstakra
samtaka eða með skýrari verka-
skiptingu og auknu samstarfi þeirra
á milli. Það hlýtur að vera sameigin-
legt hagsmunamál allra að barátta
fyrir hagsmunum atvinnulífsins sé
sem ódýrust og árángursríkust.
Grétar Þorsteinsson,
forseti Alþýðusam-
bands Islands
Fjölskyldu-
vænt sam-
félag, bætt
lífskjör,
styttri
vinnutími
FYRIR íslenska verkalýðshreyfingu
hefur árið 1997 verið ár átaka og
stórverkefna. Nærtækast er að rifja
upp endurnýjun kjara-
samninga. Af hálfu
samtaka innan Alþýðu-
sambands íslands var
vandað mjög til alls
undirbúnings og settar
fram skýrar áherslur:
Markmiðið var að
tryggja að lífskjör hér
á landi verði sambæri-
leg því sem best gerist
í nágrannalöndum okk-
ar á næstu árum. Lögð
var mikii vinna í
samanburð á kjörum
milli landa og sá sam-
anburður var m.a. lagð-
ur til grundvallar
kröfugerðinni. Lands-
sambönd ASÍ voru
mjög samstiga í undirbúningnum
og settu m.a. fram sameiginlega
kjarastefnu. Nokkur stór félög fóru
sjálf með sína samningsgerð en
voru í öllum aðalatriðum samstiga
landssamböndunum.
Tímamótasamningar
Samningarnir skiluðu okkur
áleiðis og marka að ýmsu leyti tíma-
mót: Við stigum stórt skref í sér-
stakri hækkun lægstu iauna og
treystum þannig það öryggisnet
sem lágmarkslaun eru launafólki.
Kjarasamningarnir hafa tryggt
umtalsverða aukningu kaupmáttar
umfram það sem hefur verið að
gerast í nágrannalöndum okkar án
þess að stöðugleika í verðlagi sé
raskað. Kauptaxtar voru færðir nær
greiddu kaupi. Settur var rammi
um gerð vinnustaðasamninga þar
sem starfsfólki var tryggður stuðn-
ingur og ráðgjöf stéttarfélags síns
við að semja um aukinn hlut um-
fram aðalkjarasamningana. Vegna
þess öfugsnúna skattkerfís sem við
búum við þurfti verkalýðshreyfíngin
líkt og áður að beita saftítakamætti
sínum til að knýja fram sérstakar
aðgerðir stjórnvalda svo ávinning-
urinn af kjarasamningunum skilaði
sér til launafólks en hyrfi ekki að
mestu leyti til ríkissjóðs í formi jað-
arskatta. Af hálfu ASÍ var lögð
áhersla á að svigrúmið sem efna-
hagsbatinn skapaði hjá ríkissjóði
yrði nýtt til að skila fóiki með lágar
tekjur og meðaltekjur til baka
skattahækkunum síðustu ára. Það
gekk að mestu eftir þótt útfærsla
stjórnvalda hafi ekki haft þau tekju-
jöfnunaráhrif sem verkalýðshreyf-
ingin vildi og skilaði hinum tekju-
hæstu miklum skattalækkunum í
leiðinni.
í framhaldi af samningsgerðinni
ákvað ASÍ að beita sér í verðlags-
málum og gekk til formlegs sam-
starfs við BSRB og Neytendasam-
tökin um verðlagseftirlit.
Fjölskylduvænna samfélag
Á undanförnum árum hefur
verkalýðshreyfingin lagt vaxandi
áherslu á fleiri þætti lífskjaranna.
Hæst ber e.t.v. áhersluna á stytt-
ingu vinnutímans en með því að
draga úr óhóflegri yfirvinnu erum
við að skapa fjölskylduvænna sam-
félag. Á þessu sviði höfum við náð
árangri m.a. með samningum um
gildistöku vinnutímatilskipunar
ESB og nýjum ákvæðum um vinnu-
tíma og vinnuvernd í kjarasamning-
um. Okkar bíða Qölmörg verkefni
á þessu sviði: I farvatninu eru regl-
ur og samningar um aukinn rétt
þungaðra kvenna og rétt foreldra
til að vera samvistum við börn sin;
aukin réttindi hlutavinnustarfsfólks
og fólks sem ráðið er tímabundið;
réttindi starfsmanna sem sendir eru
til starfa erlendis og rétt starfs-
manna í fyrirtækjum til upplýsinga
og samráðs, sem m.a. á að geta
styrkt mjög stöðu starfsmanna við
gerð vinnustaðasamninga.
Margt af því sem áunnist hefur
á undanförnum árum og þær fram-
farir í réttinda- og vinnuverndar-
málum sem við væntum nú, eru
afrakstur af starfí alþjóðlegrar
verkalýðshreyfingar, ekki síst Nor-
rænna samtaka launafólks og Evr:
ópusambands verkalýðsfélaga. ASI
leggur sífellt meiri áherslu á þátt-
töku í þessu starfi.
Samstaða í lífeyrismálum
Eitt mikilvægasta hagsmunamál
launafólks í nútíð og framtíð, lífeyr-
issjóðamálið, setti
mark sitt á árið. Þá
niðurstöðu, sem náðist
eftir margra mánaða
átök og var innsigluð
með setningu nýrra
laga um skyldutrygg-
ingu lífeyrisréttinda
og starfsemi lífeyris-
sjóða nú rétt fyrir jól,
má fyrst og fremst
þakka órofa samstöðu
verkalýðshreyfingar-
innar og þeirri stað-
reynd að leiðir okkar
og samtaka atvinnu-
rekenda, bæði VSÍ og
Vinnumálasambands-
ins, lágu saman í
þessu mikilvæga máli.
Ný lög eru um margt til bóta og
sú víðtæka sátt sem náðist bæði
innan nefndar fjármálaráöherra og
á Alþingi er afar mikilvæg og vek-
ur vonir um að tryggður sé friður
um uppbyggingu lífeyriskerfisins.
Skipulag hreyfingarinnar
Skipulagsmál verkalýðshreyfing-
arinnar hafa verið ofarlega á baugi.
Við sjáum verkalýðsfélög um land
allt efla starf sitt með því að sam-
einast í stærri einingar eða reka
saman þjónustuskrifstofur. Þessi
Grétar
Þorsteinsson
geijun sýnir að verkalýðshreyfíngin
er lifandi afl sem gerir sér grein
fyrir því að breytingar í umhverfínu
kalla á breyttar áherslur, vinnu-
brögð og skipulag. Það má aldrei
gleymast að verkalýðsfélög urðu til
af því að verkafólk er sterkara þeg-
ar það stendur saman í félagi en
hvað fyrir sig. Samtök stéttarfélaga
urðu til af sömu ástæðu: Stéttarfé-
lögin eru sterkari þegar þau koma
fram í krafti heildarsamtaka sinna.
Sá veruleiki sem verkalýðshreyfing-
in stendur frammi fyrir er marg-
breytilegur og snertir mörg svið
önnur en samninga um kauptaxta.
ASI er m.a. tæki íslensks launafólks
í glímu við stjómvöld landsins um
margvísleg hagsmunamál sem
varða alla landsmenn; lífskjara-
stefnuna í víðum skilningi, framtíð
velferðarkerfísins, menntamálin og
baráttuna gegn atvinnuleysinu. Við
beijumst fyrir öflugri starfsmennt-
un, betri réttindum launafólks, auk-
inni vernd trúnaðarmanna og
vinnuvernd.
Verkefnin framundan
Framundan er frekari sókn í rétt-
indamálunum, bæði hér heima og
ásamt systursamtökum okkar í
Evrópu. Við viljum að samtök
launafólks hafi áhrif á mótun
menntastefnunnar í landinu, ekki
síst til að tryggja aukið vægi starfs-
og verkmenntunar í landinu. Við
viljum fjölskylduvænna samfélag
með bættum lífskjörum og styttri
vinnutíma. Við viljum fylgja eftir
niðurstöðu síðustu kjarasamninga
og tryggja áframhaldandi aukinn
kaupmátt.
Þær leiðréttingar sem ASÍ fékk
í gegn á skattkerfinu í tengslum
við kjarasamningana eru engin
framtíðarlausn. ASÍ bíður því það
verkefni að knýja á um gagngerar
lagfæringar á skattkerfinu með
upptöku fjölþrepa skattkerfis líkt
og tíðkast í nær öllum öðrum ríkjum
OECD. Við hljótum að ætla samtök-
um íslensks launafólks það verkefni
að taka virkan þátt í mótun nýs
og réttlátara skattkerfis. Hagsmun-
ir íslensks launafólks - heimilanna
í landinu - krefjast þess að við
tökumst á við verkefnin af öllum
þeim styrk sem samtök launafólks
geta haft yfir að ráða. Verkefnið
er því ætíð öðrum þræði að finna
starfi okkar og skipulagi þann far-
veg sem tryggir hámarksárangur.
Þótt komið sé að áramótum er
aldrei settur punktur í starfi sam-
taka launafólks. Áramót eru miklu
fremur áminning um þau verkefni
sem bíða okkar í framtíðinni.
Ólafur B. Ólafsson,
formaður VSÍ
Göngum
um
hægt
gleð-
innar dyr
SÍÐUSTU þijú árin hafa lífskjör
landsmanna batnað til muna og
kaupmáttur launa farið ört vax-
andi. Skattframtöl fyr-
ir árið 1996 sýna að
kaupmáttur atvinnu-
tekna í heild hafi auk-
ist um rúm 6% og verð-
ur að fara áratug aftur
í tímann til að finna
sambærilega hækkun.
Nýjustu upplýsingar
Kj ararannsóknar-
nefndar benda til þess
að kaupmáttaraukinn
verði enn meiri á þessu
ári. Á þremur árum
hefur því kaupmáttur
tekna landverkafólks
hækkað um 15-20%.
Þetta eru miklu
meiri breytingar launa
og kaupmáttar en í
öðrum Evrópuríkjum. Þar eru tekju-
breytingar um þessar mundir
Ólafur B.
Ólafsson
3,5-4% að jafnaði og árleg kaup-
máttaraukning um 2%. Kaupmátt-
araukningin er mun meiri en búist
var við fyrirfram. Laun hafa hækk-
að nokkuð umfram samninga en
miklar kostnaðarhækkanir hafa
ekki leitt til samsvarandi hækkunar
á verði vöru og þjónustu. Verðbólg-
an hefur með öðrum orðum verið
mun minni en vænta mátti. Skýr-
ingin liggur í aukinni framleiðni
sem orsakast m.a. af harðri sam-
keppni, svo og miklu betri nýtingu
afkastagetu í atvinnurekstri sam-
fara mikilli veltuaukningu. Fyrir-
tækin hafa þannig brugðist við af
mikilli snerpu og staðið undir miklu
meiri vexti en vænst var.
Til viðbótar mikilli hækkun at-
vinnutekna kemur síðan á næsta
ári lækkun á tekjuskatti einstakl-
inga sem veldur enn meiri aukningu
kaupmáttar ráðstöfunartekna.
Skattalegum aðgerðum til styrking-
ar kaupmáttar er í raun algerlega
ofaukið við þessar aðstæður og full-
víst að ríkisstjómin hefði tekið aðr-
ar ákvarðanir í tengslum við kjara-
samninga hefði þróunin verið séð
fyrir.
Samkeppnisstaða íslenskra fyrir-
tækja hefði versnað til muna og
afkoman að því marki sem þeim
hefur ekki tekist að vega upp við-
bótar kostnaðarauka hér á landi
með aukinni framleiðni. Til þess eru
misjafnir möguleikar milli atvinnu-
greina og fyrirtækja og fyrir at-
vinnulífið í heild verður að viður-
kenna að afkoman verður lakari en
á fyrra ári þrátt fyrir mikinn hag-
vöxt og veltuaukningu. Hún verður
þó að teljast viðunandi en jafnframt
er ljóst að hin öra hækkun raun-
gengis undanfarin misseri getur
ekki haldið lengi áfram án þess að
það hafi skaðlegar afleiðingar.
Vextir gætu enn hækkað, fjár-
magnsstreymi aukist úr landinu og
þrýstingur myndast á gengi krón-
unnar ef ekki tekst að hamla gegn
kostnaðarhækkunum á næstu miss-
erum.
Þótt kjarasamningunum í upp-
hafi árs hafi fylgt meiri kostnaðar-
hækkanir en æskilegt er og lág-
markshækkanir á næstu tveimur
árum verði meiri en meðal sam-
keppnisaðila okkar gáfu þeir þó
fyrirheit um sæmilegan stöðugleika
næstu árin. Meginkostirnir eru þeir
að atvinnulífið býr við festu í á
þriðja ár enn og þess má vænta að
meiri kyrrð verði á launamarkaði
þegar allir starfshópar verða komn-
ir með gildandi samninga. Það er
raunar mjög tímabært því kjaradeil-
ur hafa einkennt allt þetta ár og
enn sér ekki fyrir endann á þeim
því vinnustöðvun hefur verið boðuð
á fískiskipum í upphafi nýs árs.
Heilt ár nægði ekki til að Ijúka
gerð kjarasamninga við alla starfs-
hópa. Það er því orðið nokkuð ljóst
að það markmið endurskoðaðrar
vinnulöggjafar að ljúka megi kjara-
deilum samtímis eða á svipuðum
tíma við alla starfshópa hefur ekki
náðst. Það þarf þó tæpast að koma
á óvart því Alþingi breytti í grund-
vallaratriðum ákvæðum frumvarps
félgsmálaráðherra um samninga-
mál þannig að ekkert í löggjöfinni
þrýstir á um samtíma uppgjör á
vinnumarkaði. Það var slys sem
veldur því nú að verkföll hafa geng-
ið í einhverri grein í nær öllum
mánuðum ársins og þetta ferli get-
ur auðveldlega hrundið af stað gam-
alkunnum veðbólgusamningum á
nýjan leik. Áherslur í
þeim samningum sem
ríki og sveitarfélög hafa
gert á haustmánuðum
minna mjög ákveðið á
þessa hættu og ættu að
vera aðilum vinnumark-
aðarins tilefni til við-
ræðu um endurskoðun á
vinnulöggjöf fyrir
næstu samninga.
Ánægjuleg umskipti
hafa orðið um margt í
atvinnu- og efnahgslífi
landsmanna síðustu
misserin. Sá samdráttur
í kjaraþróun miðað við
önnur Evrópulönd sem
varð á erfiðleikaskeið-
inu frá 1989 er nú að
fullu unninn upp. Um þessi áramót
er kaupmáttur launa að líkindum
meiri en hann hefur nokkum tíma
áður verið í sögunni - jafnvel meiri
en hann var í skamman tíma fyrir
áratug þegar ofþensla var um það
bil að keyra íslenskt efnahagslíf í
þrot. Önnur tímamót birtast í því
að fullri atvinnu hefur á ný verið
náð. Frá nóvember í fyrra til jafn-
lengdar í ár hefur atvinnuleysi
minnkað úr 4% af mannafla í 3%.
Þetta er gríðarleg breyting og er
þess ekki að vænta að þetta hlut-
fall geti lækkað svo nokkru nemi.
Þetta er enn ein vísbendingin um
að hagkerfið sé við þenslumörk þar
sem veruleg hætta sé á miklu launa-
skriði, öðrum kostnaðarhækkunum
og verðbólgu. Hagvöxtur er við efri
mörk og launahækkanir hafa sann-
anlega verið meiri en nokkurs stað-
ar eru taldar samrýmanlegar stöð-
ugu verðlagi.
Við slíkar aðstæður reynir mjög
á stjórnmálamenn. Þeirra hlutverk
er að sporna gegn útgjaldaaukn-
ingu til að veija þjóðfélagið gegn
verðbólguhættu. Ríkisvaldið verður
að beita áhrifum sínum til að hamla
gegn þenslu og fylgikvillum henn-
ar. Eðlileg viðbrögð væru að draga
verulega saman seglin í útgjöldum
ríkis og sveitarfélaga, greiða niður
skuldir og gefa atvinnulífínu tæki-
færi til að dafna án hættu á of-
þenslu og verðbólgu. Það voru því
sár vonbrigði að Alþingi skyldi með
afgreiðslu fjárlaga ákveða stórauk-
in útgjöld hins opinbera og jöfnuði
væri náð milli tekna og gjalda með
sölu eigna. Ríkissjóður eykur þvi á
þensluna en vinnur ekki gegn henni,
það eru áhrifin af því að eyða meiru
en aflað er.
Það er þó sannanlega bæði mikil-
vægt og lofsvert að ríkisstjórn hef-
ur einsett sér að selja ríkisfyrirtæki
og þá einkum banka á næsta ári.
En tekjurnar á ekki að nota til að
auka rekstrarútgjöldin heldur til að
grynnka á skuldum. Þannig minnka
vaxtagjöld ríkissjóðs og þjóðhags-
legur sparnaður ætti að geta vaxið,-
Raunar er fátt mikilvægara við
núverandi aðstæður í efnahagslíf-
inu en að efla sparnað og sparnað-
arhneigð. Því var það fagnaðarefni
að samkomulag náðist um lögfest-
ingu á reglum um starfsemi lífeyris-
sjóða og lýmkun heimilda til að
draga iðgjöld til lífeyrissjóða frá
tekjum fyrir skatt. Þótt 10% iðgjald
í lífeyrissjóði eigi að geta tryggt
afkomu aldraðra miðað við iðgjalds-
greiðslur alla starfsævina er aug-
ljóst að 1-2% viðbótarframlag til
lífeyrismála gefur mönnum mun
betri eftirlaunakjör, t.d. með flýtt-
um starfslokum. Heimild til skatt-
frestunar af þessum toga gagnast
bæði einstaklingum og þjóðfélaginu,
í heild. Slíkar heimildir þyrfti raun-
ar að rýmka enn þannig að hvetti
til margþættari sparnaðarforma en
nú er, t.d. til undirbúnings að íbúð-
arkaupum.
Við íslendingar höfum fyrr lifað
uppgang í efnahaglífí okkar og
sannast mála er að okkur gengur
betur að höndla hallærin en góðær-
in. Reynslan frá árunum 1986 og
1987 var dýrkeyptur lærdómur sem
vísar veginn. Ríki og sveitarfélög
verða að draga saman á tímum
uppgangs í atvinnulífinu. Efla verð-
ur sparnað með öllu mögulegu
móti og þar er myndarlegur afgang-
ur í ríkisrekstri mikilvirkasta leiðin.
Loks verða fyrirtækin að bregðast
við þrýstingi á vinnumarkaði með
áherslu á aukna framleiðni, m.a.
með aukinni sjálfvirkni en aukin
menntun og fjölhæfni starfsmanna
skiptir líka miklu máli.
Á fjölda sviða í atvinnulífí okkar
er unnt að hagræða og ná betri
árangri með minni tilkostnaði. Fyr-
irtæki sameinast og sérhæfíng
eykst, stærri hluti verkefna er leyst-
ur með útboðum og yfirleitt er
stækkandi hluti atvinnustarfsem-
innar háður samkeppni. Þessi lög-
mál eiga ekki einungis við einka-,
rekstur því í opinberri þjónustu má
án nokkurs vafa ná miklum ár-
angri með útboðum á rekstrarþátt-
um og sölu fyrirtækja og stofnana
í eigu ríkis og sveitarfélaga. í hags-
munagæslu á vinnumarkaði má líka
spara og ná betri árangri með minni
tilkostnaði. Verkalýðsfélög samein-
ast og geta þannig veitt betri Jijón-
ustu fyrir minna iðgjald og samtök