Morgunblaðið - 17.03.1998, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 17. MARZ 1998
LÍSTÍR
EINAR Þorláksson, Blámannatrúboðið, akryl á dúk.
Þrír módernistar
MY3JDLIST
Listasafn Knpavogs
MÁLVERK
EINAR ÞORLÁKSSON
ELÍAS B. HALLDÓRSSON
MATTHEAJÓNSDÓTTIR
Opið alla daga nema mánudaga
frá 12-18. Til 22. mars.
Aðgangur 200 krónur.
ÞAÐ telst nokkur viðburður nú
um stundir, er þrír grónir módem-
istar af eldri skólanum sýna sam-
tímis í Listasafni Kópavogs.
Til glöggvunar á hugtakinu má í
stuttu máli rekja kímið allt aftur til
aldamótanna 1800, er málverkið
tók að þróast í átt að sjálfstæðu
sköpunarferli, samræðu milli lista-
mannsins og hins almenna skoð-
anda, varð óháðara afmörkuðum
verkefnum. Hins vegar rekja menn
upphaf módernismans til seinni
hluta 19. aldar, áhrifastefnunnar,
impressjónismans, og þeirra miklu
möguleika sem iðnbyltingin færði
skapandi listamönnum upp í hend-
umar. Tengsl má rekja til þróunar
listiðnaðaðar á Englandi og hins al-
þjóðlega æskustíls, Art Nouveau,
sem náði yfír allar greinar sjónlista
og var afar áberandi í húsgerðar-
list Antoníos Gaudi í Barcelona.
það gefur svo auga leið, að sá sem
oftast er nefndur faðir módemism-
ans í málverki, Paul Cézanne
(1839-1906), var öðm fremur mál-
ari af ástríðu, fullkomlega óháður
sölu og verkefnum. Þá má geta
þess, að efnafræðin lyfti mjög und-
ir framvinduna, einkum á litasvið-
inu, því skyndilega var hægt að
ganga að öllum litum fyrir viðráð-
anlegt verð auk þess að verk-
smiðjuframleiddur strigi af mörg-
um gerðum kom á markaðinn.
Þróunin hefur svo tekið á sig
ýmsar myndir á þessari öld eins og
innvígðir vita, en á sjötta og sjö-
unda áratugnum urðu mikil um-
skipti, fyrst við tilkomu pop-listar-
innar og síðan hugmyndafræðilegu
listarinnar. Seinna kom hinn svo-
nefndi síðmódemismi eða post-
módemismi til sögunnar, umdeilt
hugtak sem varð til 1974, er amer-
íski arkitektúr-rýnirinn C. Jencks
skilgreindi þróun ungra amerískra
arkitekta burt frá einræði hagnýti-
stefnunnar til mýkri gilda fortíðar-
innar. Er um uppstokkanir í marg-
ar áttir að ræða sem á seinni ámm
hafa farið úr böndum hvað mynd-
list varðar og hugtakið post-
módemismi teygt út og suður. Þá
eiga ýmsir angar postmódernism-
ans ekkert skylt við módemisma
og því þörf á nýju stílheiti ef ekki
stílheitum. Slagorð módemismans:
„I listum liggur engin leið til
baka“, var að sjálfsögðu frá upp-
hafi órökrétt og óraunhæft, líkt og
fígúran er dauð, og lítil ástæða til
að sporðrenna því eins og margur
gerði, einkum þeir sem haldnir
vom hræðslu við einangmn og
haldnir list- og flokkapólitískri
meinloku. Þessi einstefna hefur
endurtekið sig af skyldu liði í post-
módemismanum, eins og margur
hérlendur hefur áþreifanlega orðið
var við og valdið hörkudeilum í út-
landinu. Renna þar tvær breiðfylk-
ingar núlistamanna saman.
I ljósi sögunnar og í víðustu
merkingu hljóta gmnnmál
módemismans að vera í fullu gildi,
þótt hann ætti í vök að verjast á
sjöunda áratugnum og væri ýtt út
af sviðinu á þeim áttunda. Reis upp
á níunda áratugnum sterkari en
nokkm sinni fyrr og heldur velli á
tíunda áratugnum þrátt fyrir að
krakkið í myndlistarheiminum hafí
ollið nokkmm afturkipp um stund,
og blindir áhangendur post-
módernismans geri að honum
harða hríð. Er hér ekki einungis
vísað til listamarkaðsins, heldur
má minna á að málverkið og hinn
hreini afmarkaði síðmódernismi lif-
ir góðu lífi í helstu núlistahúsum
heimsborganna.
Allir málaramir í listasafni
Kópavogs hafa haldið tryggð við
stefnumörk módemismans líkt og
svo margir sálufélagar ytra og
myndstíll þeirra hefur ekki tekið
nein stór stökk á síðustu áratugum.
Það er einmitt talið mönnum til
tekna víðast hvar að vera trúir
kjörsifjum sínum í listinni og
rækta sinn garð, og þeim sem em á
samningum við listhús erlendis er
beinlínis uppálagt að gera það.
Einar Þorláksson sýnir 53
myndverk í norðursal, öll unnin í
akryl, og era mörg ný eða nýleg.
Hann er einn þeirra sem kosið hafa
að vinna sem mest í kyrrþey og
það vilja líða allnokkur ár milli sýn-
inga hans og lítill hávaði í kringum
þær. Hins vegar var hann vel virk-
ur á tímum opinna og lokaðra sam-
sýninga meðan þær vora og hétu
og má telja það stærstu gloppu á
íslenzkum myndlistarvettvangi er
svo er komið, að þær skuli hafa
lagst af fyrir óheppilega og klaufa-
lega þróun. Á vafalítið drjúgan þátt
í minnkandi aðsókn og ahuga.
Það má finna vissan skyldleika
við myndheim Svavars Guðnasonar
í dúkum Einars, þrátt fyrir að þeir
fari hvor sína leið í útfærslu hug-
mynda sinna. Báðir uppteknir af
styrk litanna, en þegar hinn hrái
samþjappaði, efniskenndi og
rammi frumkraftur er meginveigur
listar Svavars, leggur Einar
áherslu á gagnsæi, léttleika og
styrk þeirra. Listamaðurinn lætur
nær óheft innsæi ráða för verkfær-
anna og það stundum í þeim mæli
að það þrengir honum út á ystu nöf
og formin virka sem í lífsháska.
Bæði ber það vott um hugrekki og
fífldirfsku, en þó öðru fremur vilja
til átaka við efniviðinn, í þessu til-
viki hinn nær óhlutkennda mynd-
heim sem hann er að kljást við.
Einar hefur afar næma tilfínn-
ingu fyrir lit sem nær helst að
blómstra í málverkunum á enda-
vegg, sem er ótvírætt öflugasti
hluti sýningarinnar. En einnig í
myndum eins og Blámannatrúboð-
ið (36), Bamabrek (37), Bleksjór
(39) og Hitaæðar (51). Þá vek ég
sérstaka athygli á myndinni
Sumarpáskar (44) , en þar kemur
einkar vel fram hve myndheild get-
ur verið mikill akkur að gagnsæj-
um lit ef rétt er að verki staðið.
Elías B. Halldórsson, sýnir heil
60 málverk í suðursal sem öll era
máluð í olíu, þar af 13 af stærri
gerðinni á striga, hin öllu minni og
undir gleri.
Elías er mun atkvæðameiri fé-
laga sínum á sýningavettvangi
jafnframt því sem myndveraldir
hans virðast í meira jafnvægi, í
öllu falli samfelldari. Byggist mik-
ið til á afmörkuðum grænum, gul-
um og bláum litaheildum í sam-
virkum tilbrigðum. Þetta eru
nokkurs konar ljóðrænar hugar-
flugsmyndir, og læt ég mér detta í
hug að þær sæki innblástur til um-
hverfis Sauðárkróks, þar sem
listamaðurinn var búsettur um
árabil. í öllu falli er ekki laust við
að maður skynji vissa sveitaróm-
antík að baki vinnubragðanna, en
vel að merkja mjög heilbrigða og
ferska rómantík.
Þar sem jafnvægið er mest í lit-
auppbyggingunni eins og í mynd-
unum Kulið svifar (2), Leikið létt
á strengi (8) og Foklauf og fiðrildi
(11), Sveipivindahjal (24) og Skjól
(63) verður skírskotunin öflugust
Ljóðræn óhlutstæði hefur þetta
verið nefnt og er skylt óformlegu
skynrænu hugsæi inn á lendur
dúksins, frjálsum hugrænum
spuna. Myndheildirnar eru oftar
en ekki mjög nálægt því að minna
á eitthvað þekkjanlegt í náttúr-
unni og í einstaka tilviki staðsetur
listamaðurinn kvenverur inn í
MORGUNBLAÐIÐ
'
MATTHEA Jónsdóttir, Jarðsýn, olía á dúk.
þær og er þá genginn því hlut-
læga á vald. Þetta munúðarfulla
kvenhold færir angan gróinna
túna nær vitum skoðandans, get-
ur líka verið vísun til þess að mál-
verk er í raun og veru ekkert ann-
að en líkami, húð, litir, útlinur og
burðargrind.
Matthea Jónsdóttir, sem sýnir
20 málverk í kjallara, er sér á báti í
íslenzkri myndlist, hefur lengstum
haldið tryggð við ákveðna tegund
kúbisma sem hún lagði snemma út
af. Listakonan er enn altekinn af
kúbismanum, en nú er hann bland-
aður vissri tegund strangflatalist
jafnframt því sem grannlitirnir era
mun dekkri en áður hefur sést til
hennar. Matthea hefur verið vel
virk, haldið 16 sýningar og tekið
þátt í fjölda samsýninga heima og
erlendis, hefur hlotið ýmis verð-
laun og viðurkenningar.
Það er nokkuð þungt yfir þessu
framlagi Mattheu að þessu sinni,
sem stafar þó ekki einungis af
formrænni hörku og sjálfu litaferl-
inu, heldur einnig einhverri inn-
byrðis spennu sem virðist að baki
vinnubragðanna. Hitt er svo
greinilegt að veggimir eru of harð-
ir og hráir fyrir þessa tegund
myndlistar, sem kallar á mýkt og
nálgun. Þá áttar maður sig ekki
fullkomlega á áferð einstakra
mynda vegna lýsingarinnar og
þeirrar speglunar sem hún fram-
ber. Hér vora það heist myndir
eins og Jarðsýn (6), Hrímblá (11),
Innsýn (17) og Eining (18) sem
höfðuðu til mín eftir endurtekna
skoðun, einkum hin fyrstnefnda
sem er fjölþættust í byggingu og
safaríkust í lit...
Eitt skyggir á framkvæmd þre-
menninganna, sem era sýningar-
skrámar, sem vora vægast sagt
ómerkilegar, með lágmarks upp-
lýsingum og þannig vantaði ártöl í
þær allar, einnig um efnivið í tveim
af þremur. Hér er átaks þörf.
Bragi Ásgeirsson