Morgunblaðið - 17.03.1998, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
ÞRIÐJUDAGUR 17. MARZ 1998 39
UNDANFARNA
mánuði hafa fjölmiðlar
fjallað mikið um störf
fíkniefnadeildar lögregl-
unnar og afskipti
tveggja ráðheiTa, þeirra
Þorsteins Pálssonar og
Halldórs Ásgrímssonar,
af reynslulausn Frank-
líns Steiners á sínum
tíma. Það má ætla að af-
skipti yfirmanna deild-
arinnar, fullnustunefnd-
ar og viðkomandi dóms-
málaráðherra af þessu
máli hafi stórskaðað
löggæsluna. Það er nán-
ast með ólíkindum
hversu óskynsamlega
var að þessu máli staðið,
hvernig vel þekktur afbrotamaður
um árabU gat notfært sér veikleika
kerfisins sér til framdráttar. Þegar
viðskipti um upplýsingar við fíkni-
efnasala um 50% styttingu afplánun-
ar eru tekin af sjálfum dómsmála-
ráðherra með tilstuðlan fullnustu-
nefndar að ósk yfirmanna lögregl-
unnar þá hljóta miklh' hagsmunir að
vera í veði. Þessi gjörningur allur og
boðleiðir eru jafnvel reyndum lög-
gæslumanni undrunarefni, sérstak-
lega þegar haft er í huga að alþjóð
veit þá tveir vita.
Starfsreglur vantar
Mér er harmur í huga vegna fyrri
afskipta minna af fíkniefnamálum
hvernig komið er. En hvaða ástæður
skyldu nú liggja til grundvallar þess-
um vandræðagangi? Við gerðum
okkur strax grein fyrir því, sem hóf-
um rannsóknir á fíkniefnabrotum
upp úr 1970, að þær hefðbundnu að-
ferðir í almennum sakamálarann-
sóknum sem höfðu viðgengist um
áratugaskeið dugðu ekki til í öllum
tilvikum við uppljóstrun umfangs-
mikilla fíkniefnamála.
Við kynntum okkur á
þessum tíma ýmsar
rannsóknaraðferðir,
bæði í Bandaríkjunum
og nokkrum Evrópu-
löndum, sem menn hafa
kosið að kalla hér óhefð-
bundnar rannsóknar-
leiðir. Viðkomandi lög-
reglu- og dómsyfirvöld-
um voru kynntar þær
niðurstöður og jafn-
framt bent á nauðsyn
þess að gera strax sér-
stakar starfsreglur fyrir
lögreglumenn þar að
lútandi og gera jafn-
framt nauðsynlegar
lagabreytingar.
Því miður fengu þessar hugmynd-
ir litlar sem engar undh-tektir hjá
viðkomandi dómsyfirvöldum og sum-
Nú er mál að þessum
neikvæðu umræðum
ljúki í fjölmiðlum, segir
Kristján Pétursson, og
lögreglan fái starfsfrið
og nýjar starfsreglur.
ir létu að því liggja að ég væri að
reyna að innleiða hér rússneskt lög-
regluríki. Einkanlega fór í taugarnar
á þessum aðilum, þegar rætt var um
víðtæk upplýsingakerfi fyrir allt
landið, greiðslu fyrir upplýsingar,
notkun upptöku- og hlerunartækja
samkvæmt dómsúrskurði og lang-
tíma- og samfellt eftirlit með þeim
aðilum sem grunaðir væru um meiri-
háttar skipulagningu á innflutningi
fíkniefna og fjármögnun þess. Núna,
27 árum síðar, stöndum við nánast í
sömu sporum er að þessu lýtur.
Afleiðingamar eru augljósar, þús-
undir Islendinga eru meira og minna
háðir notkun sterkra og hættulegra
ávanabindandi efna og hundruð
þehra sprauta sig. Afleiðingar fíkni-
efnaneyslunnar eru öllum kunnar,
stóraukning alvarlegra afbrota sam-
fara gífurlegum kostnaði í sjúkra- og
eftirmeðferð.
Alþingi veiti aðstoð
Ég er ekki í nokkrum vafa um, að
þau alvarlegu mistök sem orðið hafa
í rannsóknarleiðum og meðferð
mála, eiga rót sína að rekja til þess,
að lögregluna skortir skýi-ar og af-
dráttarlausar starfsreglur um fram-
kvæmd hinna ýmsu rannsóknarúr-
ræða. Aðkoma viðkomandi dóms-
málaráðherra að umræddu máli
hefði aldrei komið til hefðu starfs-
reglur verið til staðar. í umræðum
um þessi mál hafa menn leitt hjá sér
að ræða um hið flókna og erfiða
hlutverk, sem lögreglumenn standa
frammi fyrir þegar starfsreglur
skortir og aðrar heimildir eru ekki
til staðar til að grundvalla ákvarð-
anir á. Löggæslumenn vilja ógjarn-
an gefast upp við uppljóstrun fíkni-
efnabrota og verða því æði oft að
leggja starfsheiður sinn að veði
vegna óhefðbundinna rannsóknar-
hátta.
Nú eru liðin, eins og áður greinir,
27 ár síðan fyrst var beðið um
ákveðnar starfsreglur fyrir lögregl-
una varðandi fíkniefnarannsóknh-.
Nú er mál að þessum neikvæðu um-
ræðum ljúki í fjölmiðlum og á alþingi
og lögreglan fái starfsfrið og nýjar
starfsreglur til eftirbreytni.
Vonandi sjá alþingismenn sóma
sinn í að þrýsta á dómsmálaráðherra
að ljúka við margræddar starfsregl-
ur í fullu samráði við löggæsluna.
Einnig að sett verði lög um að
reynslulausn nái ekki til fíkniefna-
dóma.
Höfundur er fyrrverandi deildar-
stjóri.
Fíkniefnamál
Kristján
Pétursson
Meinatækni - lykill
að lækningu
HEFUR þú komið í
Leitarstöð Krabba-
meinsfélags íslands eða
í hópskoðanir sem fé-
lagið stendur fyrir um
land allt? Þessu ættu
flestar konur yfir tví-
tugt að geta svarað ját-
andi. Með leghálsskoð-
un og sýnistöku fer
fram mikið forvamar-
stai-f sem stuðlar að
betri heilsu kvenna. Ár-
ið 1964 hófst á íslandi
regluleg leit að leg-
hálskrabbameini og for-
stigum þess. Á síðasta
ári voru skoðuð hjá
Frumurannsóknarstofu
Krabbameinsfélagsins
29.000 leghálssýni.
Eitt af því sem meinatæknar gera
er að skoða sýnin í smásjá, meta þau
og gefa út svör við eðlilegum sýnum.
Sýnin er ekki hægt að setja í vél til
mælingar heldur byggist svarið ein-
göngu á huglægu mati skoðandans.
Ekki er neitt svart eða hvítt, heldur
getur verið mjög vandasamt að
meta sýni og ákvarða niðurstöður.
Sýnistaka fer fram við legháls-
skoðun, ýmist í Leitarstöð Krabba-
meinsfélagsins, hópskoðunum um
land allt, eða hjá sérfræðingum og
heilsugæslulæknum. Sýnið er tekið
með þar til gerðum áhöldum og því
strokið út á smásjárgler og varð-
veitt strax með sérstökum efnum,
því frumurnar þorna fljótt og eyði-
leggjast ef þær eru ekki meðhöndl-
aðar strax. Sýnin eru síðan send til
Frumurannsóknarstofunnar þar
sem þau eru lituð með sérstakri lit-
unaraðferð sem kennd er við
Papanicolaou, grísk-bandarískan
lækni sem þróaði þessa aðferð við
litun og greiningu frumna. Kjarni
frumna litast dökkblár
en umfrymi í ýmsum
litbrigðum í rauðu og
ljósbláu. Að Mtun lok-
inni er límt þekjugler á
sýnið svo hægt verði að
skoða það í smásjá við
annars vegar hundrað-
falda og hins vegar
fjögurhundruðfalda
stækkun. Þegar leg-
hálsstrok er skoðað
undir smásjá ber
margs að gæta. Ekki er
til nein einfóld mæhein-
ing sem hægt er að
meta frumur eftir.
Skoða þarf lögun og út-
lit hverrar frumu, bæði
kjarna og umfi-ymi, og einnig þarf
að huga að bakgrunni sýnisins, þar
sem um getur verið að ræða blóð,
Allar konur sem grein-
ast með frumubreyt-
ingar, segir Auður
Eiríksdóttir, eru undir
sérstöku eftirliti.
bólgufrumur og ýmsa bólguvalda,
svo sem bakteríur, sveppi og ein-
frumunga. I einu sýni geta verið
50.000-200.000 frumur og hefur því
oft verið líkt við að leita að nál í hey-
stakki að finna afbrigðilegar frum-
ur. Stundum eru breytingamar aug-
Ijósar en í öðrum tilfellum þarf mikið
að velta fyrir sér lögun og áferð
frumnanna til þess að komast að nið-
urstöðu og getur þá jafnvel ein
fruma skipt öOu máli. Finnist af-
brigðilegar frumur er sýnið sent til
meinafræðings sem tekur loka-
ákvörðun um eðM breytinga og hvert
Auður
Eiríksdóttir
rúmlega
framhald verður. Þegar meiri háttar
breytingar finnast er tekið vefjasýni
úr leghálsinum. Þannig er hægt að
staðfesta hversu miklar og útbreidd-
ar breytingamar era og grípa til
ráðstafana til að fjarlægja þær áður
en í óefni er komið. Leitin að leg-
hálskrabbameini miðast við að reyna
að finna sjúkdóminn á forstigi, þ.e.
áður en hann er orðinn að eiginlegu
krabbameini. Þessi greiningaraðferð
byggist eins og áður hefur komið
fram, eingöngu á huglægu mati þess
sem skoðar sýnið og þarf stranga
þjálfun áður en hægt er að vinna
sjálfstætt við frumugreiningu.
Komið getur fyrir að misst sé af
breytingum, þótt líkumar á því séu
hverfandi Mtlar. Við uppgjör 1996
kom í ljós að af 28.353 sýnum
greindust breytingar í 1.074 (3,8%).
Vegna grans um meiri háttar breyt-
ingar var beðið um leghálsspeglun
og töku vefjasýnis hjá 476 konum
(1,67%) og um 75% þeirra fóra síðan
í aðgerð þar sem breytingarnar
vora fjarlægðar. Allar konur sem
greinast með breytingar, hvort sem
það eru vægar forstigsbreytingar
eða meiri háttar sem krefjast að-
gerðar, eru undir sérstöku eftirliti.
Á undanförnum áram hefur mikil
aukning orðið á kynfæravörtum,
sérstaklega meðal yngra fólks.
Þetta er veirasjúkdómur og hefur
verið sýnt fram á tengsl miMi slíkra
veirusýkinga og forstigsbreytinga í
leghálsi. Konm’ sem mæta reglu-
lega í skoðun eru með því að stuðla
að eigin heilbrigði, þá eru mestar
líkur á að breytingar uppgötvist
tímanlega og má með réttum að-
gerðum koma í veg fyrir að krabba-
mein nái að myndast.
Höfundur er meinatæknir á Frumu-
rannsóknastofu Krabbanieinsfélags
íslands.
Gunnar Flóvenz
Rangfærsla
stj órnarformanns
Rrkisspítalanna
í kvöldfréttum rík-
isútvarpsins 10. þ.m.
gerði Guðmundur G.
Þórarinsson, stjórn-
arformaður ríkisspít-
alanna, grein fyrir
nýjustu aðgerðinni í
heilbrigðismálum
landsmanna, en hún
er í því fólgin að
stjórn ríkisspítalanna
hefur nú fyiárskipað
10% niðurskurð á
hjartaþræðingum og
kransæðavíkkunum.
Sem rökstuðning tO
réttlætingar þessarar
atlögu, sagði stjórn-
arformaðurinn að að-
eins „nokkrir" sjúkMngar biðu eftir
slíkum aðgerðum.
Hér fer formaðurinn með rangt
mál. I ljósi þess að margra mánaða
bið hefur verið eftir umræddum
aðgerðum, verða ummæM hans að
teljast byggð á ótrúlegri vanþekk-
ingu á ástandinu eða vísvitandi
blekkingu til að afsaka niður-
skurðinn.
Um svipað leyti og umrætt við-
tal við stjórnarformanninn átti sér
stað lýsti yfirlæknir
hjartalyfjadeildar
Landspítalans ástand-
inu þannig á opinber-
um vettvangi að
biðMstar séu mjög
langir og að stað-
reyndin sé sú að þeir
sem bíði eftir
kransæðavíkkunum
og þurfi að bíða lengi,
„geti átt von á að það
verði um seinan að
gera nokkuð“.
Það er staðreynd
að á sviði hjarta-
lækninga hafa ís-
lenzkir læknar náð
mjög góðum árangri
og er dánartíðni vegna kransæða-
sjúkdóma hér á landi langt undir
því sem gerist í ýmsum nágranna-
löndum okkar. Umræddur niður-
skurður verður því vægast sagt að
teljast ámæMsverður og hvorki
bjóðandi viðkomandi sjúklingum
né læknum okkar og hjúkrunar-
fólki.
Höfundur er fyrrverandi fram-
kvæmdastjóri.
Gunnar
Flóvenz
Villandi saman-
burður og
selstöðuver
í RITI Einars Lax-
ness: íslandssaga - Al-
fræði Vöku Helgafells
R. 1995 - segir undir
uppflettihugtakinu sel-
stöðukaupmaður: „sel-
stöðuverslun, heiti á
dönskum kaupmönnum
og fjTÍrtækjum, sem
ráku verslun á íslensk-
um höfnum ... þegar ein-
okunarverslun lauk 1787
Selstöðukaupmenn
ráku útibú eða „sel“ á ís-
landi ..." aðalstöðvar
þessara verslana voru í
Kaupmannahöfn „en
höfðu í þjónustu sinni
kaupstjóra ... svonefnda
„faktora". Verslanir þessar sátu að
verslunararðinum, svo að gróði eða
arður af þessum fyrirtækjum rann til
erlendra aðila, meginhluti verslunar
hér á landi var því erlend verslunar-
útibú - selstöðuverslanir og var svo
meginhluta 19. aldar, með nokkram
íslenskum undantekningum - Þorlák-
ur O. Johnsen, Gránufélagið, Ás-
geirsverzlun og Kaupfélag Þingey-
inga o.fl. Innlend verslun nær ekki yf-
irhöndinni fyrr en með stofnun ís-
lenskra heildverslana snemma á 20.
öld og stórfjölgun innlendra verslun-
arfyrirtækja. Sá reginmunur varð á
selstöðuverslunum og innlendri versl-
un, að arðurinn af þeirri síðarnefndu
rann inn í íslenskt þjóðarbú en ekki
út úr landinu.
Fyrir um það bil 30 árum hófst hér
erlendur fyrirtækjarekstur þ.e. stór-
iðja í erlendri eigu, álver og síðar kís-
ilgúrver. Fyrirtækjum þessum var
tryggð mjög ódýr orka til reksturs-
ins, sú ódýrasta í Evrópu, á þann hátt
að landsmenn voru látnir greiða dýrt
orkugjald, sem tryggði t.d. álverinu í
Straumsvík svo ódýra orku að það er
arðmesta álver Alúsviss. Arðurinn af
þessu fyrirtæki og kísilgúrverinu í
Bjarnarflagi rennur til eigenda þeirra
erlendra, eins og verslunararðurinn
af selstöðuverslununum rann til eig-
enda þeirra erlendis. Og nú er mikill
hugur í áhugamönnum um frekari
stóriðjuver - selstöðuver.
í íslenskum hagtölum gefnum út af
Seðlabanka, Þjóðhagsstofnun og
Hagstofu eru skrár um
útflutningsvörur lands-
manna, magn þeirra og
tekjur sem þær færa
þjóðarbúinu. I þessum
skrám er magn og verð-
mæti áls talið ásamt
magni og tekjum af sjáv-
arútvegi og landbúnaði
og íslenskum iðnaði.
Engin tilraun er gerð til
þess að koma því til
skila, að útflutnings-
magn og tekjur stóriðju -
hér á landi er í eigu er-
lendra fyrirtækja, og
þessi fyrirtæki hér á
landi eru selstöðufyrir-
tæki. Samanburður
áhangenda selstöðufyrirtækja og
annarra hagsmunaaðila sem vilja að
sá rekstur aukist sem allra mest er
því algjörlega villandi. T.d. að bera
saman tekjur af afurðasölu sjávarút-
vegs og álversins og nú síðast ís-
Nú er mikill hugur,
segir Siglaugur Bryn-
leifsson, í áhugamönn-
um um frekari stóriðju-
ver - selstöðuver.
lenskrar erfðagreiningar er alls ekki
hægt. Það væri líkt því að tekjur og
arður af selstöðuverslunum hefði ver-
ið talinn til þjóðartekna og flokkaður
til magns og útflutningstekna af land-
búnaði og sjávarútvegi á 19. öld.
Það tók eina öld að koma upp ís-
lenskri verslun, og afnema selstöðu-
forni verslunarinnar.
íslendingar ættu því að láta staðar
numið við frekari selstöðuólvera-
framkvæmdir á kostnað landsmanna. v.
Selstöðuverslanirnar hirtu verslunar-
ágóðann, en þeim fylgdu ekki þau
umsvif í orkuframleiðslu sem sóða út
landið sjálft, eyðileggja ásýnd þess
og ímynd, sem er forsenda uppbygg-
ingar selstöðustóriðjunnar, meng-
andi efnaverksmiðjuiðnaðar, sem all-
ar siðaðar þjóðir fúlsa við.
Höfundur er rithöfundur.
Siglaugur
Brynleifsson