Morgunblaðið - 29.05.1998, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 29. MAÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Skrýtið par
KVIKMYMPIR
Vorvindar —
Háskólabfó og
ltegnbogi ii m
ÓSKAR OG LÚCINDA
(OSCAR AND LUCINDA) irkVz
Leikstjóri Gillian Armstrong.
Handrit Laura Jones. Tónlist
Thomas Newman. Kvikmynda-
tökustjóri Geoffrey Simpson.
Aðalleikendur Ralph Fiennes,
Cate Blanchett, Ciaran Hinds,
Tom Wilkinson, Richard Box-
burgh. 132 mín. Áströlsk. Fox
Searchlight 1997.
ÞAU gerast ekki öllu undar-
legri, furðuverk kvikmyndanna,
en sú ástralska Oskar og
Lúcinda, sem kvikmyndahúsið
stillir upp á forvitnilegum „Vor-
vinda“ dögum. Menn verða ekki
á eitt sáttir um ágæti slíkra
mynda. Sumir hefja þær til skýj-
anna, aðrir eru gengnir út á
fyrstu mínútunum.
Það er fátt hefðbundið við nýj-
ustu mynd Gillian Armstrong.
Persónurnar stórfurðulegar, at-
burðarásin enn undarlegri, út-
koman óvenjuleg mynd í flesta
staði. Óskar og Lúcinda er byggð
á frægri skáldsögu Peters Carey,
sem m.a. hlaut hin eftirsóttu
Bookerverðlaun. Óskar er sveita-
drengur, alinn upp í guðsótta og
góðum siðum. Guðfræðingur frá
Oxford sem á litla samleið með
samborgurunum. Skoðanir í trú-
málum togast á í hans þjökuðu
sál, þar sem sektarkennd og
frelsi heyja óendanlegt stríð. Þá
er hann haldinn vondum lesti;
veðjar á alla mögulega hluti;
hesta, hunda, spilar peningaspil.
Lúcinda (Cate Blanchett) er önn-
ur undarleg sál, kvenfrelsisbar-
áttukona, langt á undan samtíð-
inni, erfingi mikilla auðæfa sem
hún notar m.a. til að kaupa gler-
verksmiðju í Sidney. Hún er
einnig haldin óforbetranlegri
veðmálasóttinni.
Spilafíknin leiðir þessa furðu-
fugla saman um borð í sldpi á leið
til Ástralíu. Ástin blómstrar þó
þeim sé gjörsamlega fyrirmunað
að tjá sig á venjulegan hátt.
Frásagnarmátinn er óvenju-
legur, minnir helst á óráðskennd-
ar draumsýnir í fagurri töfraver-
öld þar sem flest er öðruvísi og
óvænt, fátt sem minnir á hina
kunnuglegu hversdagsveröld.
Það er samkvæmt gangi mála að
einu skiptin sem þessar óvenju-
legu aðalpersónur eru nokkum-
veginn eðlilegar er í tengslum við
eina brestinn sem þjakar þau,
spilasýkina. Þau Öskar og
Lúcinda hittast ekki fyrr en tals-
vert er liðið á myndina, samband
þeirra verður, því miður, aldrei
trúverðugt, til þess eru þau sjálf
og umhverfið of fjarrænt og dul-
ai-fullt. í lokaþættinum tjáir Ósk-
ar Lúcindu ást sína með því að
leggja upp í óralangt ferðalag
þvert yfir álfuna með glerkirkju í
farteskinu. Leiðangurinn minnir
mjög á óperuhúsflutninga
Herzogs í Fitzcarraldo, aðra
ljóðræna draumsýn. Að endalok-
um er tilgangi ferðarinnar náð, á
ýmsan og óvæntan hátt.
Efnið og frásagnarmátinn er á
þann veg að Óskar og Lúcinda
ná aldrei sterkum dramatískum
tökum á áhorfandanum, sem
upplifir myndina sem súrrealíska
töfrareisu um stórbrotið landslag
á mörkum draums og veruleika, í
félagsskap persóna á mörkum
álfheima og mannheima. Myndin
er sigur fyrir Fiennes, hér leikur
hann einsog sá sem valdið hefur.
Býr til vandmeðfarinn furðufugl,
gjarnan líkt við fuglahræðu af
samferðamönnunum, og missir
aldrei á honum tökin í kröppum
dansi fáránleikans. Blanchett
skapar aðra sérstæða persónu og
gerir það vel, en neistann vantar
á milli þein-a. Maður nýtur því
myndarinnar best sem ferðalags
útí óvissuna, undir handleiðslu
galdrakonunnar Annstrong og
afburðafólki á öllum sviðum,
einkum er takan, tónlistin og
búningarnir eftirminnilegir,
markvissara handrit hefði hins
vegar verið til bóta.
Sæbjörn Valdimarsson
LISTIR
KVIKMYMDIR
lliískóluhfó
MARGT ER UNDRIÐ
HÁTÍÐARFRUMSÝNING
Lcikstjórn og handrit: Sæmundur
Norðfjörð. Kvikmyndataka: Guð-
mundur Bjartmarsson og Sæmundur.
Meðframleiðandi: Hallddr Friðrik
Þorsteinsson. Tdnlist: Máni Svavars-
son. Þulur: Róbert Arnfinnson.
Óperutexti: Hallgrímur Helgason.
Kvikmyndagerðin Loki ehf. 1998.
I HEIMILDARMYND Sæ-
mundar Norðfjörð, Margt er
undrið, sem sýnd var á sérstakri
hátíðarfrumsýningu í Háskóla-
bíói í gærkvöldi en verður á Stöð
2 á annan í Hvítasunnu, segir af
ferð heimspekingsins Þorsteins
Gylfasonar til Grikklands þar
sem rithöfundurinn Sigurður A.
Magnússon tekur á móti honum
og saman fara þeir með áhorf-
endum um söguslóðir Forn-
Grikkja. Þorsteinn segist ekki hafa
komið áður til landsins fornfræga
þótt hann hafi fengist við grísk fræði
í 35 ár, enda „lítill ferðalangur“ að
eigin sögn, en Grikkland er sem ann-
að heimili Sigurðar og hefur verið
það lengi. Það var skemmtilega til
fundið hjá Sæmundi að leiða þessa
tvo menn saman suður í Grikklandi,
rithöfundinn og heimspekinginn, og
fylgja þeim undir brennandi sólinni
Á ferð
um forn-
ar slóðir
SIGURÐUR A. Magnússon og Þorsteinn
Gylfason á grískum sögusltíðum.
um vöggu vestrænnar menningar
þar sem þeir ræða m.a. ýmis líkindi
með íslendingum og Grikkjum.
Það sem Sigurður sér sameigin-
legt með þjóðunum tveimur ei-u eig-
inleikar eins og löghyggja, frelsis-
kennd, sundurlyndi og réttlætis-
kennd og að hjá báðum þjóðum megi
fínna undirstöður lýðræðis og menn-
ingar. Þorsteinn segir að fjölda-
margt komi sér í opna skjöldu, út-
sýnið ekki síst. Þeir setjast framan
við fangelsi Sókratesar og ræða ör-
lög hans og dauða og fara um þar
sem merkar minjar er að finna og
blanda saman sögu og heimspeki og
kveðskap í samræðum sínum.
Það er nokkur alvarleiki yfir þeim
en ekki alltaf. I hringleikahúsi í Delfí
reynh' Sigurður hljómbm’ðinn með
því að skrjáfa í peningaseðli og
syngja ísland farsældar frón með
sinn bláa sólhatt á höfði. Þeir
jafnvel setja á svið litla sýningu á
áhorfendapöllunum undh- gam-
ansömum óperutexta sem Hall-
grímm- Helgason hefur samið.
Fyrst og fremst njóta þeir
þess sem hin forna Aþena hefur
að bjóða í fegurð, sögu og menn-
ingu. Myndin var tekin síðastlið-
ið sumar og er að flestu leyti
hefðbundin í uppbyggingu. Ró-
bert Arnfínnsson er þulur á milli
þess sem við fylgjum Sigurði og
Þorsteini um söguslóðir. Mynd-
inni, sem er ríflega hálftími að
lengd, er skipt í stutta kafla eins
og Delfí, Upphaf leiklistar, Stjórn-
skipan og Skólinn í Aþenu en sam-
nefnt málverk Rafaels gegnir nokk-
uð kyndugu hlutverki í myndinni
undir lokin.
Margt er undrið er snoturlega
gerð, lítil ferðasaga frá Grikklandi,
eins konar póstkort, sem býður uppá
fróðlegan og ekki síst skemmtilegan
félagsskap.
Arnaldur Indriðason
Helgi Þorgils sýnir
á Svalbarðsströnd
Á HVÍTASUNNUDAG verður opn-
uð sýning á verkum Helga Þorgils
Friðjónssonar á fyrstu hæð Safna-
safnsins á Svalbarðsströnd.
Á sýninguni verða olíumálaðir
skúlptúrar úr leir, skissm- fyrir gos-
brunna og verk samtengd fjöldafí'am-
leiddum ski'autstyttum, einnig teikn-
ingai' og eldri verk úr ýmsum efnum.
Helgi Þorgils Friðjónsson hefur í
rúm tuttugu ár verið einn framsækn-
asti listamaður þjóðarinnar og verið
fulltníi hennar á alþjóðlegum sýn-
ingum, segir í fréttatilkynningu.
Jafnframt segir: Helgi Þorgils
hefur oftar en ekki vakið umtal og
hneykslan sýningargesta fyrh' hisp-
ursleysi sitt og einlægni, en ekki síð-
ur athygli fyi-ir vald yfir tjáningar-
miðlum sínum þar sem saman fer
snilldarleg teikning og litaskyn, og
frásagnarlist úr heimi goðsagna og
alþjóðlegi'a minna.“
Helgi Þorgils hefur haldið um 80
einkasýningar og átt verk á jafn-
mörgum samsýningum, nú síðast í
Norræna húsinu á Listahátíð. I
haust mun Helgi taka þátt í bóka-
sýningu í Mexíkó, en bókaverkgerð
og bókaútgáfa er stór þáttur í list-
sköpun hans. Utan íslands er Helgi
einkum þekktur á Italíu, í Þýska-
landi og Skandinaviu, þar sem hann
er á samningi við virt listhús sem
kynna og selja verk hans.
Sýning Helga Þorgils Friðjóns-
sonar er opin daglega frá kl. 11-18
og stendur til 5. júlí.
Verk Einars
sýnd í Lista-
skálanum
UM hvítasunnuhelgina, frá föstu-
degi til mánudagskvölds, verða
sýnd um 50 verk úr safni Einars
Hákonarsonar,
listmálara, í Lista-
skálanum í Hvera-
gerði. Öll verkin
era til sölu.
Einnig er í and-
dyri Listaskálans
sýning á skraut-
munum, skiltum
og listaverkum
unnum í lista-
smiðju Listaskál-
ans. Aðgangur er ókeypis. Veitinga-
salur Listaskálans er opinn alla
hvítasunnuhelgina.
Einar
Hákonarson
Veisluföng
fegurðarinnar
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
VIÐ íslendingar megum vel við una að eiga inni í einum af allra bestu strengjakvartett-
um heims, segir m.a. í dómnum.
TÓMLIST
íslenska 6)ioraii
KAMMERTÓNLEIKAR
Chilingirian strengjakvartettinn flutti verk eft-
ir Haydn, Mozart og Leos Janacek. Einleikari:
Einar Jóhannesson. Miðvikudagurinn 27. maí.
HVER er ástæðan fyrir sérstöðu kammer-
tónlistar, svo mjög, að hún er greind sem sér-
stök listgrein? Það er ekki stíllinn, sem birtist
þá helst í breytilegu tónferli og hljómskipan,
heldur sjálf gerð
verkanna. í hljóm-
sveitartónlist eru
tónfletirnir stórir
og hljómmiklir, en
í kammertónlist vísar vinnan inn á við, en fín-
gerð, sem gerir nálgun hlustenda aðra en
þegar hlustað er á þrumandi hljóm sinfóníu-
hljómsveitar.
Joseph Haydn var einn af frumkvöðlum í
gerð kammertónlistar og því enn merkilegra
hversu tónmál hans og tækni er glæsileg og
að hann auk þess leikur sér að spennuþrungn-
um átökum, gamansemi, lýrískum og jafnvel
leikrænum tónlýsingum, þannig að yfír tækni-
kunnáttunni vakir skáldleg andagift.
Tónleikarnir hófust á fyrsta af sex kvartett-
um sem nefnast „Erdödy" kvartettarnir og er
sá fyrsti í G-dúr. Leikur Chilingirian kvar-
tettsins var á köflum nokkuð grallaralegur, en
í heild mjög skemmtilega mótaður, þar sem
oft var leikið sérlega fallega með leiftrandi
samspil hugmyndanna.
Þó tók í hnúkana er leikinn var annar kvar-
tettinn eftir Leos Janacek (1854-1928) sem
ýmist er nefndur ,Ástarbréfíð“, eins og tón-
skáldið upphaflega ætlaði eða „Trúnaðar-
bréf‘, eins og gert var við útgáfu verksins.
Það sem einkennir tónstíl Janaceks er leit
hans að samspili talmáls og tónlistar. Hann
ritaði: „Brot af lífsháttum fólksins birtist í
hverju orði og tónblæ málsins verður að rann-
saka í smáatriðum." Hann rannsakaði ekki
aðeins talvenjur fólks, heldur einnig alls kon-
ar náttúrahljóð, skráði jafnvel niður hjá sér
fossnið. Margir halda því fram að Janacek
hafí verið eitt af framlegri tónskáldum 19. og
20. aldarinnar og margir hafa tekið upp hug-
myndir hans eins og t.d. Messiaens. Skyld-
leiki tónmáls Janaceks og síðustu kvartetta
Beethovens er að tónmál hins síðarnefnda er
sagt vera á mörkum hins orðlega skilnings, ef
til vill óvitandi en Janacek reyndi það vitandi
vits, að gera tónlist sína að öðru og meira en
aðeins tónrænni upplifun. Verk hans eru því
ekki formbundin með sama hætti og hjá öðr-
um tónskáldum, á köflum staglkennd við
fyrstu heym. Með verkinu Trúnaðarbréf fylg-
ir vönduð efnisskrá, sem fjallar um ást tón-
skáldsins á Kamillu Stöslovu, er var nærri
fjörutíu áram yngri en tónskáldið. Það er
skemmst frá að segja að flutningur Chiligiri-
an kvartettsins var ástríðuþrunginn, þar sem
öll tilfinningastig þessa einstæða verk voru
afburða vel útfærð.
Hápunktur tónleikanna var flutningur Ein-
ars Jóhannessonar og Chiligirian kvartettsins
á klarinettukvintett Mozarts, einhverjum feg-
urstu kammerverkum snillingsins. Þar gat að
heyra undurfallegt samspil Einars við hinn
frábæra kvartett, séstaklega í öðram þættin-
um, Larghetto, sem er í raun rómantískt
sönglag, er Einar mótaði afburða vel. Þá var
„Valsinn" í menúettinum leikandi fallegur,
sem og í raun alit sem Einar gerði í samspili
við þennan góða kvartett. Þó tónleikarnir í
heild hafi verið frábærir, verður ekki í of bor-
ið, þó leikur Einars og Chilingirian kvartetts-
ins í snilldarverki Mozarts verði talinn einn af
stærstu viðburðum Listahátíðarinnar 1998.
Chilingirian strengjakvartettinn var stofn-
aður 1971 og voru leiðbeinendur hans framan
af Sigmund Nissel, úr Amadeuskvartettinum,
og Hans Keller, austurrískur fiðluleikari og
fræðimaður. Levon Chilingirian (1948) er frá
Nikósíu en menntaður í Englandi og vann til
1. verðlauna í Beethoven keppni árið 1969 og
alþjóðlegri keppni fiðluleikara í Munchen
1971. Með í kvartettinum er Ásdis Valdimars-
dóttir og megum við íslendingar vel við una,
að eiga inni í einum af allra bestu strengja-
kvartettum heims og hún að eiga þátt í að
færa okkur hér heima slík veisluföng fegurð-
arinnar, sem þessir einstæðu tónleikar eru
þeim er fegurðinni unna og telja sig vita hana
vera endanlega frelsun mannsins.
Jón Ásgeirsson