Morgunblaðið - 29.05.1998, Blaðsíða 46

*i() FÖSTUDAGUR 29. MAÍ 1998
MINNINGAR
MORGUNB L AÐIÐ
+ Dr. Gunnlaugur
Þórðarson fædd-
ist á Kieppi við
Reykjavík, 14. apríl
1919. Hann lést á
Landakotsspítala
20. maí síðastliðinn,
af völdum áverka
sem hann hlaut í
bflslysi í byrjun jan-
úar. Hann var sonur
Þórðar Sveinssonar,
f. 1874, d. 1946, yfir-
læknis á Kleppi og
prófessors við Há-
skóla Islands, og
konu hans, Ellenar Johanne
Sveinsson, f. 1888, d. 1974.
Systkini Gunnlaugs voru Hörð-
ur, f. 1909, d. 1975, sparisjóðs-
stjóri, tílfar, f. 1911, augnlækn-
ir, Sveinn, f. 1913, doktor í
Kanada, Nína, f. 1915, tannsmið-
ur, Agnar, f. 1917, bókavörður
og rithöfundur, og Sverrir, f.
1922, blaðamaður.
Gunnlaugur kvæntist Herdísi
Þorvaldsdóttur ieikkonu árið
1945, en þau slitu samvistum
1975. Börn þeirra eru: Hrafn, f.
^ 1948, kvikmyndagerðarmaður
og rithöfundur, kvæntur Eddu
Kristjánsdóttur, ritara, og eiga
þau fjögur börn. Þorvaldur, f.
1950, stærðfræðingur, sambýl-
iskona Ágústa Hrefna Lárus-
dóttur, skrifstofustjóri, en Þor-
valdur á fjögur börn og eitt
barnabarn. Snædís, f. 1952, lög-
fræðingur, gift Siguijóni Bene-
diktssyni, tannlækni á Húsavík,
og eiga þau þijú börn, Tinna, f.
1954, ieikkona, gift Agli Óiafs-
^■Lsyni, tónlistarmanni og leikara,
og eiga þau þrjú börn. Auk þess
lætur Gunnlaugur eftir sig dótt-
ur fædda 1977.
Gunnlaugur lauk námi frá
Menntaskólanum í Reykjavík
1939 og- prófi í lögfræði frá Há-
skóla Islands 1945. Hann lauk
prófi í þjóðarrétti frá Sorbonne
háskóia árið 1951 og varði
doktorsritgerð sína um iand-
helgi íslands við sama skóla
1952. Landhelgismálið var hon-
um alla tíð brennandi hjartans
mál, en auk þess að gefa ritgerð
sina út á bók, skrifaði hann
fjölda greina um landhelgi ís-
lands og hafði forgöngu um að
— * koma að hugmyndum um út-
færslu hennar, fyrst í fimmtíu
og síðar í tvö hundruð mflur.
Hann varð héraðsdómslögmað-
ur árið 1951 og öðlaðist réttindi
hæstaréttarlögmanns árið 1962.
Gunnlaugur var forsetaritari á
árunum 1945-1950 og jafn-
framt orðu- og ríkisráðsritari á
árunum 1947-1950. Hann var
„Afí var farinn áður en hann kom,
hann var svo mikið að flýta sér,“
sagði lítil sonardóttir þín eitt sinn
þegar hún var spurð að því, hvort
afi hennar hefði komið í heimsókn.
Þannig finnst mér nú um heimsókn
þína alla, þegar þú hefur kvatt í
hinsta sinn. Svo stutt virðist manni
iífið þegar litið er um öxl, og tíminn
fljótur að líða. Kannski trúir maður
engu, fyrr en maður tekur á, og
jafnvel þá trúir maður ekki. Svo
sterk er návist þín í minningunni og
öllu sem vitnar um þig. Og þannig
veit ég að það verður, þótt árin líði.
Lífskrafturinn og gleðin sem stafaði
frá þér mun búa áfram með okkur
sem nutum þeirra forréttinda að
þekkja þig.
Eg sé þig svo ljóslifandi fyrir mér
með prakkaralegt bros á vör og
“^jiessi djúpu heitu augu sem gátu séð
yfir tíma og rúm og svo miklu
lengra inn í sálartetur mannsins, en
venjuleg mannleg augu sjá. Eg
hugsa um óttaleysi þitt við að vera
þú sjálfur, hispursleysið, umburðar-
lyndið og umhyggjuna fyrir þeim
sem minna máttu sín. Aldrei brast
•^iig kjark til að ganga fram fyrir
skjöldu, þætti þér brotið á þeim
skipaður fulltrúi í
félagsmálaráðu-
neytinu árið 1950,
en fékk lausn að
eigin ósk 1975. Auk
þess rak hann lög-
fræðistofu í Reykja-
vík frá árinu 1952
fyrst einn, en síðan í
félagi við Ólaf
Thoroddsen, Árna
Einarsson og Stein-
grím Eiríksson lög-
menn. Hin síðari ár
þó eingöngu í félagi
við Árna og Stein-
grím, nú síðast á
Lögmannsstofunni, Suðurlands-
braut 4. Gunnlaugur átti sæti í
sljórn Rauða kross íslands á ár-
unum 1952-1964 og átti frum-
kvæði að komu ungverskra
flóttamanna til landsins 1956.
Hann sat á alþingi sem lands-
kjörinn varaþingmaður fyrir
Alþýðuflokkinn 1957-1959 og
átti sæti í miðsljórn flokksins
með hléum árin 1954-1971.
Gunnlaugur átti lengi sæti í
barnaverndarnefnd og lét sig
alla tíð mannúðar- og réttlætis-
mál miklu varða, enda óragur
við að veija málstað lítilmagn-
ans í þjóðfélaginu. Gunnlaugur
var formaður Listasafnsfélags-
ins frá 1956-1971 og var skip-
aður í safnráð Listasafns Is-
lands og átti þar sæti, þar til
hann sagði sig úr ráðinu 1972.
Áhugi Gunnlaugs á myndlist
var kunnur, enda reyndist hann
málurum á borð við Gunnlaug
Scheving og síðar Karl Kvaran,
einstaklega vel og studdi þá í
hvívetna. Auk þess sat Gunn-
laugur í stjórn Menningarsjóðs
Þjóðleikhússins á árunum
1961-1965. Gunnlaugur var
kunnur leiðsögumaður ferða-
manna og mikill ræktunarmað-
ur, enda lætur hann eftir sig
stórvirki á því sviði. Gunnlaug-
ur ferðaðist auk þess mikið er-
lendis og flutti gjarnan erindi
um ferðir sínar í útvarpi, en
hann sótti meðal annars öll hin
síðari ár fundi alþjóðasamtaka
lögfræðinga, sem haldnir voru
víðsvegar um heiminn. Síðasti
fundurinn sem Gunnlaugur
sótti var í Qatar í Sameinuðu
arabisku furstadæmunum í
október sl., en þar var hann ald-
ursforseti. Auk þess var Gunn-
laugur kunnur fyrir áhuga sinn
á þjóðmálum og virkur í um-
ræðunni en eftir hann liggur
fjölcli greina og erinda.
títför Gunnlaugs fer fram frá
Dómkirkjunni í Reykjavík í dag
og hefst athöfnin klukkan
13.30.
meðbræðrum þínum sem ekki gátu
sjálfir borið hönd fyrir höfuð sér.
Þú barst í brjósti sterka réttlætis-
kennd og kenndir okkur systkinun-
um að virða og meta það háleita í
lífinu; sagðir að í listinni birtist brot
af undri sköpunarverksins, og að
virðingin fyrir réttindum annaiTa
manna, sama af hvaða bergi þeir
væru brotnir, væri hornsteinn til-
verunnar. Og baráttugleði þinni
voru lítil takmörk sett. A stundum
fannst mér eins og þú gætir hafið
þig upp yfir augnablikið og þannig
náð að hjálpa öðrum að finna leið út
úr erfiðleikum sem virtust óyfirstíg-
anlegir þá stundina.
Orð hrökkva skammt á þessari
kveðjustund. Heil bók myndi vart
duga til að lýsa þér sem manni eða
segja sögur þar sem þú ert aðalper-
sónan; svo litríkur og stórkostlegur
sem þú varst. Tilraun til þess gerir
maður væntanlega einn daginn
hvort sem þær minningar verða
skráðar á blað eða vaktar til lífsins
á tjaldi. Víst er að þau verk sem ég
hef skapað hefðu fæst fengið að líta
dagsins ljós án þinnar óeigingjörnu
hjáipar. Hvenær sem kjarkinn ætl-
aði að bresta varstu mættur til að
vekja manni nýja trú og baráttu-
þrek. Á ögurstund varstu alltaf ná-
lægur. Eitt sinn sagðir þú: Maður á
að vera blindur á þá sem maður
elskar. Mikið vildi ég geta tileinkað
mér þessi orð í eigin lífi á þann hátt
sem þú gerðir. Þakka þér fyrir allt
sem þú gerðir fyi'ir mig. Þú varst sá
besti faðir sem hægt er að hugsa
sér.
Hrafn Gunnlaugsson.
Mig langar til að minnast vinar
míns og kollega dr. Gunnlaugs
Þórðarsonar með nokkrum orðum.
Kynni okkar hófust um það leyti er
ég lauk laganámi 1977. Frá 1990
höfum við starfað saman á lög-
mannsstofu. Lögmannsstörf dr.
Gunnlaugs spanna hins vegar hart
nær hálfa öld. Hann var eljumaður
mikill varðandi allt það er hann tók
að sér og trúr sannfæringu sinni við
alla málafyigju. Baráttugleði hans í
einstökum málum var með ólíkind-
um og segja má að hann hafi aldrei
getað látið af baráttu þegar honum
fannst réttlætinu ekki fullnægt.
Hann tók mjög nærri sér þegar
dómsniðurstaða var ekki í samræmi
við réttlætiskennd hans, en var
jafnframt hógvær og lítillátur þegar
mál unnust og þar sem hann upp-
lifði að réttlætismál náðu fram.
Dr. Gunnlaugur var ötull fræði-
maður á því sviði lögfræðinnar sem
snýr að þjóðréttarlegri stöðu lands-
ins til fiskveiðilandhelgi og réttar til
nýtingar fiskistofna. Við Parísarhá-
skóla varði hann doktorsritgerð
hinn 9. maí 1952 sem ber hið ís-
lenska heiti: Landhelgi Islands með
tilliti til fiskveiða.
En því fer fjarri að lögfræðin hafi
verið eina hugðarefni dr. Gunn-
laugs. Allir vita um áhuga hans á
þjóðmálum almennt, en færri vita
um hinn mikla áhuga hans á skóg-
rækt eins og land fjölskyldu hans
við Elliðavatn ber með sér. Hann
var unnandi fagurra lista og kunnur
fyrir áhuga sinn á myndlist.
Hugsun hans um velferð barna
sinna og barnabarna bar dr. Gunn-
laugi fagurt vitni og veit ég að miss-
ir þeirra og söknuður er mikill.
Áhugi dr. Gunnlaugs á að kynn-
ast öðrum þjóðum var mikill og áð-
ur en yfir lauk hafði hann meira en
60 landa sýn. Hann sótti um árabil
þing heimssamtaka lögfræðinga,
síðast í fyrra í Qatar í Sameinuðu
arabísku furstadæmunum. Hann
hafði framsögu á mörgum þessara
þinga og nýtti þau tækifæri sem
buðust á þessum vettvangi og öðr-
um til að kynna sjónarmið íslend-
inga í stærsta hagsmunamáli
þeirra. Á ferðum þessum kom fram
áhugi hans á þjóðháttum og siðum í
viðkomandi löndum og- gilti einu
hvort hann ræddi við almúgafólk
eða fyrirmenn. Fyi-ir honum voru
allir jafnir.
Snertifletir dr. Gunnlaugs við
menn og málefni voru svo ótal
margir að hans verður sárt saknað
langt út fyrir fjölskyldu hans,
starfsvettvang og vinahóp. Hann
var óþrjótandi uppspretta hug-
mynda, einlægur og djarfur og fór
sjaldan troðnar slóðir.
Hvar sem dr. Gunnlaugur kom,
þar fyllti hann út í herbergið, ef svo
má að orði komast, slíkur var per-
sónuleiki hans og útgeislun. Tæki-
færisræður hans hittu ætíð í mark
og liðu þeim sem á hlýddu seint úr
minni.
Hann reyndist mér vel og öðru
samstarfsfólki sínu.
Fjölskyldu hans votta ég samúð
mína.
Far vel, kæri vinur, og þökk sé
þér fyrir allt og allt.
Steingrímur Eiríksson.
Kveðja til fínasta og besta afa í
heimi. Afi Gulli var sá maður sem
var ómissandi á okkar heimili hvort
sem var á jólum, páskum eða á
sumrin.
Jólin voru alltaf einstök, afi tæt-
andi utan af pökkunum þannig að
gjafirnar voru í bráðri hættu. Að
sjálfsögðu var sungið og dansað í
kringum jólatréð fram og til baka
og söng afi hárri raustu lagið með
sínum hraða. Afi neitaði að koma
um jólin nema að hann fengi danska
önd og hoppað yrði í kringum jóla-
tréð og sungið „Nu har vi jul igen“.
Líkt og gjafirnar var jólatréð í
bráðri hættu.
Um páskana var öll fjölskyldan
skríðandi upp um gólf og veggi að
leita að krömdum páskaeggjum sem
afi kom með í gatslitnu töskunni
sinni. Ef maður var svo heppin að
afi kæmist á leiðarenda með heil
páskaegg þá fann hann eins og
alltaf góðan felustað, t.d. innan í
lampaskerm, þannig að þegar eggið
loksins fannst var það í fljótandi
formi.
Afí gat aldrei verið aðgerðalaus.
Hann var alltaf kominn á fætur á
undan öllum öðrum og kominn út í
garð til að gróðursetja, moka skít
eða setja upp vegstikur. Það leið
varla sumar án þess að vörubílar
kæmu hlaðnir hraunsteinum undir
leiðsögn afa Gulla.
Slökkvilið Húsavíkur var ávallt í
viðbragðsstöðu þegar afi kom í
heimsókn. Afi safnaði saman öllu
drasli af lóðinni, s.s. greinum,
pappakössum og bílamottum, í
stóran bálköst. Fjölskyldunni var
síðan safnað saman á brennustæði
„brennuvargsins" og í gegnum
reykjarsvæluna mátti stundum
glitta í hluti sem maður hafði lagt
frá sér daginn áður.
Afi var mikill ökuþór. Okkur er
minnisstæðast þegar hann þóttist
vera blindur og við áttum að leið-
beina honum hvort hann ætti að
beygja til hægri eða vinstri. I öllum
æsingnum lá leiðin ekki alltaf eins
og ætlast var til af leiðbeinendum
og stundum lenti bíllinn utan vegar.
Afi skilur eftir sig ótrúlega marg-
ar skemmtilegar minningar og hann
hefur rækilega fest í sessi siði sína
og venjur hjá fjölskyldunni. Við er-
um stoltar af að hafa átt jafn stór-
kostiegan og yndislegan afa og
Gunnlaug Þórðarson. Hann var
alltaf að hugsa um okkur barna-
börnin og vildi allt fyrir okkur gera.
Við, fjölskyldan á Kaldbak, eigum
eftir að sakna hans sárlega. En
minningar um hann munu lifa og
vekja upp hjá okkur bros um
ókomna framtíð.
Harpa Fönn Siguijónsdóttir,
Sylgja Dögg Siguijónsdóttir.
Það lætur að líkum að þeir menn
sem maður hittir og á samleið með á
lífsleiðinni verða manni misjafnlega
eftirminnilegir og hafa mismikil
áhrif á mann. Einn af þeim mönnum
sem ég hitti og fékk að ganga með
spottakorn var doktor Gunnlaugur
Þórðarson hæstaréttarlögmaður.
Hann er nú látinn. Gunnlaugur var
með eftirminnilegustu mönnum.
Hann var satt að segja alveg ein-
stakur maður. Og áhrifin sem hann
hafði á mig voru öll góð. Það var
vegna þess að hann var ekta. Ein-
hvern veginn finnst mér að ekki hafi
verið til falskur tónn í Gunnlaugi.
Því fer fjam að ég hafi verið sam-
mála honum um alla hluti, né hann
mér. Það skipti aldrei máli vegna
þess að hann var alltaf fullkomlega
hreinskilinn, einlægur og heiðarleg-
ur. Aldrei nein undirmál í neinu.
Hann var stundum svo hreinskipt-
inn, að illa hentaði umhverfinu; upp-
fullu af smáborgarahætti og fyrir-
fram gefnum formúlum um hvað
segja mætti og hvenær. Þá var
hann skemmtilegastur.
Fyrir einum og hálfum áratug
eða svo fórum við ásamt fieiri
starfsbræðrum í kynnis- og
skemmtiferð til kóngsins Kaupin-
hafnar. Þegar ég hugsa til þeirrar
ferðar man ég betur eftir doktorn-
um, eins og Gunnlaugur var oft kall-
aður, heldur en nokkru öðru í ferð-
inni. Þá var hann uppfullur af lífs-
krafti og áhuga á öllu sem fram fór í
kringum hann. Ég man eftir honum
á götu, þar sem á stóru skilti hand-
an götunnar stóð „Arbejdernes
Bank“. Þetta vakti forvitni doktors-
ins, svo hann brá sér inn fyrir að af-
greiðsluborðinu og ávarpaði stúlku,
sem þar var við störf: „Er det soci-
aldemokrateme som ejer denne
bank?“ Af uppliti stúlkunnar mátti
ráða að hún hefði ekki fengið þessa
einföldu og sjálfsögðu fyrirspurn
fyrr. Eða þegar við tókum leigubíl
GUNNLAUGUR
saman og doktorinn brá sér inn í
framsætið við hliðina á bílstjóranum
og ávarpaði hann: „Er du en
Pakistane som har farvet sit haar?“
Þessi spuming var líka sjálfsögð
þar sem í dönsku dagblaði daginn
áður hafði birst grein, þar sem sagt
var frá því að nokkuð væri um það í
Kaupmannahöfn, að Pakistanar
flyttust þangað, lituðu hár sitt og
tækju að aka leigubifreiðum. Dan-
anum unga við stýrið á bílnum varð
sýnilega orðfall. A.m.k. fórst fyrir
hjá honum að svara.
Ég man líka eftir ýmsum tilvik-
um, þegar dr. Gunnlaugur stormaði
fyrirvaralaust inn á skrifstofuna hjá
mér uppfullur af eldmóði vegna ein-
hvers réttlætismáls, sém fangað
hafði huga hans. Þá snart hann mig.
Fyrst og fremst fyrir að vera maður
með réttlætiskennd og óstöðvandi
lífskraft. Þeim mikla krafti sóaði
doktor Gunnlaugur ekki í eigin
hagsmuni. Réttlætismálin hans
snerust aldrei um þá. Maður verður
ríkari fyrir að hafa kynnst svona
manni. Hafðu þökk fyrir samfylgd-
ina, góði vinur.
Ég votta börnum Gunnlaugs
Þórðarsonar og öðrum ættingjum
hans samúð mína. Eftir stendur
minningin um alveg sérstakan
öðling.
Jón Steinar Gunnlaugsson.
Fundum okkar Gunnlaugs Þórð-
arsonar bar fyrst saman á fundi
Orators, félags laganema, fyrir
rúmum 40 árum. Hann hafði þá ný-
lega varið ritgerð sína Landhelgi
Islands með tilliti til fiskveiða til
doktorsnafnbótar við Sorbonne-há-
skóla í París og flutti þar fyrirlestur
um efnið. Ég tók til máls á fundin-
um og gerði einhverjar athuga-
semdir og að umræðum loknum,
meðan enn var setið við kaffi-
drykkju, kom Gunnlaugur til mín og
áttum við þar spjall saman.
Ritgerðin skiptist í fimm kafla. I
fyi-sta kafla rekur Gunnlaugur sögu
fiskveiða á hafsvæðum við ísland
allt til ársins 1631, en fram til þess
tima var ekki um að ræða eiginlega
landhelgi. Eftir að íslendingar
höfðu gengið undir konungsvald
taldi konungur sig hafa forræði á
öllu hafsvæðinu milli Noregs og Is-
lands. Vísir að landhelgi verður að
mati Gunnlaugs fyrst til 1631 og er
niðurstaða hans sú að þá hafi dönsk
stjórnvöld haldið fram 16 sjómílna
landhelgi og þannig hafi málum ver-
ið háttað til 1859. Á árunum 1859-
1901 láti dönsk stjórnvöld undan
síga í landhelgismálum og haldi ein-
ungis uppi gæzlu allt að 4 sjómflum.
Sú saga er sögð í þriðja kafla ritsins
og jafnframt gerð grein fyrir kvört-
unum íslendinga vegna ágengni er-
lendra fiskimanna, kröfum um hert
eftirlit og umræðum um rýmkun
landhelgi í 4 sjómflur. Ennfremur
er lýst lagasetningu um veiðitak-
markanir og friðun á þessu tímabili.
Árið 1901 gerðu Bretar og Danir
samning um tilhögun á fiskveiðum
fyrir utan landhelgi á þafinu um-
hverfis Færeyjar og Island, eða
landhelgissamninginn frá 1901 eins
og hann er venjulega kallaður. Var
landhelgin þá ákveðin 3 sjómflur frá
ströndinni og eyjum innan þeirra
marka.
I fjórða kafla sem nær yfir tíma-
bilið 1901-1951 rekur Gunnlaugur
þróun fískveiða, hvemig landhelgis-
gæzlu var háttað, áskorunum innan-
lands til að fá samningnum frá 1901
breytt eða hann felldan niður,
greinir síðan frá þróun hafréttar á
tímabilinu, frá setningu laga um vís-
indalega verndun fískimiða land-
grunnsins frá 1948 og loks tilraun-
um til að fá Faxaflóa friðaðan.
Landhelgissamningurinn frá 1901
féll úr gildi fyrir uppsögn 3. október
1951 og 19. maí 1952 var landhelgi
Islands færð út í 4 sjómílur frá
grunnlínum sem meðal annars voru
dregnar þvert fyrir alla flóa og firði.
Ályktun sú sem Gunnlaugur dregur
af þeirri uppsögn er, að þá hafi
raknað við forn sögulegur réttur til
16 mflna landhelgi, enda mæltu al-
þjóðalög ekki í gegn að honum væri
haldið fram. Um landgrunnið taldi
Gunnlaugur rétt að miða við hvort
tveggja fjarlægð undan landi þar