Morgunblaðið - 07.06.1998, Qupperneq 26

26 SUNNUDAGUR 7. JÚNÍ 1998
MORGUNB LAÐIÐ
Morgunblaðið/Jim Smart
ANNA Georgsdóttir, Guðlaug Jónína Aðalsteinsdóttir og Þóra Karitas Árnadóttir í
versiun Thorvaldsensfélagsins í Austurstræti 4.
VIÐSHPri AIVINNULÍF
ÁSUNNUDEGI
►Anna Georgsdóttir er Reykvíkingur í húð og hár. Hún
fæddist í höfuðborginni árið 1933, tók þar gagnfræðapróf og
lærði síðar útstillingar á dönskum skóla. Anna er í stjórn
Barnauppeldissjóðs Thorvaldsensfélagsins. Hún er gift, á
fjögur börn og tíu barnabörn.
►Guðlaug Jónína Aðalsteinsdóttir er fædd í Fljótum í Skaga-
fírði árið 1946. Hún varð gagnfræðingur á Siglufírði, nam við
Húsmæðraskóla Reykjavíkur og hefur starfað hjá Flugleiðum
í 30 ár. Guðlaug er formaður Thorvaldsensfélagsins. Hún er
gift og á tvo syni.
►Þóra Karitas Árnadóttir er Þingeyingur, fædd í Aðaldal ár-
ið 1928. Hún gekk í Laugaskóla og starfaði sem fulltrúi hjá
Pósti og síma í aldarfjórðung. Þóra Karitas er fyrrverandi
formaður Thorvaldsensfélagsins. Hún er gift, á fíinm börn og
fjórtán barnabörn.
eftir Rognhildi Sverrisdóttur
/
RIÐ 1905 auglýsti Thorvald-
sensfélagið ýmsan vaming til
sölu í verslun sinni, eða baz-
arnum, í Austurstræti 4. Aug-
lýsingin var svohljóðandi: „Islenzk-
ur iðnaður. Gamall og nýr. Heimil-
isiðnaður. Hannyrðir. Ullarvinna.
Útskurður í trje og hom. Silfur- og
koparsmíðar. Egg. Skinn. Brjef-
spjöld. Margt einkennilega ís-
lenskt.“ Og snemma áttaði Thor-
valdsensfélagið sig á að útlending-
ar væra líklegir viðskiptavinir, því
sami texti var einnig birtur á
ensku. Thorvaldsensfélagið hefur
rekið verslunina óslitið frá 1901 og
flestir viðskipavinanna era erlendir
ferðamenn, a.m.k. á sumrin.
Thorvaldsensfélagið er kennt við
myndhöggvarann hálfíslenska. Ár-
ið 1874, þegar Islendingar héldu
hátíðlegt að þúsund ár vora liðin
frá upphafi byggðar á íslandi, gaf
Kaupmannahafnarborg þjóðinni
styttu, sjálfsmynd myndhöggvar-
ans. Styttunni var valinn staður á
Austurvelli, en lítil prýði þótti að
vellinum á þeim áram og ákváðu
tuttugu og íjórar borgarstúlkur að
fegra hann, svo styttan sómdi sér
vel. Svo vel líkaði stúlkunum sam-
starfíð að ári sfðar ákváðu þær að
stofna félagsskap og vinna að líkn-
armálum. Nafnið á félagsskapnum
miðaðist auðvitað við upphaf sam-
starfsins.
Thorvaldsensfélagið hafði starf-
að í 25 ár þegar félagskonur
ákváðu að stofna verslun til að afla
fjár til líknarmála. Eftir nokkum
undirbúning, þar sem m.a. þurfti
að fá borgarabréf frá bæjarfógeta
fyrir verslunarrekstri, fengu þær
inni í.húsinu á homi Austurstrætis
og Veltusunds og þar var verslunin
opnuð árið 1901. Fjóram árum síð-
ar keypti félagsskapurinn húsið og
enn era þar seldar ullarvörar, út-
skurður og „margt einkennilega ís-
lenskt". Thorvaldsensfélagið leigir
hluta hússins til veitingastaðar og
læknastofu.
Til hjálpar fátækum og sjúkum
Anna Georgsdóttir, Guðlaug
Jónína Aðalsteinsdóttir og Þóra
Karitas Árnadóttir segja að Thor-
valdsensfélagið hafí verið stofnað
til að hjálpa fátækum stúlkum, en
mikil fátækt var þá landlæg. Fé-
lagið hafí í áratugi lagt mesta
áherslu á að hjálpa veikum börn-
um, til dæmis með stuðningi við
barnadeild Landakots og síðar
barnadeildina á Sjúkrahúsi
Reykjavíkur. Til dæmis hafí félagið
gefíð bamadeildinni 5 milljónir
króna við flutninginn á Sjúkrahús
Reykjavíkur. Þá hafí félagið oft
lagt fram fé til kaupa á lækninga-
tækjum, m.a. 2 milljónir til kaupa á
skurðsmásjá fyrir Sjúkrahús
Reykjavíkur og 500 þúsund krónur
til kaupa á skurðlækningatæki fyr-
ir brjóstakrabbaaðgerðir. Einstak-
lingar hafí einnig notið aðstoðar fé-
lagsins, en þá hjálp sé eðlilega ekki
hægt að tíunda.
„Þegar verslunin var opnuð
gafst konum tækifæri til að selja
ýmsar ullarvörar, sem þær bjuggu
til sjálfar og ágóðinn rann til að
hjálpa fátækari kynsystram þeirra.
Þetta var samhjálp kvenna í verki,
enda vora forastukonur Thorvald-
sensfélagsins kvenréttindakonur
og áttu hlut að stofnun Kvenrétt-
indafélags Islands og Kvennaskól-
ans. Þær vora flestar ágætlega
stæðar heldrimannadætur og eig-
inkonur, menntaðar í útlöndum og
létu gott af sér leiða með þessum
hætti.“
í versluninni í Austurstræti
hafa félagskonur skipst á að af-
greiða í sjálfboðavinnu, þótt ekki
gangi þær lengur til starfa á
peysufótum. Undanfarin ár hefur
ein kona unnið þar í launuðu
starfí, en aðrar gefa allar vinnu
sína. „Áður fyrr tók verslunin vör-
ur í umboðssölu. Nú vinna flestar
konur utan heimilis og færri sitja
heima og prjóna til að drýgja tekj-
ur sínar. Þó era margar konur
sem selja okkur fallegar, hand-
unnar ullarvörar og á síðustu ár-
um hefur aukist mikið framboð á
íslensku handverki."
Hörð samkeppni og
breytingar á miðbænum
Verslun Thorvaldsensfélagsins
var lengi eina verslunin, sem seldi
íslenskar prjónavörur. „Ferða-
menn hafa alltaf verið bestu við-
skiptavinir okkar, enda vilja þeh-
gjarnan taka íslenskar vörar með
sér heim. Við seljum núna peysur
og teppi, vettlinga og húfur og alls
konar minjagripi. Samkeppnin hef-
ur hins vegar harðnað mjög á síð-
ustu áram, enda fást þessar vörar
víða, jafnvel í verslunum inni á hót-
elum og nánast hvar sem ráta með
ferðamönnum rennir í hlað. Þetta
hefur auðvitað sett strik í reikning-
inn, þótt við höfum alltaf gætt þess
að stilla verðlagningu í hóf. Við
reynum að bjóða alltaf lægra verð
en aðrir og höfum orðið mjög varar
við að útlendingum fínnst gott til
þess að vita að allur ágóði af
rekstri verslunarinnar rennur til
líknarmála. Islendingar virðast síð-
ur átta sig á þessu, að minnsta
kosti ekki yngra fólk. En þrátt fyr-
ir að ferðamenn séu í miklum
meirihluta, þá koma íslendingar
gjarnan, til dæmis til að kaupa ull-
arnærfót til jöklaferða. Aukin
ferðalög íslendinga um eigið land
koma okkur því til góða.“
Það er ekki aðeins samkeppnin
við aðrar verslanir með svipaða
vöra sem hefur gert verslun Thor-
valdsensfélagsins erfítt fyrir. „Það
er svo miklu erfiðara nú að reka
verslun í miðbæ Reykjavíkur en
áður. Héma hættir hver verslunin
á fætur annaiTÍ.og í stað þeirra
koma bjórkrár..'Þær draga ekki að
sér viðskiptavini1 á daginn og því
hefur umferð og líf minnkað mjög í
miðbænum. Við * viljum gjarnan
halda tryggð við Kvosina, en þessi
bjórkráafjölgun gerir okkur erfitt
fyrir og nábýlið við áfengisútsölu
einnig. Það líður varla svo dagur að
ekki komi drukknir menn í versl-
unina, öðram viðskiptavinum og
okkur til ama. Hér þarf með ein-
hverjum ráðum að gera bragar-
bót.“
títlendingar í íslenskri ull
Minjagripaúrvalið, sem fæst í
verslun Thorvaldsensfélagsins,
hefur aukist verulega frá því að
verslunin var stofnuð. Núna fást
þar hefðbundnar þjóðbúninga-
dúkkur og útskurður, en einnig
lyklakippur, áprentaðir bolir, stytt-
ur, krukkur og krúsir, ísskápssegl-
ar, tuskudýr, myndir, kort og svo
mætti lengi telja. „Útlendingar eru
hrifnastir af lopapeysum og ullar-
teppum og við erum stoltar af að
selja þá fallegu vöru. Islendingar
kaupa þetta miklu síður, kannski
helst til að senda erlendum kunn-
ingjum að gjöf. Þetta er raunar dá-
lítið undarlegt. Norðmenn era til
dæmis stoltir af eigin ullarvöra, en
íslendingar sjást sjaldan spóka sig
á lopapeysu. Við virðumst ekki eins
þjóðleg í okkur og frændur okkar
Norðmenn.“
Að baki verslunarrekstrinum og
annarri starfsemi Thorvaldsensfé-
lagsins standa um 80 konur. „Fé-
lagatalan hefur verið svipuð í fjöl-
mörg ár. Við höfum ekki lagt mikla
áherslu á að fjölga í félaginu. Hver
félagskona verður nefnilega að
vera tilbúin til að leggja sitt af
mörkum og nú hafa margar konur
ekki tíma til að sinna félagastarf-
seminni af þeim krafti, sem nauð-
synlegur er.“
Karíus og Baktus til hjálpar
Þótt verslunin við Austurstræti
hafi lengi verið ein helsta tekju-
lind Thorvaldsensfélagsins, þá
hefur félagið fleiri járn í eldinum.
„Við höfum gefið út jólamerki frá
1913, að árinu 1917 undanskildu.
Þá geisaði fyrri heimsstyrjöldin
og skipið, sem flutti jólamerkin
frá prentsmiðju í Kaupmanna-
höfn, var skotið niður. Margir
þekktir listamenn hafa teiknað
merkin okkar og safnarar út um
allan heim sækjast eftir þeim og
kaupa arkir á hverju ári. Við eig-
um líka margar velunnara, bæði
fyrirtæki og einstaklinga, sem
styðja vel við bakið á okkur. Und-
anfarin fjögur ár höfum við líka
gefíð út jólakort og selt og félagið
selur einnig minningarkort."
Onnur tekjulind er bóksala, því
Thorvaldsensfélagið á útgáfurétt á
íslensku þýðingunni á Karíus og
Baktus eftir Thorbjörn Egner.
„Hann gaf félaginu útgáfuréttinn
og það hefur notið góðs af, því
þessi sígilda bók selst jafnt og þétt.
Svo er leikritið alltaf sýnt af og til
hér á landi og þá kemur kippur í
söluna."
Konumar í Thorvaldsensfélag-
inu halda ótrauðar áfram starfi
sínu, þótt margt hafí breyst frá því
að þær stofnuðu verslunina. Eitt
breytist aldrei. Allur ágóði rennur
til líknarmála.