Morgunblaðið - 12.07.1998, Síða 10

10 SUNNUDAGUR 12. JÚLÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Víða um heim hefur tekist að draga úr afbrotum með því
að ganga harðar fram gegn ýmsum ósiðum og smáglæpum en tíðkast hefur síðari áratugina.
Hugmyndin er að hækka „þröskuldinn“, fá almenning til að hætta að sýna umburðarlyndi gagnvart
óknyttum sem offc geta verið fyrsta skrefíð á vit afbrotaheimsins.
EKKERT
UMBURÐARLYNDI
GLÆPATÍÐNI snar-
lækkar á fáeinum árum
í Boston, New York,
Glasgow og fjölmörgum
öðrum borgum Vestur-
landa, aldraðir hætta sér á ný út á
göturnar, viðskipti aukast. Morð-
um fækkar um helming á nokkrum
árum. Hér er ekki um ýkjur eða
fyrirheit að ræða heldur veruleika.
Hvað hefur gerst? Er búið að
fínna upp töfraformúlu í löggæslu-
málum, lausn á vanda sem fyrir
áratug var að margra áliti óhjá-
kvæmilegt böl nútímans?
Fyrir fimmtán árum fóru fræði-
menn vestur í Bandaríkjunum að
velta fyrir sér hvort ákveðin lögmál
réðu hækkun og lækkun glæpatíðni
í borgunum, útbreiðslan og tíðnin
þóttu minna á farsóttir og hegðun
þeirra. Áður höfðu félagsfræðingar
í Ástralíu kynnt svipaðar hugmynd-
ir. í stuttu máli ganga lausnirnar
sem menn fóru að mæla með út á
að leggja skuli til atlögu gegn öllum
afbrotum og þá ekkert síður hvers
kyns óknyttum og ósiðum, umferð-
ai’brotum og sóðaskap, en ránum
og alvarlegu ofbeldi. Mikilvægast
væri að lögreglan og dómsyfirvöld
hættu að sjá í gegnum fingur sér,
heldur dæmdu menn hart fyrir
smábrot. Markmiðið ætti að vera
að allir legðust á eitt um að breyta
hegðunarmynstrinu, hættu að
sætta sig við ástandið.
Margt annað hefur verið tekið til
endurskoðunar, skipulag lögregl-
unnar bætt, dómskerfið hefur verið
gert skilvirkara eins og reyndin
hefur orðið hér á landi frá 1992.
Tæknin hefur víða umbylt að-
stæðum, beitt er landfræðilegum
upplýsingakerfum með stafrænum
kortum. Nú getur lögreglan á svip-
stundu kannað þróun afbrota á af-
mörkuðu svæði með einfaldri tölvu-
skipun. Hún getur þannig reynt að
sjá fyrir þróun og þarfir löggæsl-
unnar fram í tímann, gripið til að-
gerða til að draga úr afbrotum.
Umdeildar aðferðir
Nýju aðferðirnar eru ekki óum-
deildar. Myndbandsvélar á al-
mannafæri hafa lengi þekkst í
bönkum og stórmörkuðum. Nú er
búið að setja upp aragrúa véla sem
íylgjast með umferðinni og þá ekki
síst gangandi fólki í miðborgunum.
Er verið að ryðjast inn í einkalíf
fólks undir yfirvarpi baráttunnar
gegn lögbrjótum, á alltsjáandi
auga Stóra bróður að vera á okkur
alls staðar?
Alls era slíkar vélar nú um 800 í
meira en 50 borgum og bæjum í
Skotlandi einu. En glæpatíðnin þar
sem vélunum er beitt hefur iækkað
að jafnaði um 30%. Fyrirhugað er
að setja upp vélar í miðborg Oslóar
á næstunni og í haust kemur röðin
að Reykjavík.
Sumir bandarískir fræðimenn
era svartsýnir. Þeir benda á að
þrátt fyrir allt hafi morðum sem
framin era af unglingum heldur
fjölgað síðustu árin. Skyndilausnir
á samfélagsvandamálum sem
byggist á nýrri tækni séu sjaldnast
haldgóðar, segja þessir fræðimenn.
Stundum sé aðeins verið að flytja
vandann úr einu hverfi í annað.
Bent er á að takmarkanir á útivist
unglinga geti stangast á við stjórn-
arskrá þarlendra.
Aukin andstaða er sums staðar
við myndbandsvélamar, aðallega
vegna ótta við misnotkun óprúttinna
manna á upptökunum. En stjóm-
málamenn sjá hvarvetna skoðana-
kannanir sem sýna að almenningur
er ánægður með þróun mála.
Árangurinn hefur talað sínu máli.
Lögreglan í Reykjavík hefur undanfarnar vikur breytt starfsaðferðum sínum og tekur nú mun harðar en fyrr
á því sem mörgum fínnst vera litlar syndir. Kristján Jónsson ræddi við Karl Steinar Valsson hjá forvarna-
og fræðsludeild lögreglunnar um þessa nýju stefnu, agaleysi og fleira.
Hvers
virði er
öryggið?
ER allt of mikið um af-
brot í Reykjavík? Karl
Steinar Valsson, af-
brotafræðingur og að-
stoðaryfirlögreglu-
þjónn hjá forvarna- og fræðsludeild
lögreglunnar í Reykjavík, segir
erfitt að fullyrða um slíka hluti,
samanburður við aðrar borgir sé
flókinn. Ekki megi gera sér óraun-
hæfar væntingar; glæpum verði
aldrei útrýmt í Reykjavík frekar en
í öðrum borgum. Margt sé þó hægt
að gera til að fækka slysum og af-
brotum.
„Reykjavík er höfuðborg þar sem
fram fer mikil þjónusta fyrir allt
landið, margir landsbyggðarmenn
þurfa að fara hingað, langflestir er-
lendir gestir koma hingað. Hér er
þorri allra veitingastaða á landinu,
hér er margt sem trekkir. Hvað
skyldi í reynd vera margt fólk í
Reykjavík á góðum sumardegi eins
og núna? Það gæti verið fróðlegt að
kanna það.
Við höfum því reynt að bera
saman hlutfallstölur, t.d. afbrota-
tíðni á hverja 100.000 íbúa, og þá
kemur Reykjavík mjög vel út í al-
þjóðlegum samanburði í flestu til-
liti. Afbrotatíðni verður einnig að
skoða í tengslum við réttarreglur,
í Bandaríkjunum eru t.d. ströng
viðurlög við ýmsu atferli sem leyft
er hér í Evrópu eða talið viðun-
andi. Aginn er miklu meiri
vestra."
Að kasta glerflösku inn
í mannþröng
„Ég skal nefna dæmi. Óheimilt er
víðast hvar í Bandaríkjunum að
drekka áfengi í bíl, maður getur
ekki setið í bíl og þambað bjór.
Héma þykir þetta ekkert mál.
Sama er að segja um drykkju á göt-
um úti, vestanhafs gengur fólk ekki
um með bjórdós eða vínflösku og
staupar sig, það er bannað.
Hér kastar einhver glerflösku
inn í mannþröng. Hvernig er ag-
inn í samfélagi sem sættir sig bara
við svona framferði? Maðurinn
veit ekkert hvern hann gæti verið
að slasa, það gæti verið náinn ætt-
ingi-
Að mínu mati væri hægt að
breyta ástandinu í miðbænum með
því að láta fólk greiða sekt íyrir
drykkju á almannafæri og það
myndi umbylta vinnuaðstæðum lög-
reglunnar ef skýrt væri kveðið á um
þessi mál. Áfengislögin okkar eru
alveg ný en samt sem áður er orða-
lagið að „hver sá sem sökum ölvun-
ar veldur óspektum, hættu eða
hneyksli á almannafæri eða í opin-
Morgunblaðið/Arnaldur
KARL Steinar Valsson. Lögregluhjólið er af þeirri göfugu tegund Harley-Davidson. „Það er rétt að tíðni til-
efnislausra Iíkamsárása á saklaust fólk hefur eitthvað hækkað en i langflestum tilfellum þekkjast málsaöilar."
beru samkvæmi" skuli sæta refs-
ingu.
Hvað eru óspektir, hvenær veld-
ur maður þeim, hvenær er ölvunin
völd að óspektunum eða eitthvað
annað? Þetta orðalag er svo teygj-
anlegt að mjög erfitt er
fyrir lögreglu að ná
tökum á vandanum.
Svona orðaleikir eru
óheppilegir, þetta á að
vera á hreinu. Ef það er
einfaldlega bannað að “““
vera við drykkju á almannafæri
getur lögreglan miklu betur tekist
á við viðfangsefnið en núna.
Það er vissulega sérstætt ástand í
miðbænum milli þrjú og fimm á
nóttunni en það endurspeglar ekk-
ert annað en agaleysi þjóðarinnar.
Við verðum að spyrja hvort okkur
finnist þetta eðlilegt."
Besti árangurinn
væri að ekki yrði
þörf fyrir lög-
reglu!
Mannasiðir og mfgildi
- Pú hefur áður minnst á fram-
ferði eins og „ótímabært þvaglát“ í
miðbænum, nú er byrjað að taka
hart á veggjakroti, hraðakstri.
---------- Margir hafa hrist höf-
uðið og sagt að nær
væri fyrir lögregluna
að einbeita sér að
stærri málum.
„Framferði af því
1...... tagi sem þú nefnir,
þvaglátið, er óþolandi en hinu má
ekki gleyma að á þessu litla svæði
er óhemjumikið af veitingastöðum.
Fólk er sumt búið að vera við
drykkju klukkustundum saman og
þarf að komast á salemi. Þá þurfa
þau að vera til staðar. Við höfum
m.a. óskað eftir því við borgaryfir-
völd að Núllið, almenningssalemið í
Bankastræti, verði opið lengur en
til tvö um helgar, til fjögur að
minnsta kosti. Við verðum að geta
bent sökudólgunum á að þeir hefðu
getað notað salemið.
„Þanþolið" vex hjá almenningi í
þessum efnum eins og öðrum. Þeg-
ar ég hef vanist því að húsveggur
nágrannans sé alltaf þakinn
veggjakroti finnst mér það miklu
minna mál en ella þegar krotað er á
vegginn minn. Þetta er þá orðið í
stíl við umhverfið. Þol gagnvart
svona hátterni er orðið meira en
það ætti að vera.“
Bretar hafa nálgast þessi mál
með sínum hætti, að sögn Karls. „í
hitteðfyrra fóram við Guðmundur
Guðjónsson yfirlögregluþjónn til
Bretlands og kynntum okkur nýjar
aðferðir í Kent í Englandi. Þar hafa
menn mikið notað myndavélakerfi