Morgunblaðið - 12.07.1998, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 12. JÚLÍ 1998 25
yggi hér. Danskir stjórnmálamenn
gripu líka inn í færeysk stjórnmál
með þeim hætti, að láta færeyska
skattgreiðendur borga hrunið í
danska bankakerfinu. Efnahag-
skreppan og bankamálið urðu til
að opna augu færeyskra jafnaðar-
manna, sem þurftu að horfa upp á
þessar aðgerðir flokksbræðra
þeirra í Danmörku.. Vonbrigði
jafnaðarmanna urðu að vonum
mikil, en það átti líka við um aðra,
sem sögðu að nú væri tími til kom-
inn að Færeyingar tækju sjálfir
ábyrgð á landi sínu.“
Eins og komið hefur fram í frétt-
um hafa Færeyingar nú samið við
Dani um eftirgjöf á hluta skulda
færeyska landsjóðsins við Dan-
mörku og um ýmsar uppbætur
Dana til Færeyinga fyrir að hafa
yfirtekið Færeyjabanka af Den
Danske Bank, sem leiddi til millj-
arðataps landsjóðsins. Endanlegu,
sögulegu uppgjöri er þó ólokið, að
sögn ráðherrans.
Fyrst þarf að ná pólitísku
sjálfstæði
Hogni Hoydal segir aðspurður að
það sé vissulega rétt að efnahagslíf
Færeyja sé enn mjög háð dönsku
efnahagslífi og því telji margir það
mikla bjartsýni að ætla sér að
ganga frá sambandssamningi og
stjórnarskrá á tveimur árum. „Við
viljum pólitískt sjálfstæði, en auð-
vitað þurfum við að semja um
hvernig við tökum við hinum ýmsu
verkefnum, sem áður hafa verið í
höndum Dana. Efnahagsmálin þarf
að ræða sérstaklega, við lútum
dönskum dómstólum og Danir fara
með ýmsa stjómsýslu hér. En röðin
verður að vera þessi: Fyrst stjóm-
málalegt sjálfstæði og síðar efna-
hagslegt. Eg bendi á að þetta var
afstaða Islendinga þegar þeir
studdu Eystrasaltsríkin í sjálfstæð-
isbaráttunni, að pólitískt sjálfstæði
væri til alls fyrst og svo væri hægt
að byggja upp efnahaginn.“
Ráðherrann segir að á þeim 50
árum, sem liðin eru frá setningu
dönsku heimastjórnariaganna, hafi
Færeyingar orðið æ háðari Dönum
í efnahagslegu tilliti. „Allan þennan
tíma byggðum við á þeirri hug-
mynd að við gætum náð pólitísku
sjálfstæði þegar við hefðum komið
undir okkur fótunum efnahagslega.
Þetta hefur alls ekki gengið eftir,
þvert á móti. Danskir peningar og
danskt stjórnskipulag tók völdin og
því verðum við að breyta. Við get-
um auðvitað hrópað hátt um sam-
bandsslit og lýðveldi, en mikilvæg-
ara er að fara lýðræðislega leið að
lausninni, komast að samkomulagi
við Dani og bera það undir þjóðina
alla.“
Hogni segir að þrátt fyrir að fær-
eyskur efnahagur sé háður dönsk-
um sé það misskilningur að Danir
hafi greitt svo miklu meira til eyj-
anna en þeir hafí fengið þaðan.
„Danir hafa haft miklar tekjur af
Færeyjum, þótt alltaf sé haft hærra
um beinan fjárstuðning þeirra til
landsins. Þeir hafa haft gífurlegan
hag af færeyskum fiskimiðum og
þeir hafa sparað sér miklar greiðsl-
ur til Nato með því að hafa Nato-
stöð hér í Færeyjum. Færeyingar
hafa ekki fengið neinar greiðslur
vegna þeirrar stöðvar. Og dönsk
fyrirtæki hafa notið góðs af við-
skiptum við Færeyinga. Danir búa
sjálfir yfir öllum upplýsingum um
þessa hagsmuni, en nú verða
Færeyingar sjálfir að reikna dæmið
til enda, sjá hvert er í raun efna-
hagslegt verðmæti landsins. Eg er
sannfærður um að peningarnir,
sem Danir hafa sent til Færeyja,
hafa skilað sér margfalt til baka.
Það er svo annað mál hvort Danir
samþykkja reikningsaðferðir okk-
ar.“
Vegir eru góðir en innra
skipulag ekki
Gestir í Færeyjum veita því
strax athygli að þar eru vegir eins
og best gerast. Mikil áhersla hefur
verið lögð á að jafnvel afskekkt-
ustu byggðir séu í góðu vegasam-
bandi og jarðgöng eru mörg. „Um-
ræðan um vegakerfið hér er á
miklum misskilningi byggð," segir
Hpgni Hoydal. „Ef Færeyjar
hefðu verið hluti af Danmörku, í
stað þess að fá heimastjórn, þá
hefðu dönsk stjórnvöld verið
skuldbundin til að hafa uppbygg-
ingu hér á sama hátt og annars
staðar í ríkinu. Þetta var ekki gert,
ekki fyrr en við ákváðum að gerð
yrði gangskör í þessum málum,
með vegagerð, jarðgöngum og
ferjusiglingum. Þrátt fyrir þessi
umtöluðu jarðgöng fer því fjarri að
fjárfestingar hér hafi verið hlut-
fallslega meiri en í Danmörku.
Gallinn var sá, að þessar fjárfest-
ingar hins opinbera voru á sama
tíma og miklar fjárfestingar einka-
aðila í sjávarútvegi. Þess vegna
varð þenslan í færeysku efnahags-
lífi allt of mikil. Þar er lélegri efna-
hagsstjórn um að kenna, ekki jarð-
göngunum sem slíkum, enda mun
ég alltaf verja gerð þeirra. Við vilj-
um byggja upp nútímalegt samfé-
lag, en grundvöllur færeyskrar
menningar eru hinar dreifðu
byggðir."
Hpgni segir að þegar Danir hafi
gripið inn í efnahagsástandið upp
Danmörku. Auðvitað byggðist
vegakerfið hratt upp hér og líklega
búum við þar betur en íslendingar.
Það er hins vegar óþarfi að öfúnd-
ast, því Islendingar njóta góðs
innra skipulags. Og þegar Færey-
ingar hafa fengið sjálfstæði þurfa
þeir að sjálfsögðu að greiða allar
framkvæmdir af þessu tagi sjálfir."
Lýðveldi innan 10 ára?
Færeyingar líta nú til sam-
bandslaganna frá 1918, en líta þeir
einnig til ársins 1944, þegar Island
varð lýðveldi?
„Eg vil að í samningunum við
Dani nú setjum við okkur það
markmið að Færeyjar verði lýð-
veldi innan tíu ára. Þar lítum við
líka til reynslu íslendinga. Eg veit
ekki hvort við náum samstöðu um
þetta hér heima; sumir telja lengri
tíma þurfa að líða frá fullveldi til
lýðveldis, aðrir vilja jafnvel miða
við enn skemmri tíma.“
íslenskt efnahagslíf naut góðs af
fjárframlag til Færeyja hefur haft,
þegar við höfum fengið háar fjár-
hæðir í einu. Ég get nefnt sem
dæmi að árið 1989 fengum við einn.
milljarð króna, um tíu milljarða ís-
lenskra króna, frá Dönum. Þetta
sama ár rann nákvæmlega sama
upphæð til að styrkja færeyskt at-
vinnulíf. Atvinnuvegirnir hafa alls
ekki notið góðs af, þvert á móti,
þeir hafa liðið fyrir að þurfa ekki
að standa á eigin fóturn."
Ef Færeyingar verða olíuþjóð
óttast Hogni að sagan geti endur-
tekið sig. „Þá gætu örfáir menn
sest við sjóðina og tekið að sér að
úthluta háum fjárhæðum vítt og
breitt um samfélagið. Það er engin
framtíð í slíku. Þótt við finnum olíu
núna er engin leið að spá um
hversu lengi lindirnar endast okk-
ur og verð á olíu sveiflast ekki síð-
ur en verð á fiski. Sjálfstæði okkar
verður að byggjast á endurnýjan-
legum verðmætum, fiskimiðunum
og laxeldi, sem við leggjum æ
FÆREYSKA fánann ber í Þingnes, þar sem landstjórnin er til húsa.
Morgunblaðið/Bára
„SJÁLFSTÆÐI okkar hefði verið endanlega úr
sögunni, ef ESB hefði fengið aðgang að fiskimið-
um við Færeyjar."
„VIÐ viljum byggja upp nútímalegt samfélag, en
grundvöllur færeyskrar menningar eru hinar
dreifðu byggðir.“
úr 1990 hafi útjaðrar færeyskrar
byggðar liðið fyrir það. „Fólk flutti
í burtu, en flestir komu aftur. Þeir
fluttu þó ekki aftur til sinnar
heimabyggðar, heldur til Þórshafn-
ar. Suðurey hefur til dæmis liðið
mjög fyrir þessa þróun. Þaðan fóru
margir og þeir komu ekki aftur.
Færeyskir stjórnmálamenn gera
sér hins vegar grein fyrir nauðsyn
þess að styrkja hinar dreifðu
byggðir. Allir Færeyingar eiga að
njóta sama réttar, hvar sem þeir
búa. Það er styrkur færeýskrar
menningar. Ég vísa til orða Maritu
Petersen, fyrrverandi lögmanns
okkar. Danskur blaðamaður sagði
við hana að hann hefði verið í
Færeyjum og þar væru jarðgöng
og brýr. Hún svaraði að hún hefði
líka verið í Danmörku og þar væru
líka jarðgöng og brýr og spurði
hver munurinn væri. Þessi afstaða
Dana, að gera athugasemdir við
uppbygginguna hér, er mjög und-
arleg. Hérna er vegakerfið gott, en
innra skipulag þjóðfélagsins er
fjarri því að vera jafn gott og í
síðari heimsstyrjöldinni og Mars-
hall-aðstoðinni í kjölfar hennar.
Líta Færeyingar á hugsanlegan ol-
íufund í lögsögu sinni sem sam-
svarandi sprautu í efnahagslífið?
„Við reiknum ekki með olíunni,
heldur miðum við að framtíð okkar
byggist á skynsamlegri nýtingu
fiskimiðanna og þar er ísland enn
fyrirmyndin. íslendingar eru eina
fiskveiðiþjóðin í heiminum sem hef-
ur náð að byggja nútíma þjóðfélag
sitt upp á sjávarútvegi. Við óttumst
raunar mjög, að olíufundur hér
gæti haft skelfilegar afleiðingar
fyrir færeyskt samfélag, menningu
Færeyinga og þúsund ára fisk-
veiðihefð þeirra. Olíuiðnaður gæti
dregið til sín alla vinnufæra menn,
ungt fólk myndi mennta sig til
starfa við hann.“
Olíuauður gæti eyðilagt
Færeyjar
Hogni óttast ekki síður efna-
hagslegar afleiðingar olíuvinnslu
við Færeyjar. „Við höfum séð þau
eyðileggjandi áhrif sem danskt
meiri áherslu á. Þessa atvinnuvegi
verðum við að byggja upp. Ég hef
enn mikla trú á þeirri hugmynd að
Færeyjar, ísland, Grænland og
Noregur geti náð öflugu samstarfi
um nýtingu fiskistofna í Norður-
Atlantshafí, án þess að Evrópu-
sambandið komi inn í þá mynd.
Þjóðirnir við Norður-Atlantshaf
eiga að mynda bandalag, líkt og pl-
íuþjóðir gera innan OPEC. Ég
held að þróunin á næstu árum
muni ýta undir slíkt samstarf.“
Hogni segir að þær miklu líkur,
sem eru á að olía finnist við Fær-
eyjar, ýti vissulega undir bjartsýni
Færeyinga um sjálfstæði og leitin
að olíunni hafi þegar haft jákvæð,
efnahagsleg áhrif. „Ég ítreka hins
vegar að við verðum að gæta að
öllu samfélagi okkar, sem hefur
verið veikt í samanburði við það
danska. Ef við þurfum núna að eiga
samskipti við stærstu og ríkustu
olíufyrirtæki heims, sem eru enn
öflugri en Danmörk, þá verður
erfitt fyrir litla þjóð að standa á
sínu. En það verðum við að gera.“
Færeyingar hafa ekki tekið
ákvörðun um hvert þeir leita, finni
þeir olíu. Hagni segir engu skipta
hvort samið verði við Breta, Norð-
menn eða aðrar þjóðir um aðstoð
við vinnsluna. „Olíuráðleggingar-
nefnd okkar hefur unnið mjög gott
starf, sem við getum byggt á í
framhaldinu. Færeyingar munu að
sjálfsögðu semja við þá sem bjóða
best, ekki bara þá sem bjóða mesta
peningana, heldur þá sem huga
mest að umhverfisvernd. Við verð-
um að vera raunsæir og við getum
ekki litið á olíumálið sem utanríkis-
pólitík.“
Margir boðnir og búnir
til samstarfs
Daginn eftir færeysku kosning-
amar lýsti Kjell Magne Bondevik,
forsætisráðherra Noregs, því yfir
að norska stjómin væri reiðubúin
til að styðja við bak Færeyinga í ol-
íumálum. Hpgni Hoydal tekur und-
ir að vissulega hafi þessi yfirlýsing
verið pólitískt viðkvæm, þar sem
Færeyjar séu jú enn hluti af Dan-
mörku. „Það leikur hins vegar eng-
inn vafi á að bæði Bretar og Norð-
menn hafa mikinn áhuga á að
treysta stjórnmálasamband sitt við
Færeyinga. Nú er hins vegar í gildi
samningur Færeyinga og Dana um
landgrunnið við Færeyjar, sem
kveður á um að dönsk fyrirtæki
skuli ganga fyrir við rannsóknir og
vinnslu, ef þau eru samkeppnishæf.
Þennan samning verðum við að
endurskoða, áður en við tökum upp
viðræður við Norðmenn eða Breta,
en auðvitað stöndum við betur að
vígi vegna áhuga hinna þjóðanna.
Við ætlum ekki að semja við einn
eða neinn fyrr en málin eru útrædd
við Dani. Það skiptir okkur öllu
máli, við leggjum þjóðarstolt okkar
í að Færeyingar og Danir skilji
sem vinir.“
Samskipti við bræðraþjóðina
munu aukast
Hvað geta íslendingar gert til að
styðja Færeyinga á leiðinni til
sjálfstæðis?
„fslendingar hafa þegar gert
ótrúlega mikið. Við lítum til þeirra
sem fyrirmynd, því þeir létu ekki
hræða sig frá sjálfstæði með upp-
hrópunum um að illa gæti farið.
Við lítum líka til íslenska fiskveiði-
stjórnunarkerfisins og Færeyingar
eru sér vel meðvitandi um að ís-
lendingar eru eina þjóðin sem veit-
ir okkur aðgang að fiskimiðum án
þess að krefjast neins á móti. Þetta
hefur mikla þýðingu fyrir okkur og
er staðfesting á því að íslendingar
og Færeyingar eru bræðraþjóðir.
Einu sinni héldu Færeyingar að
það ætti líka við um Dani, en þegar
að kreppti voru hagsmunir Dana
teknir fram yfir hagsmuni okkar.
Við getum hins vegar treyst ís-
lendingum og við reiknum með að
fá áfram allan þann stuðning frá
þeim sem við viljum."
Aður fyrr var mjög algengt að
færeyskir sjómenn réðu sig á ís-
lensk skip, Færeyingar komu hing-
að til náms og svo mætti lengi
telja. „Samskipti af þessu tagi hafa
minnkað, um leið og sambærileg
tengsl við Danmörku hafa styrkst,
en hins vegar hafa íslensk fyrir-
tæki, eins og Eimskip og Flugleið-
ir, mikil viðskipti við Færeyinga og
menningarleg samskipti eru mikil
og eiga enn eftir að aukast. Ég er
sannfærður um að sambandið við
ísland verður nánara þegar við
höfum fengið sjálfstæði. Þjóðirnar
hafa mjög líka hagsmuni að verja,
til dæmis í alþjóðlegum umræðum
um fiskveiðimál, hvalveiðar og um-
hverfisvernd í Norður-Atlantshafi
og stefna okkar í utanríkismálum
mun án efa rima ágætlega við
stefnu íslendinga."
Hogni segir að hingað til hafi
Færeyingar verið einangraðir í al-
þjóðamálum, því Danir hafi séð um
slík samskiptí. „Þetta mun breyt-
ast. Ég á þó ekki von á að Færey-
ingar muni hvika frá þeirri afstöðu
sinni að standa utan Evrópusam-
bandsins og er sannfærður um að
við gerðum rétt í að standa utan
sambandsins, þegar Danir gengu í
það. Sjálfstæði okkar hefði verið
endanlega úr sögunni, ef Evrópu-
sambandið hefði fengið aðgang að
fiskimiðunum við Færeyjar," segir
Hogni Hoydal ráðherra.