Morgunblaðið - 19.08.1998, Qupperneq 31

MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUN
MIÐVIKUDAGUR 19. ÁGÚST 1998 31
í
1
I
i
I
I
I
i
i
i
i
i
i
!
i
'uj
i
á hótei íslandi
n.k. föstudagskvöld 21.ágúst
ORKUMÁL FRÁ
NÝJU SJÓNARHORNI
Ekki fleiri málmbræðslur
Pegar hefur verið gengið of langt í
að ráðstafa hagkvæmustu virkjunar-
kostum landsmanna til stóriðju með
langtímasamningum. Núverandi rík-
isstjóm hefur verið stórtæk í þeim
efnum og þó aðeins hluti af gerðum
orkusölusamningum kominn til
framkvæmda. Raforkuverðið til
stóriðjufyrirtækjanna sem áður var
opinbert er nú lýst viðskiptaleyndar-
mál en fáum dylst að um útsöluverð
er að ræða, þar sem röskun á nátt-
úru landsins er ekki tekin með í bók-
haldið. Jafnframt hefur verið slegið
rældlega af kröfum um mengunar-
varnir, að ekki sé minnst á losun
gróðurhúsalofttegunda sem stefnir
langt yfír öll viðmiðunarmörk. At-
hygli vekur að þingmenn Alþýðu-
flokks og Þjóðvaka hafa á Alþingi
greitt atkvæði með öllum stóriðju-
samningunum ríkisstjómarinnar,
jafnt við ÍSAL, Norðurál og ís-
lenska jámblendifélagið og lítið haft
við mengunarmálin að athuga.
Verði haldið áfram á þessari braut
er í senn verið að tefla á íslenskt um-
hverfi með virkjunarframkvæmdum
og mengun og takmarka möguleika
þjóðarinnar í framtíðinni til að fram-
leiða orku til eigin þarfa. Hugmynd-
ir núverandi stjómvalda með Fram-
sóknarráðherra í fararbroddi þess
efnis að ráðstafa á næstu áratugum
allt að 7-10 teravattstundum í áliðn-
að Norsk Hydro hérlendis era stór-
tækasta atlaga gegn íslensku um-
hverfí og sjálfbærri orkustefnu sem
sést hefur frá því Aiusuisse kynnti
íslenskum stjómvöldum Áætlun
INTRGRAL“ fyrir aldarfjórðungi.
Hér er um að ræða allt að tvöfalt
það orkumagn sem nú er framleitt í
landinu og mestallt vatnsafl norðan
Vatnajökuls er lagt á borðið fyrir út-
lendingana til að púsla með. Til
huggunar fyrir þá sem efast um
ágæti þessara hugmynda er sagt að
áliðnaðurinn komi ekki allur á einu
bretti heldur í áfóngum! Þessu til
viðbótar bíður Norðurál þess að fá
þrefalt meiri orku við hentugleika,
ISAL á völ á stækkun og á teikni-
borðinu er magnesíumbræðsla á
Reykjanesi. Ekki hefur heldur
heyrst að hugmyndir um sæstreng
séu úr sögunni þótt ekki séu þær í
hámælum þessa stundina.
Ný nálgun þolir enga bið
Fátt er brýnna í stjórnmálum
hérlendis en endui-metin verði frá
granni stefnan í orkumálum lands-
manna. Fyrsta verkefnið er að
stöðva frekari áform um afhendingu
raforku til hefðbundinnar stóriðju á
meðan verið er að móta orkustefnu
til næstu áratuga. Viðfangsefnið*
kallar á nýja hugsun og ný málstök,
þar sem orkumál og umhverfi era
skoðuð í nánu samhengi og felld að •
skipulagi til lengii tíma. Viðleitni í •
þá átt er að finna í tillögum að ]
skipulagi miðhálendisins. Aiþjóðleg- i
ai- skuldbindingar og stefna Islands
í umhverfismálum á alþjóðavett- j
vangi era snar þáttur þessa máls.
Það er mikill misskilningur að
halda því fram að stefnubreyting í
þessa átt þýði stöðnun og kyrrstöðu.
Rannsóknir og þróun innlendra
orkugjafa í stað innflutts eldsneytis
era spennandi verkefni sem auð-
veldað geta þjóðinni að uppfylla
skuldbindingar um vemdun loft-
hjúpsins. Orkulindir landsmanna máT
hagnýta í miklu ríkari mæli en gert
hefur verið til að skapa hlýlegra um-
hverfí á byggðum bólum og til
margháttaðrar ræktunar. Hér er
um mörg heillandi verkefiú að ræða
sem reyna á hugvit og framsýni.
Sjálfbær orkustefna í sátt við um-
hverfið þarf fyrr en síðar að verða
snar þáttur í þróun íslensks samfé-
lags í stað þeirrar skammsýnu stór-
iðjustefnu sem stjómvöld nú ein-
blína á.
Nú loksins í Reykjavík
ásamt hinum óviöjafnanlega Jóni Kr. Ólafssyni frá Bíldudal,
DJ Herb Legowitz, íslensku fjallkonunni, rappsystrunum
Real Flavaz, einum elsta og virtasta
break-dansara þjóðarinnar Bjarna Bö
Kynnir:
Guðmundur Karl Friðjónsson
Húsið opnar kl. 21:00.
Dagskráin hefst kl. 23:00.
Stuðmenn mæta
á svið kl. 24:00
Forsala aðgöngumiða
alla daga
kl. 13:00 -18:00.
Miðaverð kr. 1.500
Hótel Sýrland, Ármúla 9
(Hótel ísland / Broadway)
ÞAÐ fer ekki fram hjá neinum að
ört vaxandi andstaða er hérlendis
við að breyta svipmóti hálendis Is-
lands með miðlunarlónum og öðra
raski sem tengist vatnsaflsvirkjun-
um. Ástæður þessa era margvísleg-
ar, þar á meðal aukin
kynni almennings af
óbyggðunum og vax-
andi skilningur á gildi
víðerna hálendisins og
þeirra vistkerfa sem
þar er að finna. Nýj-
ustu dæmin um þetta
era Hágöngumiðlun,
umræðan um virkjanir
norðan Vatnajökuls og
áformin um miðlunar-
lón í Þjórsárveram of-
an Norðlingaöldu.
Brátt bætist við
Langisjór. Andstaðan
er ekki lengur bundin
við afmarkaða hópa,
bændur eða náttúra-
verndarfólk í þröngri merkingu,
heldur skynja æ fleiri að breyta
þarf um vinnubrögð frá því sem
verið hefur.
Rödd blaðamanns
Dæmi um næman skilning á við-
horfsbreytingu meðal almennings
kom fram í grein sem Ólafur Þ.
Stephensen blaðamaður skrifaði í
Lesbók Morgunblaðsins 4. júlí 1998
og bar fyrirsögnina Hvenær er
komið nóg? Hann bendir þar á
ýmsar framkvæmdir frá liðinni tíð
hérlendis og erlendis eins og fram-
ræslu votlendis, mengandi verk-
smiðjur og kjarnorkuver, þar sem
stjórnvöld viðurkenni nú að gerð
hafi verið mistök og farið sé að
kosta miklu til að reyna að bæta
fyrir þau. Örstuttar tilvitnanir
verða að nægja í þessa ágætu
grein.
Ólafur segir m.a.: í einu stóra
máli virðast íslenzk stjórnvöld ekki
átta sig á að nú sé nóg komið og
brátt kominn tími til að hætta áður
en mistök verða gerð. Hér á ég við
stóriðjustefnu ríkisstjórnarinnar...
Þótt íslenzkum stjórnvöldum takist
kannski að sannfæra heimsbyggð-
ina um að hún eigi að vera þeim
þakklát fyrir að vilja byggja hér
mörg stóriðjuver, er hætt við að
ekki takist að sannfæra íslenskan
almenning. - Þetta er ekki aðeins
vegna þess að stjóriðjuver era sjálf
engin umhverfisprýði - þótt þau
valdi sum hver ekki alvarlegri
mengun á landi, vatni eða lofti má
yfirleitt flokka þau undir sjón-
mengun í íslenskri náttúra. Nei,
virkjanirnar, sem þarf að byggja til
þess að verksmiðjurnar fái orku,
era miklu viðkvæmara mál. Meiri-
hluta Islendinga finnst að nú hafi
verið gengið nógu nærri hálendinu
með virkjanaframkvæmdum og
vegagerð."
Vatnsafl og jarðvarmi
sterkur bakhjarl
Almennt er talað um vatnsafl og
jarðvarma sem miklar auðlindir og
vissulega hafa þær verið verðmætt
búsflag fyrir þjóðina á þessari öld.
Þetta á ekki síður við um jarð-
varma en vatnsaflið, en það vill oft
gleymast hvílík hlunnindi jarðhit-
inn er til upphitunar og ylræktar
þar sem hans nýtur við. Á sviði
jarðhitaleitar og virkjana hafa ís-
lendingar öðlast mikla reynslu og
eru á því sviði alþjóðlega í fremstu
röð. Þessar náttúraauðlindir, sem
teljast endurnýjanlegar þótt tak-
markaðar séu, verða áfram sterkur
bakhjarl fyrir mannlíf á íslandi.
Þær verða ffamvegis sem hingað til
snar þáttur í lífskjörum lands-
manna og í krafti þeirra er unnt að
byggja hér upp atvinnulíf og sam-
göngur á sjálfbæran hátt. Þjóðir
sem að mestu eru háðar jarðefna-
eldsneyti eða kjarnorku nú um
stundir hafa ástæðu til að öfunda
okkur af þessum náttúragæðum.
Þeim mun mikilvægara er að fara
vel með þau og nýta þau
þannig að gagnist þjóð-
inni um langa framtíð.
Keppa ber að því að
orkuframleiðsla og nýt-
ing orkunnar skerði
sem minnst önnur verð-
mæti að meðtalinni
náttúra landsins.
Orkulindirnar tak-
mörkuð gæði
Islendinga vantar
skýra orkustefnu, sem
að sjálfsögðu þarf
einnig að taka til orku-
nýtingar. Alþýðubanda-
lagið tók sig til á átt-
unda áratugnum og
setti fram íslenska orkustefnu
byggða á allvíðtækri greiningu.
Kvennalistinn hafði skýra fyrirvara
um stóriðju. Aðrir stjómmálaflokk-
ar hafa verið galopnir fyrir orku-
frekum iðnaði á vegum útlendinga.
Framsóknarflokkurinn hafði áður
fyrr nokkra fyrirvara, en gengur
nú í fararbroddi þeirra sem bjóða
orkulindirnar falar fyrir erlend
stóriðjufyrirtæki. I þeirri umræðu
láta menn sem íslenskar orkulindir
séu afar mikiar að magni til og vísa
þá í mat sérfræðistofnana. Þar hef-
Fátt er brýnna,
segir Hjörleifur Gutt-
ormsson, en að endur-
meta orkustefnuna.
ur talan 50 teravattstundir lengi
verið notuð sem viðmiðun fyrir
þann jarðvarma og vatnsafl sem
hagkvæmt geti talist að virkja til
raforkuframleiðslu. Ut frá þeirri
viðmiðun er síðan ályktað og sagt
að aðeins sé búið að beisla um 10%
af forðanum“. Heildar raforku-
framleiðsla hérlendis nam um 5,6
teravattstundum árið 1997, þar af
fóra um 3 teravattstundir tií stór-
iðju en 2,6 til almennra nota.
Fráleitt er að ganga út frá ofan-
greindri viðmiðun um 50 teravatt-
stundir, enda er þar í engu tekið til-
lit tfl áhrifa á náttúra og umhverfi,
hvorki í virkjunum eða mengun frá
verksmiðjum. Nær lagi væri að
deila í þá tölu með tveimur eða
þremur. Við mótun orkustefnu
verður að taka alla þætti með og
áætla forðann", þ.e. svigrúm til
hagnýtingar, að teknu ríkulegu til-
liti til umhverfisverndar. Jafnhliða
þarf að verða til forgangsröð um
hugsanlega hagnýtingu einstakra
vatnsfalla og jarðhitasvæða út frá
víðtæku mati og fella hana inn í
skipulagsáætlanir. Undirritaður
fékk samþykkta á Alþingi 1989 til-
lögu um að hafin skyldi vinna að
slíku mati á vegum Náttúravernd-
arráðs í samvinnu við orkuyfirvöld,
en vinna í þá vera dagaði uppi
vegna fjárskorts!
Sjálfbær orkustefna
íslendingar hafa góðar forsend-
ur til að móta og framfylgja sjálf-
bærri orkustefnu í sæmilegri sátt
við umhverfið. Til þess að svo geti
orðið þarf hins vegar framsýni og
vandað mat á þeim takmörkunum
sem ber að virða. Leggja þarf mun
meiri áherslu en nú er gert á orku-
sparnað og að draga úr orkusóun,
sem víða viðgengst. Gera þarf ráð
fyrir hóflegum vexti til almennrar
notkunar á næstu öld og að inn-
Hjörleifur
Guttormsson
lend orkuöflun komi smám saman
að fullu í staðinn fyrir innflutning
á jarðefnaeldsneyti fyrir atvinnu-
rekstur og samgöngur, að fiski-
skipaflotanum meðtöldum. Til þess
að ná slíkum markmiðum gæti raf-
orkuframleiðsla þurft að verða 20-
30 teravattstundir að 50 árum liðn-
um, mismunandi eftir því hversu
langt yrði komist í nýtingu inn-
lendrar orku í stað innfluttrar.
Einnig skiptir máli hvers konar
tækni yrði notuð við að taka inn-
lenda orku í gagnið, t.d. hvort ráð
er gert fyrir að nota vetni eða ann-
að vistvænt eldsneyti í efnaraföl-
um eða hefðbundnum brennsluvél-
um.
Hér er ekki rúm til að rekja
nánar forsendur slíkrar orku-
stefnu og vísa ég í því sambandi til
greinargerðar með þingsályktun-
artillögu um sjálfbæra orkustefnu
[701. mál á 122. löggjafarþingi],
sem ég flutti síðastliðið vor. Aðal-
atriðið er að menn átti sig á að ef
hagnýta ætti orkulindir okkar á
þennan hátt, án frekari samninga
um orkusölu til hefðbundinnar
stóriðju, gæti samt þurft að
fjófalda eða fimmfalda raforku-
framleiðslu í landinu frá því sem
nú er á fyrrihluta næstu aldar.
Slíkt er afar vandasamt verkefni
með tilliti til umhverfisáhrifa
virkjana, hvort sem um er að ræða
vatnsorkuver eða jarðvarmavirkj-
anir.
Höfundur er alþingismaður