Morgunblaðið - 06.09.1998, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 6. SEPTEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
s
Islendingar lögðu við hlustir þegar fréttir bárust af
því að Islendingur hefði í fyrsta sinn hlotið æðstu við-
urkenningu norrænna læknavísinda nú í ár. Hver er
maðurinn? var spurt og ef til vill ekki nema von því að
lítið hefur borið á Karli Tryggvasyni, prófessor í líf-
efnafræði við Karolinska Institutet í
Stokkhólmi, hér á landi í 30 ár. Anna G. Qlafsdóttir
hafði engu að síður uppi á honum einn vindasaman ís-
lenskan haustdag fyrir skömmu. Talið barst fljótlega
að vísindunum og því hvernig Karli og tveimur rann-
sóknarhópum á hans vegum hefur tekist að fínna
sjúkdómsgen fimm alvarlegra erfðasjúkdóma.
Morgunblaðið/Júlíus
líftækninnar
aldrei j afn-
spennandi
ISLENDINGAR kíma
gjarnan og minnast orð-
spors Garðars Hólm þeg-
ar talað er um heims-
frægð íslendinga í útlönd-
um. Jafnvíst og að álykt-
unin á stundum rétt á sér er að lít-
ið hefur farið fyrir afrekum ann-
arra Islendinga á erlendri grund í
íslenskum fjölmiðlum. Ekki síst á
staðhæfingin við þegar afrek hafa
verið unnin á afmörkuðum sviðum
vísinda og tækni. Karl Tryggva-
son, prófessor í lífefnafræði, er þar
ágætt dæmi enda hefur hann unn-
ið að byltingarkenndum rannsókn-
um á sviði læknavísinda í þrjá ára-
tugi. Heldur hljótt hefur farið um
hversu góðan vísindamann Islend-
ingar hafa alið af sér þar til fréttir
bárust af því að Karli hefði verið
veitt æðsta viðurkenning nor-
rænna læknavísinda iyrir
skömmu. Verðlaunin eru kennd við
norska útgerðarmanninn Anders
Jahre og hafa aldrei verið veitt ís-
lendingi áður.
Karl berst ekki á. Framkoma
hans er hæversk og tjáningin ber
vott um einlæga vii'ðingu fyrir
móðurmálinu. Hann talar skýrum,
hægum rómi og áhuginn á við-
fangsefninu leynir sér ekki. Nýjar
og hvetjandi upplýsingar spretta
fram. Heimur líftækninnar hefur
aldrei verið jafnspennandi svo tal-
að er um að flóðgátt gagnlegra
upplýsinga í baráttunni gegn ill-
vígum sjúkdómum eigi eftir að
bresta innan 10 ára. Rannsóknirn-
ar eru vísindamanninum nautn og
fjarstæða að ætla að afmarka þeim
tímaramma frá 9 til 5. Meira að
segja sumarfríum hefur verið ýtt
til hliðar í fjölda ára. Engin ástæða
til að taka hlé frá jafnfullnægjandi
verki.
Leit og sköpun
En Karl ætlaði sér ekki alltaf að
verða læknir. Eftir stúdentspróf
frá Menntaskólanum í Reykjavík
árið 1967 var stefnan tekin á nám í
arkitektúr við háskólann í Oulu í
Norður-Finnlandi. Húsagerðarlist
Alvars Aalto heillaði og hinn frjálsi
andi ‘68 kynslóðarinnar sveif yfir
vötnunum. Smám saman varð
Karli hins vegar ljóst að hann væri
ekki á réttri hillu. Hann ákvað að
söðla um og hóf nám í læknisfræði
við læknadeild háskólans árið
1970. Karl lauk almennu lækna-
prófi frá háskólanum árið 1975 og
doktorsgráðu árið 1977.
Með náminu stundaði hann
rannsóknir. „Ég fann fljótlega
hvað rannsóknirnar áttu vel við
mig. Ef til vill tengist ástæðan því
að ákveðin líkindi eru á milli starfs
vísindamannsins og listamannsins.
Vísindamaðurinn er, eins og lista-
maðurinn, alltaf að leita og skapa.
Vinnutími læknis í rannsóknum er
heldur ekki jafn niðumjörvaður og
vinnutími læknis á sjúkrahúsi. Vís-
indamaðurinn verður að hafa frelsi
til að vinna þegar honum hentar
best,“ segir Karl.
Eftir doktorsprófið lá leiðin til
Bandaríkjanna og starfaði Karl við
National Institute of Health í
Washington í rúmt ár. Karl sér-
hæfði sig því næst í meinefnafræði
í Finnlandi og hélt að því búnu aft-
ur til Bandaríkjanna þar sem hann
var aðstoðarprófessor við Rutgers
Medical School í New Jersey á
árabilinu 1983 til 1985. í dvölinni
lagði hann stund á sameindalíf-
fræði og fór að þreifa sig áfram í
rannsóknum á sviði genatækni.
Enn lá leiðin til Finnlands og var
Karl prófessor í lífefnafræði við
háskólann í Oulu frá 1985 til 1995.
Sama ár var honum boðið að taka
við starfi prófessors í lífefnafræði
við Karolinska Institutet í Stokk-
hólmi.
Karl segist ekki með nokkru
móti hafa getað afþakkað tilboðið
enda hafí honum staðið til boða
eins góð rannsóknaraðstaða og
hugsast gat. Nú stýrir Karl rann-
sóknum 35 vísindamanna í tveimur
löndum. Annars vegar er um að
ræða 25 manna hóp við Karolinska
Institutet og hins vegar 10 manna
hóp í svokölluðu Biocenter í Oulu.
Biocenter stofnaði Karl ásamt
samstarfsmanni sínum árið 1987.
Rannsóknastofan er ein virtasta
rannsóknastofa í öllu Finnlandi í
dag. Þar íýrir utan gegnir Karl
ýmsum trúnaðarstörfum og hefur
t.a.m. átt sæti í sænsku Nóbels-
verðlaunanefndinni í læknisfræði í
tvö ár.
Doktorsverkefnið tekið upp
Eins og stendur felst megin-
þungi rannsóknanna í doktors-
verkefni Karls frá því á námsárun-
um í Finnlandi. „Ég skrifaði dokt-
orsverkefni um arfgengan erfða-
sjúkdóm í nýrum. Sjúkdómurinn
er nokkuð algengur í Finnlandi
enda hefur verið talið að einn af
hverjum 60 beri erfðaefnið. Ef
smitberar eignast saman barn eru
25% líkur á því að barnið fæðist
með sjúkdóminn. Foreldrarnir
hafa þurft að horfa upp á börnin
þjást og tútna út með svipuðum
hætti og börn með næringarskort.
Eina vonin hefur falist í því að
halda börnunum á Iífi í nýmavél
þar til hægt hefur verið að fram-
kvæma nýmaskipti. Aðgerðin hef-
ur heldur ekki alltaf tekist og þá
hafa börnin dáið innan tveggja til
þriggja ára.“

wm&sis8&!íi
KARL sarir að alefrei hafi alvarfega
komið tiig^eina *að vinna að rann-
sóknunumJiér heima. Aðstæður til
vísindárannsókna séu einfaláléga
mun betri á hinum Norðurlöndunum.
C r jg- T OsLiÉÉk. V.
1 x