Morgunblaðið - 02.10.1998, Blaðsíða 14

14 FÖSTUDAGUR 2. OKTÓBER 1998
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Island langt á undan
Bandaríkjunum í fiskvernd
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
WILLIAM A. Nitze: Islenzka fiskveiðistjórnunarkerfið er langt á undan því bandaríska.
William Nitze er æðsti
embættismaður Banda-
ríkjanna á sviði alþjóð-
legra umhverfísmála.
--*-----------------------
Olafur Þ. Stephensen
ræddi við hann m.a. um
afstöðu Bandaríkjanna
til íslenzkra hagsmuna-
mála á borð við vernd-
un lífríkis hafsins og
takmarkanir á losun
gróðurhúsalofttegunda.
WILLIAM A. Nitze, yfir-
maður alþjóðamála hjá
Umhverfisvemdarstofn-
un Bandaríkjanna og
æðsti embættismaður Bandaríkj-
anna á sviði alþjóðlegra umhverfis-
mála, sótti Island heim í byrjun vik-
unnar, flutti erindi á íslenzk-banda-
rískum vísindadögum og ræddi við
embættismenn í ráðuneytum um-
hvei'fis- og utanríkismála.
Nitze nýtur alþjóðlegrar viður-
kenningar sem sérfræðingur á sviði
umhverfismála og hefur gegnt
störfum bæði á vegum hins opin-
bera og hjá frjálsum félagasamtök-
um á sviði umhverfisverndar.
Þannig var hann t.d. aðstoðarráð-
herra umhverfismála í bandaríska
utanríkisráðuneytinu 1987-1990, en
gegndi eftir það í íjögur ár for-
mennsku í Samtökum um orku-
sparnað (Alliance to Save Energy),
félagsskap forystumanna í atvinnu-
lífi, stjórnkeríi, umhverfismálum og
á meðal neytenda. Hann hefur tekið
þátt í gerð ótal alþjóðasamninga um
umhverfismál.
Aðeins tekið á litlum hluta um-
hverfisvandans í N-Rússlandi
Nitze hefur að undanförnu haft
mikil afskipti af umhverfismálum í
Norður-Rússlandi, einkum á Kola-
skaga, þar sem mikill misbrestur er
á að kjarnorkuúrgangur sé end-
urunninn og geymdur með viðun-
andi hætti. Þetta á að hans sögn
bæði við um úrgang frá kjarnorku-
verum og úr kjarnakljúfum kjarn-
orkuknúinna kafbáta og annarra
herskipa, sem hafa verið úrelt eftir
hrun Sovétríkjanna. Umhverfis-
vandinn í Rússlandi hefur valdið
stjórnvöldum á Norðurlöndum
miklum áhyggjum og ekki þarf að
fjölyrða um þann skaða,
sem umhverfisslys þar
gæti valdið á lífríki norð-
urhafa, en Rússar voru
staðnir að því í byrjun
áratugarins að varpa lág-
geislavirkum úrgangi í
hafið. Bandaríkjamenn
vinna nú með Rússum og nágrönn-
um þeirra, einkum Norðmönnum en
einnig Finnlandi, Svíþjóð og fieiri
aðildarríkjum ESB, að því að bæta
aðstöðu til geymslu og endurvinnslu
á geislavirkum úrgangi í Rússlandi.
„Kostirnir við samstarf af þessu
tagi er að það er hægt að nýta þau
sérstöku áhrif, sem Bandaríkin hafa
gagnvart rússneskum stjórnvöldum
- þau eru engan veginn fullkomin og
við höfum ekki stjóm á atburðum í
Rússlandi - en vegna langrar sögu
samskipta okkar við Rússa í kalda
stríðinu, samninga um kjarnorku-
vopn og íleira af því tagi, höfum við
ákveðinn aðgang og áhrif, sem aðrir
hafa ekki,“ segir Nitze. Málið er
honum skylt, því að faðir hans er
Paul Nitze, sem áratugum saman
var einn helzti samningamaður
Bandaríkjanna í afvopnunarviðræð-
um við Sovétmenn. „Þegar við sam-
einum þessi áhrif Bandaríkjamanna
og fjárhagslega og tæknilega getu
nágrannaríkja Rússlands er hægt að
koma á árangursríku samstarfi."
Nitze viðurkennir þó að þessi
verkefni nái aðeins til lítils hluta
þess gífurlega umhverfisvanda, sem
við er að etja í Norður-Rússlandi.
„Við erum bara að fást við örlítinn
hluta vandans, en við verðum að
byrja einhvers staðar," segir hann.
Bæta þarf eftirlit og rannsóknir
á vistkerfi norðurslóða
Nitze segir að samstarf í um-
hverfismálum í Rússlandi hafi leitt
til aukins áhuga Bandaríkjanna á
Barentssamstarfinu, sem Island á
aðild að ásamt hinum norrænu ríkj-
unum, Rússlandi og ESB. Hann
segir bandarísk stjórnvöld einkum
hafa áhuga á samstarfi við lönd
Barentssamstarfsins um
að minnka mengun af
völdum þrávirkra líf-
rænna efna, til dæmis
PCB, frá landstöðvum.
Bandaríkin tóku í síð-
asta mánuði við for-
mennsku í Norður-
skautsráðinu, sem sett var á stofn
fyrir tveimur ánim. Nitze segir að
enn sé verið að vinna að tillögum um
það hvað beri að setja á oddinn í
norðurskautssamstarfinu í for-
mennskutíð Bandaríkjanna næstu
tvö árin. „Við munum leggja mikla
áherzlu á samstarf um að vinna
gegn mengandi efnum, sem berast
inn á heimskautssvæðið frá fjarlæg-
um löndum, bæði þrávirkum lífræn-
um efnum og þungmálmum. Hluti af
því er að bæta getu okkar til eftirlits
og rannsókna. Þrátt fyrir alla þá at-
hygli, sem vistkerfi norðurslóða hef-
ur fengið á undanförnum árum vit-
um við enn ekki nóg um mengunina,
sem berst inn á svæðið frá öðrum
heimshlutum eða hvaðan hún kem-
ur. Við vitum með nokkurri vissu að
mikið af henni kemur frá Rússlandi
en við höfum ekki nægar upplýsing-
ar um hvaðan nákvæmlega eða hver
áhrif hennar eru. Við vitum þó að á
sumum stöðum eru þessi áhrif alvar-
leg; til dæmis hjá frumbyggjum í
Alaska og hjá Færeyingum hefur
orðið vart uppsöfnunar þungmálma í
blóði manna.“
Nitze segir að hann hafi í viðræð-
um sínum við íslenzk stjórnvöld
varpað fram þeirri hugmynd að
komið yrði á grasrótartengslum
milli lítilla samfélaga á norðurslóð-
um, meðal annars með hjálp Nets-
ins, til að auðvelda þeim að skiptast
á upplýsingum um þá umhverfisvá,
sem þau teldu ógna tilveru sinni.
„Lítil, einangruð samfélög telja sig
gjaman fórnarlömb mengunar, sem
þau hafi enga stjórn á. Þau vita ekki
hvað ber að gera, nema hvað þau
gagnrýna ríkisstjórnir sínar fyrir að
hjálpa þeim ekki. En við getum gert
þau að virkum þátttakendum í að
fylgjast með ástandinu og meta
áhrif mengunarinnar. En við verð-
um auðvitað að leggja þeim til búnað
og fé til að gera þetta mögulegt. Við
viljum líka vinna með háskólum og
öðrum rannsóknastofnunum og
koma á samstarfi þeirra um allt
heimskautssvæðið. Okkur hefur
ekki tekizt vel til þessa að færa sam-
starfíð nær fólkinu; það hefur snúizt
um of um samskipti ríkisstjórna."
Önnur aðildarríki Norðurskauts-
ráðsins hafa gagmýnt Bandaríkin
fyrir að vilja ekki styrkja skipulag
eða fjárhag Norðurskautsráðsins.
„Það er rétt. Eg skammast mín fyrir
þetta, en bandaríska þingið hefur
verið svo tregt til að láta fé af hendi
rakna til alþjóðlegs samstarfs yfir-
leitt að við höfum orðið að vera afar
varkárir varðandi allar ijárhagsleg-
ar skuldbindingar," segir Nitze.
Hann segist hins vegar telja að jafn-
vel megi fjármagna starf Norður-
skautsráðsins og rannsóknir á heim-
skautssvæðinu að einhverju leyti
með þvi að virkja rannsóknastofnan-
ir, háskóla og einkafyrirtæki.
Leitað að málainiðlunarlausnum
í hvalveiðimálum
Að undanförnu hafa farið fram
miklar umræður í Bandaríkjunum, í
tilefni af ári hafsins, um verndun
hafanna og áhrif ofveiði á lífríki
þeirra og ástand fiskstofna. Islend-
ingar, sem fylgzt hafa með þessum
umræðum, hafa haft áhyggjur af því
að í fyrsta lagi sé í þeim gengið út
frá því að ofveiði sé vandamál alls
staðar í heiminum, í öðru lagi að öll-
um strandríkjum hafi mistekizt að
stýra fiskveiðum innan efnahags-
lögsögu sinnar og því beri að auka
vald alþjóðlegra stofnana á sviði
fiskveiðistjórnunar og í þriðja lagi
að umræðunni sé að verulegu leyti
stýrt af áhrifamiklum umhverfis-
verndarsamtökum.
Aðspurður um þetta segir Nitze
að bandarísk stjórnvöld fari ekki í
grafgötur um að íslendingum hafi
tekizt betur upp við fiskveiðistjórn-
un en flestum öði-um
þjóðum, nema kannski
Nýsjálendingum. Hvað
varðar vald alþjóðlegra
stofnana sé verulegur
skoðanamunur um það
efni í Bandaríkjunum.
„Við erum hlynntir því
að styrkja alþjóðlegar stofnanir,
sem hafa það hlutverk að stjórna
nýtingu auðlinda hafsins, en á hinn
bóginn eru sterkir hagsmunaaðilar í
Bandaríkjunum, sem kæra sig ekki
um of mikla stjórnun á umsvifum
sínum í okkar eigin lögsögu. Þess
vegna held ég ekki að Bandaríkja-
menn verði ósanngjarnir hvað varð-
ar völd alþjóðlegra stofnana á þessu
sviði,“ segir Nitze.
Hann segir að íslendingar og
Bandaríkjamenn hafi lengi verið
ósammála um hvalveiðar. Hann
bendir hins vegar á að Bandaríkja-
menn eigi nú undir högg að sækja
innan Heimsviðskiptastofnunarinn-
ar (WTO) vegna lagasetningar sem
heimilar einhliða viðskiptaþvinganir
gagnvart ríkjum sem stunda veiðar
á sjávarspendýrum. „Við þurfum að
öllum líkindum að skipta úr einhliða
aðgerðum í marghliða aðgerðir;
með öðrum orðum að leita sam-
starfs við önnur ríki. Ég tel að þetta
muni leiða til þess að við munum
frekar leita að málamiðlunarlausn-
um, sem önnur ríki geta sætt sig
við,“ segir Nitze.
Þurfum á umhverfisverndar-
samtökum að halda
Jón Baldvin Hannibalsson, sendi-
herra Islands í Bandaríkjunum,
varaði nýlega við því að sagan af
hvalamálinu kynni að endurtaka sig
hvað varðaði stjórnun fiskveiða og
íslendingum yrði gert erfitt fyrir að
nýta fiskveiðiauðlindina. Um þetta
segir Nitze: „Ykkar fiskveiðistjórn-
unarkerfi er ekki fullkomið, en samt
svo langt á undan okkar eigin kerfi
hvað varðar vemd fiskstofna að við
eigum langt í land með að ná ykkur.
Það kæmi mér á óvart ef við styngj-
um upp á alþjóðlegu samstarfi, sem
gengi lengra í fiskvernd en íslenzka
kerfið. Við eigum margt ógert
heima fyrir til að koma á fiskveiði-
stjórnunarkerfí, sem tryggir vernd-
un okkar eigin fiskistofna."
Nitze segir að það fari ekki á milli
mála að umhverfisverndarsamtök
séu áhrifamikil í Bandaríkjunum, en
þau tali ekki fyrir munn banda-
rískra stjórnvalda. „Þetta er ákveð-
in jafnvægislist. Við þurfum á um-
hverfisverndarsamtökum að halda
til að vekja almenning til umhugs-
unar um umhverfismál og skapa
þrýsting á að reglum um umhverfis-
vernd sé framfylgt. Stundum finnst
okkur hins vegar að þau gangi of
langt og ég held að u.þ.b. 3.000
dómsmál séu í gangi gegn Um-
hverfisverndarstofnuninni, mörg
þeirra hafa verið höfðuð af um-
hverfisverndarsamtökum. Við tök-
um því undir áhyggjur íslendinga
af því að stundum geti umhverfis-
verndarsamtök gengið of langt, en á
heildina litið eru sterk samtök al-
mennings nauðsynleg og ríkis-
stjórnir taka oft betri ákvarðanir
þegar þær eru undir þrýstingi frá
almenningi.“
Þarf fleiri fundi til að ljúka
Kyoto-bókuninni
Island og Bandaríkin eru einu
vestrænu iðnríkin af þeim, sem talin
eru upp í svokölluðum viðauka I við
loftslagssamning Sameinuðu þjóð-
anna, sem enn hafa ekki undirritað
Kyoto-bókunina um takmörkun á
útblæstri gi’óðurhúsalofttegunda.
Samkvæmt bókuninni ber viðauka
I-ríkjunum að undirgangast slíkar
takmarkanir en þróunarríkjum er í
sjálfsvald sett hvort þau takmarka
losun sína á gróðurhúsalofttegund-
um. Bæði ríkin hafa viljað bíða eftir
næsta ráðherrafundi aðildarríkja
loftslagssamningsins, sem haldinn
verður í Buenos Aires í nóvember,
til að sjá hvort lausn finnist á mál-
um, sem ekki voru leyst í Kyoto.
Nitze segist nú ekki trúaður á að
samkomulag náist á fundinum í Bu-
enos Aires um þau mál, sem Banda-
ríkin leggja mesta áherzlu á, t.d að
þróunarríkin undirgangist tak-
markanir á útblæstri og að komið
verði á kerfi viðskipta
með losunarheimildir.
„Við teljum nú að tals-
vert fleiri fundi þurfi til
að ná samkomulagi um
orðalag, sem myndi reka
endahnútinn á Kyoto-
bókunina," segir hann.
Aðspurður hvað honum finnist um
röksemdir íslenzki-a stjórnvalda um
að ísland verði að fá rýmri heimildir
til að nýta möguleika til raforku-
framleiðslu en í núverandi Kyoto-
bókun, jafnvel þótt slíkt kunni að
leiða til staðbundinnar aukningar á
útblæstri gróðurhúsalofttegunda,
segir Nitze að bandarísk stjórnvöld
hafi sýnt þessum rökum íslands
skilning, þótt erfitt sé af mörgum
ástæðum að mæta óskum íslend-
inga. „Ég er viss um að það er hægt
að vinna saman að einhvers konar
lausn á þessu vandamáli. Hins vegar
verður að hafa í huga að hér á ís-
landi fara nú fram umræður um það
hvar framtíð íslenzks atvinnulífs
liggi, hvort það sé í álbræðslu og
annars konar stóriðju, þekkingar-
iðnaði eða ferðaþjónustu. Vandamál-
ið, sem er til umræðu, verður aug-
ljóslega minna ef Islendingar
ákveða að fara fremur í átt þekking-
ariðnaðar og ferðaþjónustu."
Lítil samfélög
á norðurs-
lóðum tengd
um Netið
Málamiðlanir
í hvalveiðim-
álum líklegri
en áður