Morgunblaðið - 02.10.1998, Page 40

MORGUNBLAÐIÐ
^,40 FÖSTUDAGUR 2. OKTÓBER 1998

Allt vald
til ráðherra
„ Svonefndur ,Jlokksagi “ og samningar
flokksforingja á vettvangi ríkisstjórna
eru þau fyrirbrigði, sem best duga til að
skýra útþenslu „ráðherravaldsins“.
Iíslenskri þjóðmálaum-
ræðu er því oft haldið
fram að „ráðherravaldið"
svonefnda sé óhóflegt
hér á landi. Þær raddir
heyrast einnig að löggjafarvald-
ið standi höllum fæti gagnvart
framkvæmdavaldinu og eru það
ekki síst þingmenn, sem þessari
skoðun halda á lofti. Þannig er í
svonefndri „málefnaskrá“ vinstri
flokkanna þriggja, sem hyggjast
bjóða fram sameiginlega i næstu
þingkosningum að fmna efnis-
gi’ein þar sem segir að „eftirlit
Alþingis með framkvæmdavald-
inu verði styrkt og útfært nánar
í lögum.“
Full þörf er á því að þetta eft-
irlitshlutverk verði aukið. Kem-
ur það ekki síst
VIÐHORF til af því að
: . „ráðherravald-
Eftir Asgeir
Sverrisson
ið“ svonefnda
virðist heldur
hafa farið vax-
andi á undanliðnum árum. A
hinn bóginn hefur ráðheiraá-
byrgð, af einhverjum sökum,
ekki verið skilgreind með full-
nægjandi hætti. Erlendis er
þessu víða þveröfugt farið enda
hafa útlendir menn löngum gert
sér Ijóst hversu nauðsynlegt er
að halda uppi eftirliti með þeim
sem fengin hafa verið völdin.
Svonefndur „flokksagi" og
gagnkvæmir hagsmunasamning-
ar flokksforingja á vettvangi rík-
isstjórna eru þau fyrirbrigði,
sem best duga til að skýra út-
þenslu „ráðherravaldsins“ í ís-
lenskum þjóðmálum. Segir þetta
vissulega sitt um eðli stjórnmál-
anna en ætti að verða mönnum
tilefni til að hugleiða nákvæm-
lega hverjir helstu efnisþættir
lýðræðisfyrirkomulagsins eru.
Ein helsta gi-unnhugsun þessa
skipulags hefur löngum verið sú
að óeðlilegt og skaðlegt sé að
færa einum manni óhófleg völd.
Fjölmörg dæmi mætti tína til
úr íslenskum stjórnmálum þeirri
skoðun til stuðnings að óhóflegt
„ráðherravald“ setji um of mark
sitt á stjórnsýsluna. Glöggt
dæmi er t.a.m. að fínna í Lögum
um húsnæðismál, sem samþykkt
voru frá Alþingi í sumar.
I þessum lagatexta kemur
orðjð „ráðherra" 58 sinnum fyr-
ir. I 3. gr. kemur raunar strax
fram að „félagsmálaráðhen’a“
(hér verður það orð notað þótt
betur fari að tala um ráðs-
mann/ráðskonu félagsmála enda
embættið ekki bundið við að því
gegni karlmenn) fari með yfír-
stjórn þeirra mála, sem lög þessi
taka til. Má sú grein að líkindum
teljast eðlileg en við nánari
skoðun kemur í Ijós að vand-
fundið er það atriði, stórt sem
smátt, í lögum þessum, sem ekki
er háð samþykki ráðherrans. I
textanum segir að Ibúðalána-
sjóður skuli „vera ráðgefandi"
fyrir félagsmálaráðherra en
verkefnin felur ráðherra honum
með reglugerð.
I 7. gr. segir að félagsmála-
ráðherra skipi stjórn Ibúðalána-
sjóðs. Félagsmálaráðherra skip-
ar formann og varaformann úr
hópi stjórnarmanna. Ráðherra
ákveður einnig þóknun stjómar-
manna.
112. gr. kemur fram að ráð-
herra er heimilt að ákveða með
reglugerð, að fenginni tillögu
stjórnar Ibúðalánasjóðs, frekari
verkefni og skipulag sjóðsins.
Ráðherra ákveður nánar um
skilyrði lánveitinga í krafti
reglugerðar. Fram kemur að
húsbréfadeild stofnunarinnar
nýju sé heimilt að áskilja sér
vaxtaálag til að mæta rekstrar-
kostnaði og áætluðum útlána-
töpum. Síðan segir:“Félagsmála-
ráðherra ákveður vaxtaálag
þetta, að fengnum tillögum
stjómar Ibúðalánasjóðs".
I lögunum er kveðið á um
starfrækja beri svonefnda
„kæmnefnd11. Hlutverk nefndar-
innar er að skera úr ágreinings-
málum er kunna að rísa vegna
ákvarðana stjórnar Ibúðalána-
sjóðs og húsnæðisnefnda. Og
hver skyldi skipa stjórn kæra-
nefndar? Jú, rétt, það gerir fé-
lagsmálaráðherra til þriggja ára
í senn. Og hann skipar einnig
formann nefndarinnar og var-
menn.
Stofna ber samkvæmt lögun-
um svonefndan „varasjóð“ sem
„er í eigu og á ábyrgð sveitarfé-
laga“. Félagsmálaráðherra skip-
ar formann þeirrar sjóðsstjórn-
ar, varamann hans og ákveður
þóknun stjórnarmanna.
I 48. gr. segir að ráðherra
setji nánari reglur um fram-
kvæmd ákvæðis, sem tekur til
frestunar á greiðslum vegna
tímabundinna greiðsluerfíðleika.
Þannig mætti áfram telja. I
textanum kemur alls 31 sinni
fram að ráðherra ýmist ákveði
eða geti ákveðið eitthvað í krafti
reglugerðar. Oft er vísað til þess
að það geri hann að fenginni til-
lögu stjórnar Ibúðalánasjóðs. Þá
stjórn skipar hann sjálfur og
ákveður þóknun nefndarmanna.
Og ráðherrann skipar einnig
stjórn kærunefndar, sem sam-
kvæmt orðanna hljóðan er ætlað
að halda uppi einhvers konar að-
haldi með stofnuninni er undir
hann heyrir.
Þessi lagatexti er upplýsandi
fyrir tvennar sakir. Annars veg-
ar er það undarlegt að löggjaf-
arsamkunda Islendinga skuli
fallast á að veita félagsmálaráð-
herra nánast alræðisvald á svo
umfangsmiklu og mikilvægu
sviði þjóðlífsins. Island á sam-
kvæmt skilgreiningu að teljast
„þróað lýðræðisríki“ en hér örl-
ar hvergi á nútímalegum hug-
myndum um valddreifíngu og
eftirlit með framkvæmdavald-
inu. Hins vegar sýnir textinn^
ljóslega hvernig ráðherrar á Is-
landi geta komið mönnum, sem
era þeim eða flokki þeirra þókn-
anlegir, í valdastöður í þjóðfé-
laginu. I lagatextanum kemur
fram að félagsmálaráðherra
skipar sjálfur 26 menn og vara-
menn til að sitja í hinum ýmsu
stjórnum og nefndum sem
íbúðalánasjóði tengjast.
Þessi lög þýða í raun að fé-
lagsmálaráðherra er orðinn eins
konar yfirbankastjóri stærstu
lánastofnunar landsmanna, sem
um leið er orðin undirdeild í
ráðuneyti hans.
Getur verið að veika stöðu
löggjafarvaldsins á Islandi megi
að hluta rekja til vilja þing-
manna til að lúta „flokksaga"?
AÐSENDAR GREINAR
Fyrirhyggjusparnaður
SAMBAND íslenskra
viðskiptabanka tekur
heilshugar undh’ aðvar-
anir Samtaka iðnaðar-
ins, VSÍ, Þjóðhagsstofn-
unar og fleiri um ónógan
sparnað hér á landi og
mikilvægis þess að hann
aukist. Ohætt er að full-
yrða að eitt brýnasta úr-
lausnarefni hagstjómar
um þessar mundir er að
draga úr þjóðarútgjöld-
um og auka sparnað. Því
mai'kmiði má ná með
ýmsum hætti, m.a. með
aðhaldi í búskap ríkis og
sveitarfélaga og sölu rík-
iseigna. Bankarnir
styðja slíkar aðgerðir af
heilum hug. En fleh’a þarf til og
benda bankarnir sérstaklega á að-
gerðir til að örva sparnað einstak-
linga í bönkum og sparisjóðum.
Það er ekki eingöngu vegna núver-
andi ástands efnahagsmála sem
bankarnir telja að auka beri sparnað
heldur er sparnaður dyggð sem
halda ber á lofti og efla sem mest. Þvi
hafa bankarnir á liðnum árum freist-
að þess að örva sparnað almennings
með auglýsingum og ýmsu öðru móti.
Þeir hafa gengist fyrir fjölsóttum
námskeiðum þar sem farið er yfír
helstu þætti í fjármálum einstaklinga
og heimila og mikilvægi spai’naðar
áréttað. Þeh' hafa þróað nýjar sparn-
aðarleiðir í því skyni að höfða betur
til sparifjáreigenda. Þá hafa þeir lagt
áherslu á mikilvægi fjármálafræðslu
í skólakerfínu gagnvart stjórnvöld-
um. Þessu hafa þeir fylgt eftir og
styrkt gerð ítarefnis í stærðfræði
fyrir gi’unnskólann þar sem m.a.
verður að fínna ýmis raunhæf dæmi
á sviði fjármála einstaklingsins.
Húsnæðissparnaðarreikningar
Fyrir rúmum áratug ákváðu
stjórnvöld að hvetja einstaklinga og
fjölskyldur til að spara svo auðveld-
ara yrði fyrir þær að afla sér hús-
næðis til eigin nota eða leggja í
kostnaðarsamar endurbætur á eigin
húsnæði. Auk þess töldu stjórnvöld
mikilvægt að efla innlendan sparnað.
I því skyni var bönkum og sparisjóð-
um heimilað að bjóða upp á sérstaka
sparifjárreikninga, húsnæðissparn-
aðai’reikninga. Hvatinn til sparnaðar
af hálfu stjórnvalda fólst í því að hluti
ái’legs innleggs á þessa reikninga
veitti rétt til skattafsláttar. Fyrst í
stað var það fjórðungur innleggs sem
dróst frá álögðum tekjuskatti en síð-
ar lækkaði þetta hlutfall
í áföngum uns lögin um
þessa sparifjáireikn-
inga féllu úr gildi í árs-
lok 1996.
Framan af nutu hús-
næðisspai’naðarreikn-
ingarnir takmarkaðra
vinsælda. Smám saman
varð almenningi þó ljóst
að hér var um ákjósan-
lega leið að ræða til að
sýna fyrirhyggju og
spara reglulega í nokk-
ur ár. Með því móti
urðu kaup á húsnæði
eða meiriháttar viðhald
á eigin húsnæði auð-
veldari en ella. Undir
það síðasta höfðu hús-
næðissparnaðarreikningarnir náð
umtalsverðum vinsældum og bankar
og sparisjóðir héldu þeim mjög á
lofti. Þessara sparifjárreikninga var
því sárt saknað af mörgum. Benda
*
Ohætt er að fullyrða,
segir Finnur Svein-
björnsson, að eitt
brýnasta úrlausnar-
efnið sé að draga úr
þjóðarútgjöldum
og auka sparnað.
má á að stór hópur alþingismanna
hefur í tvígang lagt til á Alþingi að
þessir reikningar verði teknir upp á
ný. Þá hafa bæði Samtök iðnaðarins
og VSI nýlega lagt til að húsnæðis-
spamaðarreikningai’nir verði heimil-
aðir á ný sem ein leið til að örva
spamað.
Ný tegund sparifjárreikninga
Bankai- og sparisjóðir hafa einnig
mælt með því við stjórnvöld að á ný
verði heimilaðir sparifjárreikningar
sem veita rétt til skattafsláttar í lík-
ingu við húsnæðisspamaðarreikning-
ana. Bankai’ og sparisjóðir hafa þó
viljað ganga lengra í þetta sinn og lagt
til að reikningamir verði ekki einung-
is vegna kaupa eða endurbóta á hús-
næði heldur verði hér um mun fjöl-
breyttari reikninga að ræða. Þeir hafa
kosið að kalla þessa reikninga fyrir-
hyggjusparnað. Bankai’ og sparisjóðir
leggja til að fyiii’hyggjuspamaður
yrði laus til ráðstöfunar ef ráðist er í
kaup eða verulegar endurbætur á
húsnæði, reikningseigandi stofnar til
atvinnurekstrar, greiða þarf kostnað
við eigið nám á háskólastigi, nám
maka, bama, kjörbarna, fósturbarna
eða bamabama eða annars tilgreinds
einstaklings, reikningseigandi hefur
látið af störfum fyrir aldurs sakh’ og
hafið töku lífeyris, reikningseigandi,
maki hans eða einstaklingur á hans
ffamfæri verður 60% vai’anlegur ör-
yi-ki, reikningseigandi verðm- óvinnu-
fær vegna veikinda eða slysa í a.m.k.
sex mánuði.
Af þessari upptalingu má sjá að
hér yrði um býsna fjölbreytta sparn-
aðarmöguleika að ræða. Víst er að
reikningar af þessu tagi myndu án
efa öðlast miklar vinsældh’. Að mati
banka og sparisjóða er fyrirhyggju-
sparnaður af þessu tagi því kjörin
leið til að hvetja einstaklinga og fjöl-
skyldur til að sýna fyrirhyggju og
byggja upp eigin sparnað. Fyrir utan
það að auka sparnað í þjóðfélaginu
myndi spamaður af þessu tagi að
sjálfsögðu draga úr skuldabyrði ís-
lenskra heimila. Hér er því um sann-
kallað þjóðþrifamál að ræða og ósk-
andi að stjórnvöld bregðist jákvætt
við þessum hugmyndum.
Aukinn bankasparnaður
Það hefur ótvú’æða kosti að efla
sparnað í bankakei’fínu sem mest.
Annars vegar eru bankar og spari-
sjóðir mikilvæg uppspretta lánsfjár
fyrh’ einstaklinga og atvinnulífíð í
landinu. Hins vegar eru þeir í ákjós-
anlegri stöðu til að aðstoða einstak-
linga við að fá glögga yfírsýn yfír fjár-
mál sín og veita þeim ýmiss konar
ráðgjöf um fjármál eftir því sem fjár-
magnsmarkaðurinn verður flóknai’i
og valkostum fjölgar. Þá bjóða bank-
ar og sparisjóðir einstaklingum upp á
fjölþætta greiðsluþjónustu og bjóðast
jafnframt til að fleyta þeim yfn’ erfið-
ustu hjallana með greiðsludi-eifíngu
þegar þess gerist þörf. Fyrh’hyggju-
sparnaður myndi styrkja þetta tví-
þætta hlutverk banka og sparisjóða
enn frekar. Hann myndi auka sparn-
að í bankakerfmu enn frekar og auka
þannig fjái’hagslega burði þess. Það
með yrðu bankar og sparisjóðir betur
í stakk búnir en áður að sinna þörfum
einstaklinga og atvinnulífsins. Jafn-
framt gætu bankar og sparisjóðir
boðið einstaklingum nýja og mjög
áhugaverða sparifjáireikninga og
komið þannig enn firekar til móts við
þarfír þeirra.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Sambands íslenskra viðskiptabanka.
Finnur
Sveinbjörnsson
Bætum tölvukost HI
STÚDENTARÁÐ og
Hollvinasamtök Há-
skóla Islands hafa tekið
höndum saman og hafið
söfnunarátak fyrir
bættum tölvukosti inn-
an Háskóla Islands.
Stúdentar og hollvinir
Háskólans ætla að safna
fjármunum, vél- og hug-
búnaði undir yfirskrift-
inni „Nám á nýrri öld.“
Við setjum markið hátt
en ætlum síðast en ekki
síst að vekja athygli á
þeim skorti á tölvubún-
aði sem er til staðar í
Háskóla Islands.
Ljóst er að ástandið í
tölvumálum innan Há-
skóla Islands er vægast sagt bág-
borið. Fimmtíu notendur eru um
hverja tölvu Háskólans en eðlilegt
er talið að þeir séu um 20. Mörg
mikilvæg kennsluforrit eru ekki til
og í sumum byggingum eru engin
tölvuver. Háskóli íslands er rann-
sókna- og fræðamiðstöð sem nauð-
synlegt er að sé í stakk búinn til að
standa undir mikilvægu hlutverki
sínu. Tölvur eru sjálfsögð vinnutæki
og er mikilvægi þeirra sífellt að
aukast í hinu akademíska umhverfí
ekki síður en á öllum sviðum at-
vinnulffsins. Meðal hlutverka Há-
skóla Islands er að undirbúa ungt
fólk undir þátttöku í atvinnulífí. Há-
skólanum verður því að
vera gert kleift að
standa undh’ þessu
hlutverki sínu og vera
til þess nauðsynlegum
tækjum búinn.
Máli okkar til skýr-
ingar langar mig að
taka eitt dæmi. Líf-
fræðinemar í Háskóla
íslands stunda nám í
húsnæði við Grensás-
veg. Fjöldi stúdenta í
líffræðideild fer sífellt
vaxandi og stunda nú
219 nemendur nám í
deildinni. í húsnæði líf-
fræðinema eru hins
vegar 4 gamlar 486
tölvur með eldri útgáf-
um af Word og Excel sem því miður
er ekki hægt að uppfæra vegna tak-
markaðs vinnslu- og geymsluminnis.
Aðeins ein af þessum tölvum er
nettengd. Svona má því miður áfram
telja.
Söfnum 20 milljónum
Fjárframlög til tölvumála innan
Háskólans hafa verið stopul og allt of
lág á síðustu árum. Stúdentar eru
orðnir langþreyttir á ástandinu, vilja
bæta úr og um leið benda á alvar-
leika málsins. Við ætlum að safna 20
milljónum í fjárframlögum og vél- og
hugbúnaði. Við ætlum að leita til at-
vinnulífsins, einstaklinga og í raun
Stúdentar segír Ásdís
Magnúsdóttir, eru
orðnir langþreyttir
á ástandinu.
allra þeirra sem tilbúnir eru að
leggja Háskólanum lið.
Endurnýjunarsjóður
mikilvægur
Við leggjum mikla áherslu á að
finna framtíðargi’undvöll fyrir end-
urnýjun og uppbyggingu tölvukosts
Háskólans. Það verðui’ því stór þátt-
ur í átakinu að leggja grunninn að
endurnýjunarsjóði sem vonandi
kemur til með að geta staðið undir
einhverjum af nauðsynlegum fjár-
festingum framtíðai’innar. Eitt
helsta vandamál uppbyggingar
tölvukosts Háskólans hefur verið að
framtíðaráætlanir eru ekki möguleg-
ar. Fengist hefur fjánnagn eitt árið
um leið og ekkert hefur fengist það
næsta. Við þurfum að horfa til fram-
tíðar og treysta þann rekstrargrand-
völl sem Reiknistofnun Háskólans
býr við. Ég vil að lokum hvetja alla
velunnara Háskólans til að leggja
málefninu lið. Við þurfum á ykkar
aðstoð að halda, við þurfum öflugan
Háskóla sem er fremstur í sinni röð.
Höfundur er formaður.
Stúdentaráðs.
Ásdfs
Magnúsdóttir