Morgunblaðið - 25.10.1998, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 25. OKTÓBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 25. OKTÓBER 1998 33*'
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SAMRUNAÞROUNIN
f EVRÓPU
HELDUR ÁFRAM
RÁTT fyrir harla tíðar
hrakspár hefur sam-
runaþróunin í Vestur-Evrópu
haldið áfram, stig af stigi, undan-
farin fjörutíu ár. Evrópusam-
bandið er nánasta milliríkjasam-
starf, sem þekkzt hefur; aðildar-
ríkin hafa framselt hluta af ríkis-
valdi sínu til sameiginlegra stofn-
ana, í þeirri trú að aðeins þannig
verði mörg af viðfangsefnum
nútímans leyst með árangursrík-
um hætti. Sambandið hefur nú
sameiginlega stefnu í mörgum
mikilvægum málaflokkum og
segja má að kórónan á samstarf-
inu sé myntbandalagið, sem
gengur í gildi eftir fáeinar vikur.
Ummæli sumra leiðtoga aðild-
arríkja ESB undanfarna daga
benda ekki til að sambandið muni
láta hér staðar numið. Viktor
Klima, kanzlari Austurríkis, sem
nú er í forsæti ráðherraráðs sam-
bandsins, sagði þannig í ræðu á
Evrópuþinginu að Efnahags- og
myntbandalagið væri ekki loka-
takmark ESB. Sérstaklega ræddi
Klima um að þörf væri á að skapa
sterkari sameiginlega utanríkis-
og öryggismálastefnu, til að
stuðla að heimsfriði og nýta þann
stöðugleika, sem myntbandalagið
myndi hafa í för með sér, til góðs
fyrir alla heimsbyggðina.
I síðustu viku kom það jafn-
framt verulega á óvart að Tony
Blair, forsætisráðherra Bret-
lands, lýsti því yfír að Bretar
væru nú í fyrsta sinn reiðubúnir
að samþykkja að ESB tæki að
sér varnarhlutverk, sem fælist í
því að aðildarríkin störfuðu sam-
an að hernaðaraðgerðum, bæði
þegar stilla þyrfti til friðar, við
svipaðar aðstæður og í Kosovo,
en ekki síður þegar standa þyrfti
að árásum. Þessi stefnubreyting
Breta getur breytt verulega öll-
um forsendum í umræðum um
varnarmálahlutverk ESB, þar
sem brezka stjórnin hefur til
þessa viljað fara hægast í sakirn-
ar. Bretar hafa viljað sem nánast
samstarf við Bandaríkin í varnar-
málum en nú segir Robertson,
varnarmálaráðherra Bretlands,
að tilgangur evrópskra varnar-
sveita yrði að ESB-ríkin gætu
tekið á vanda eins og þeim, sem
nú steðjar að í Kosovo, án þess
að vera háð þátttöku Bandaríkj-
anna eða Kanada. Fróðlegt verð-
ur að sjá hver verður niðurstaða
leiðtogafundar sambandsins í
Austurríki nú um helgina, en þar
hyggst Blair leggja fram tillögur
um nýskipan varnarmálanna.
Vaxandi samstarf ESB-ríkj-
anna mun með ýmsum hætti hafa
áhrif á íslenzka hagsmuni, hjá
því verður ekki komizt. Aðildar-
ríki ESB eru mörg hver nánustu
bandamenn og helztu við-
skiptalönd_ íslands til margra
áratuga. Island á áfram mikið
undir því að tengslin við þessi
ríki séu sem nánust og að sjónar-
mið íslenzkra stjórnvalda séu
tekin með í reikninginn þegar
mikilvægar ákvarðanir eru tekn-
ar í samstarfi þeirra.
Þegar EES-samningurinn var
gerður á sínum tíma náði samn-
ingssviðið til verulegs hluta af
starfsemi Evrópubandalagsins,
eins og það var þá kallað. Gerð
samningsins var auðvitað
viðbrögð við því stóra skrefí, sem
þá var verið að stíga í sam-
runaþróuninni, myndun innri
markaðarins. Islandi og öðrum
aðildarríkjum EFTA var tryggð-
ur aðgangur að innri markaðnum
og nokkur áhrif á mótun
ákvarðana um málefni hans. Síð-
an hefur hins vegar harla margt
bætzt við í starfsemi Evrópusam-
bandsins. Aðildarríkin hafa nú
tekið upp sameiginlega utanríkis-
og öryggismálastefnu, þótt hún
sé enn ófullburða, og samstarf í
dóms- og innanríkismálum. Síð-
ast en ekki sízt hefur mynt-
bandalagið bætzt við, en sameig-
inlega Evrópumyntin kann að
hafa veruleg áhrif á efnahagslega
hagsmuni Islands. Nánara sam-
starf í utanríkismálum og varn-
armálum hefur augljóslega áhrif
á stöðu íslands í vestrænu varn-
arsamstarfí.
íslenzk stjórnvöld verða að
leita allra leiða til að hafa áfram
sem greiðastan aðgang að öllu
starfi Evrópusambandsins, til
þess að hagsmuna Islands sé sem
bezt gætt. Drög hafa nú verið
lögð að slíkum aðgangi að
dómsmálasamstarfínu, a.m.k. að
hluta, með viðræðum við ESB-
ríkin um aðild Islands að
Schengen-vegabréfasamstarfínu.
Hins vegar er ljóst að halda verð-
ur áfram að útvíkka það sam-
starf, sem komst á með EES-
samningnum. Hvernig það verð-
ur bezt gert verður að meta eftir
því sem sambandið þróast.
FÁTÆKT
Á ISLANDI
FÁTÆKT er afstætt hugtak en
við mat á því, hvort fátækt
ríki á Islandi hljóta menn að taka
mið af því umhverfi, sem við lif-
um í en ekki bera saman lífskjör
hér og í þriðja heims löndum og
spyrja á þeim grundvelli, hvort
fátækt ríki hér. Þær upplýsingar,
sem fram komu á ráðstefnu í
fyrradag um fátækt á Islandi,
hljóta því að verða okkur alvar-
legt umhugsunarefni.
Fyrir mörgum áratugum var
baráttan í þágu þeirra, sem
minnst máttu sín afar hörð en í
samfélagi nútímans hefur ríkt
meiri þögn um þá, kannski vegna
þess, að þeir eru orðnir svo miklu
minni hluti af þjóðinni en þeir
voru framan af öldinni. Þessi
þögn hefur truflað marga og
sumir hafa spurt, hvort ástæðan
fyrir henni sé sú, að þeir sem hafí
það gott hafi engan áhuga á því
að fylgjast með kjörum þeirra,
sem minna mega sín.
Karl Sigurðsson, sérfræðingur
hjá Félagsvísindastofnun, telur
að um 9% íslenzku þjóðarinnar
lifi undir fátæktarmörkum, þar
af um 12% kvenna en um 8%
karla. í hópi einstæðra foreldra
séu hlutfallslega flestir, sem búi
við fátækt eða um 21% en ef
fátækt sé greind eftir atvinnu-
greinum séu um 26% þeirra, sem
stunda landbúnað í þessum hópi.
Með tilvísun til danskra
rannsókna telur Karl Sigurðsson
að varlega megi áætla að um átta
þúsund íslendingar búi við
stöðuga fátækt þótt fleiri lifi í
fátækt í skemmri tíma.
Slíkar rannsóknir segja aldrei
alla söguna og tekjutölur ekki
heldur. Afkoma fólks, sem lifir á
tekjutryggingu, fer t.d. algerlega
eftir því hvort það á eigið
húsnæði eða ekki. Þetta breytir
hins vegar ekki því að það er
mikilvægt að efna til umræðna
um þessi málefni og beina athygli
fólks að þeim þegnum þessa
þjóðfélags sem minnst mega sín.
Við íslendingar höfum áreiðan-
lega efni á að gera betur.
JÓNAS ER AÐ
upplagi og eðlislægri
ástríðu mesta trúar-
skáld íslendinga.
Höfundar Sólarljóða
og Lilju hafa lært sína
trú og ort hana með
glæsibrag inní gamalt, áhrifamikið
trúarkerfí. Matthías Jochumsson
tjáir trú sína moð innblæstri sem
engum öðrum var gefinn en hann er
mikill efasemdarmaður að upplagi
og trúin veldur honum sársaukafull-
um heilabrotum. Hún er ekki full-
komlega eiginlegur þáttur í eðli
hans. Hallgrímur Pétursson er að
vísu trúhneigður en hann yrkir inní
lútherskt rétttrúnaðarkerfi af þekk-
ingu og fyrirfram ákveðnum til-
gangi. Hann er mestur Kristsmaður
allra þessara skálda og á hans veg-
um mætir hann guði sínum eins og
sannur lútherstrúarmaður. Það ger-
ir Jónas Hallgrímsson einnig, þótt
hann nefni Krist sjaldan í ljóðum
sínum og þá helzt í minningar-
kvæðinu um sr. Tómas Sæmunds-
son þar sem hann talar bæði um
kross Krists og „sigur sonarins
góða“. En guðstrúin
er honum eiginleg og
eðlisborin. Hún birtist
ósjálfrátt í öllu sem
hann hugsar og gerir,
óþvingað og að því er
virðist án fyrirvara.
Guð, eða skaparinn, eða faðirinn, er
í beinu og að því er virðist milliliða-
lausu sambandi við skáldið. Hann
skapar börnum sínum umhverfí,
hann agar þau og elskar. Ef Jónas
væri fískur mætti segja að guðstrú
hans væri vatnið. Og hann syndir
eins og fískur í þessu vatni. Það er
hans heimkynni. Og upplag hans er
þannig af guði gert. Jónas leitar
skjóls í föðurást guðs eins og
lútherskur idealisti og hún er ekki
sízt einn helzti þáttur þeirrar föður-
landsástar sem birtist í orðum hans
og afstöðu allri. Þetta blasir við
okkur í Hulduljóðum þar sem mæt-
ast skynsemistrú upplýsingar og
dulhyggja rómantísku stefnunnar.
Þar eru ástin og ættjörðin samant-
vinnuð. Draumar og skynsemi.
Sköpunarverkið undir guðlegri
stjórnun. Og svo framfarastefnan
persónugerð í Eggerti Ólafssyni.
Hann er í fóðurhlutverki lærimeist-
arans; sjálf fyrirmyndin og í ein-
hverjum dularfullum tengslum við
forsjónina:
Faðir og vinur alls, sem er!
annastu þennan græna reit;
blessaðu, faðir! blómin hér
blessaðu þau í hverri sveit
Ástarsælan á upphaf sitt í „lifandi
guði“ og ást hans fyllir alls staðar
þarfír mannsins eins og skáldið seg-
ir. Og fjallkonan, undir nafni huld-
unnar, eða ættjarðarinnar, hefur
ást á Eggerti - og Jónas ann honum
þess,
Pú elskar hann - þess ann ég honum glaður,
ástin er rík og þú ert hennar dís...
Þannig er ást Jónasar bundin
ættjörðinni með einhverjum hætti
og svo einnig forsjóninni. Sólfagra
mey, þ.e. huldan, er nú í hlutverki
íjallkonunnar. Og ástin er helguð
henni.
M.
HELGI
spjall
REYKJAVIKURBRÉF
Laugardagur 24. október
HUGMYNDIN UM
efnahagslega vel-
sæld hefur áhrif á
umræðu um flesta
hluti. Þannig er ein
af grunnhugmynd-
unum um framtíð
þjóðarinnar sú að
landið eða náttúran og mannfólkið skili
hagnaði. Þetta endurspeglast með mjög
skýrum hætti í umræðum um þau mál sem
eru efst á baugi hér á landi nú um stundir.
Hálendið þarf að skila hagnaði, það er bara
spuming hvernig og hverjum. Og hið sama
á við um gagnagrunn á heilbrigðissviði og
auðlindir hafsins. Um þetta eru flestir sam-
mála sem horfa á hlutina raunsæjum aug-
um. ísland þarf að skila hagnaði eigi fram-
tíð þjóðarinnar að vera trygg. En jafn-
framt hljóta flestir að vera sammála um að
hagnaðarhugsjónin megi ekki ríkja ein ofar
öllu. I því sé falinn beinn háski íyrir land
og þjóð, rétt eins og í hinni skefjalausu
framfaratrú sem einkennt hefur vestræn
samfélög á þessari öld. Ein af grundvallar-
spurningunum sem glímt er við í þessum
deilumálum er því sú hvort og þá hvemig
sé hægt að fara bil beggja. Er hægt að láta
hagnaðarhugsjónina ríma við eftirsóknina
eftir gildum af öðrum toga? Það er mikil-
vægt að ekki verði rasað um ráð fram í leit
að svöram við þessum spumingum því að
þau eiga mögulega eftir að hafa víðtæk
áhrif. I vissum skilningi er leitin að þessum
svöram leitin að tilgangi þjóðarinnar og
markmiðum, leitin að því sem við teljum
skipta máli.
Vitsmunaleg
vinna og
nýsköpun
SEGJA MA Að
þjóðin hafi fundið
samhljóm í sjálf-
stæðisbaráttunni á
sínum tíma og þeg-
ar sjálfstæðið var
fengið 1918 hafí hún leitað hans í menning-
arlegri réttlætingu á sjálfstæðri tilveru
sinni; Islendingar áttu ekki aðeins að vera
sjálfstæðh- heldur einnig mikilvæg menn-
ingarþjóð, helst menningarlegt stórveldi.
Fór fram mikið endurmat á bókmenntaarf-
inum í þessum tilgangi sem snerist mest
megnis um að fínna hina stórmerku ís-
lensku rithöfunda sem settu saman þessar
heimsbókmenntir okkar. Um gildi sagna-
arfsins og þessara rannsókna á honum fyr-
ir menningarlegan tilverarétt þjóðarinnar
hefur Jón Karl Helgason, bókmennta-
fræðingur, skrifað í nýrri bók sinni, Hetjan
og höfundurinn. Að einhverju leyti fer
þessi leit að menningarlegu gildi þjóðar-
innar enn fram, að minnsta kosti má heyra
enduróm hennar í máli manna við hátíðleg
tækifæri. En þjóðin hefur fundið samhljóm
í öðru á undanförnum áratugum, að mati
ísraelska menningarfræðingsins Itamar
Even-Zohar, eða í því sem hann kallar vits-
munaleg vinna og sköpun.
I viðtali í Lesbók Morgunblaðsins 29.
ágúst síðastliðinn fjallaði Even-Zohar um
ríkidæmi sem fælist í safni tækifæra og
möguleika. Sagði hann að umfang og inni-
hald þessa safns gæti skorið úr um velferð
einstaklinga og ríkja. Sneri hann óbeint út
úr föður hagfræðinnar, Adam Smith, og
sagði að auðlegð þjóða fælist í fjölbreyttu
safni tækifæra. Enn fremur sagði hann:
„Ef maður hefði verið fæddur á íslandi
um síðustu aldamót hefði maður haft mjög
fá tækifæri. Maður hefði getað orðið
sjómaður eða bóndi og ef um konu hefði
verið að ræða hefðu tækifærin verið enn
færri. Strákar og stelpur sem fæðast á ís-
landi í dag vaða hins vegar í tækifæram og
kannski má rekja efnahagslega velsæld Is-
lendinga til þess. Því má sömuleiðis halda
fram að til þess að halda úti þessu velferð-
arstigi þurfi að halda áfram að skapa ný
tækifæri. Það verður hins vegar ekki gert
nema ákveðinn hópur fólks geti setið við og
hugsað upp ný tækifæri, það þarf að hafa
fólk í vinnu við að hugsa, að skapa. Þjóðir
sem leggja mikið upp úr því að búa vel að
skapandi hugsun, að hinni vitsmunalegu
vinnu, eru ríkar af tækifærum og mögu-
leikum sem svo skapa fjölbreytileika í
mannlífi, fjölbreytta menningarflóra og
auðvitað meiri peninga."
Even-Zohar sagðist telja að ástæðan iyr-
ir því að Island hefur þróast svo hratt sem
raun ber vitni á síðustu áratugum sé að hér
hefur verið mikil nýsköpun. Til saman-
burðar nefndi hann þróunina í Svíþjóð þar
sem hugarfar hefur verið annað:
„Hér hafa menn verið að uppgötva nýjar
leiðir, ný tækifæri, vitsmunalíf Islendinga
hefúr blómstrað, ef svo má segja. Ástæðan
fyrir því að stórþjóð eins og Svíar á nú í
erfiðleikum er hins vegar sú að þeir hafa
fjötrað alla skapandi hugsun, allt fram-
kvæði, með því að framfylgja harðri jafnað-
arstefnu á öllum sviðum, stefnu sem felur
ekki endOega í sér jafnrétti heldur að
menn eigi ekki að hafa það betra en náung-
inn. Fólk hefur fengið þau skilaboð að allir
eigi að vera eins, að það megi ekki fá fram-
lega hugmynd, að það megi ekki vera öðru-
vísi. Þetta viðhorf hefur nánast lagt sænsk-
an iðnað í rúst; meira að segja Volvo-bfl-
arnir era orðnir óspennandi vegna skorts á
hugmyndaflugi. Og það merkflega er að
Svíar hafa komið sér í þessa stöðu með
ákveðnu skipulagi, menningarlegri áætlun
um það hvernig hlutimir eigi að vera.“
Þetta er athyglisverð greining á ástandi
og hugarfari þjóðanna tveggja. Vitanlega
má deila um það hvort það sé rétt að Is-
lendingar hafí lagt jafnmikla áherslu á hina
vitsmunalegu vinnu og Even-Zohar segir.
Hér hefur frekar verið kvartað undan því
að ekki væri nógu mikfll skflningur á því að
það þyrfti að „hafa fólk í vinnu við að
hugsa, að skapa.“ Hins vegar er ef til vill
óhætt að segja að framgangur þjóðarinnar
hafí byggst að veralegu leyti á nýsköpun, á
lifandi hugsun. Gott og nærtækt dæmi um
sköpunarkraftinn sem býr í þjóðinni er
ótrúlega hröð þróun í hugbúnaðargeiran:
um sem átt hefur sér stað síðastliðin ár. í
þessum efnum byggjum við hins vegar
frekar á menningarsögulegri hefð en á
skilningi eða skynsamlegri og meðvitaðri
stefnumótun.
Hitt er svo enn merkilegra að Even-
Zohar telur að jafnaðarstefna Svía hafí
drepið niður nánast allt framkvæði þar í
landi, að hugmyndin um samfélagslegan
jöfnuð hafi í raun smitað almennt hugarfar
og fellt skapandi hugsun í fjötra. Það hlýt-
ur að vera forsenda fyrir því að sköpunar-
kraftur þjóðar sé virkjaður á sem eðlileg-
astan og bestan hátt að hver einstaklingur
hafi frelsi til þess að fara sínar eigin leiðir,
að vera öðruvísi. Sagan hefur kennt okkur
að bera virðingu fyrir sérviskunni. Sagði
ekki Mark Twain að sérvitringurinn væri
maður með nýjar hugmyndir uns þær
hljóta samþykki; þannig er stundum stutt á
milli sérvisku og snilldar.
Hér á landi hefur margoft verið bent á
að styðja þurfi betur við þann sköpunar-
kraft sem býr með þjóðinni. Hingað til hef-
ur ekki verið hugað nægilega vel að grunn-
rannsóknum en svo virðist sem stjórnvöld
og almenningur séu að vakna til vitundar
um mikilvægi þess en framlög til þeirra
hafa farið stighækkandi síðustu ár. Ef sá
vöxtur sem einkennt hefur íslenskt þjóðlíf
á undanförnum áratugum á að halda áfram
er augljóst að leggja þarf meira fjármagn
til eflingar hinnar vitsmunalegu vinnu.
í VIÐTALINU VIÐ
Even-Zohar er
einnig athyglisverð
umfjöllun um sam-
band miðju og jað-
ars sem hann skýrir
með eftirfarandi
dæmi:
„Ef þú ert í miðjunni geturðu ákveðið
hvernig buxum þú vilt klæðast en ef þú ert
á jaðrinum verður þú að klæðast buxunum
sem miðjan segir þér að klæðast. Þú getur
auðvitað ákveðið að klæðast einhverju öðru
en þá færðu líka að gjalda þess á einhvem
hátt. Til að brjótast undan þessu oki miðj-
unnar verður þú annaðhvort að gera upp-
reisn og ryðjast inn á miðjuna eða búa til
annað kerfi. Barátta margra ólíkra hópa
manna við að aðskilja sig frá einhvem
Sjálfstæðið
og samband
miðju og
jaðars
Morgunblaðið/Ásdís
VIÐ RAÐHUSIÐ
miðju skýrist af þessu, þessir hópar hafa
komist að þeirri niðurstöðu að þeir geta
ekki átt neinn þátt í ákvarðanatöku í því
samfélagi þar sem þeir búa og telja því
best að búa sér tfl sitt eigið kerfi.“
Nefnd eru mörg hnýsileg dæmi um sam-
band miðju og jaðars í viðtalinu og um jað-
arhópa og -þjóðir sem hafa reynt að brjóta
sér leið inn í miðjuna eða búa til nýja með
misjöfnum árangirí. Slíka togstreitu má
finna víða í Evrópu. í Frakklandi er hún
afar skýr á milli suðurhluta landsins og
norðurhlutans. Suðurhlutinn er jaðarsvæði
og lýtur valdi Parísar í einu og öllu, talar til
dæmis ekki sitt eigið, eða öllu heidur, sín
eigin tungumál. Katalónar hafa verið að
reyna að skilja sig frá Spáni með þó
nokkrum árangri, hefur þeim tekist að
sölsa undir sig talsverð völd og raunar búið
til nýja miðju í landinu. Þessi togstreita
hefur síðan komið upp á yfirborðið í fýrr-
um Júgóslóvaíu með hræðilegum afleiðing-
um á síðustu árum og einnig mætti skoða
hin áralöngu átök lýðveldis- og sambands-
sinna á Norður-írlandi í þessu ljósi.
í viðtalinu er þeim spurningum varpað
fram hvernig Island varð ríki á meðal ríkja
og hvað liggi á bak við sjálfstæði okkar.
Even-Zohar telur að svaranna sé helst að
leita í menningarlegri viðleitni sem birst
getur með ýmsum hætti, til dæmis í vits-
munalegri vinnu eða í skilgreiningu og
sköpun þjóðarmenningar sem fyrrnefnt
endurmat á bókmenntaai’finum er dæmi
um. Hann segir þó erfitt að meta hvers
vegna sumum jaðarhópum tekst að vinna
bug á oki miðjunnar en öðrum ekki. Dæmi
um svæði þar sem slík tilraun mistókst er
Nýfundnaland; þaðan streymdi bæði fólk
og fjármagn og nú tilheyrir Nýfundnaland
Kanada:
„Þegar keyrt er um nyrðri hluta vestur-
strandar Nýfundnalands nú sést fátt annað
en þorp í niðurníðslu. Þarna er mikil
fátækt og er hægt að fá það á tilftnninguna
að maður sé staddur í þriðjaheimsríki.
Þarna bjó tiltölulega velmegandi þjóð. Við
sjáum svona jaðarsvæði víðar, tfl dæmis í
suðurhluta Frakklands, á Bretaníuskaga
og jafnvel í Bandaríkjunum. Fólk á þessum
svæðum hefur hvorki pólitíska né menn-
ingarlega getu eða orku til að skipuleggja
sig og brjóta sér leið inn á miðjuna. Og
meðan svæðinu er stjórnað af miðjunni,
fólki sem er annars staðar, er engin von til
þess að staða þeirra og ástand breytist."
Even-Zohar telur raunar sögu Islend-
inga með ólíkindum og vekur athygli á
spurningum sem snerta sjálfstæðisbaráttu
okkar og hefur enn ekki verið svarað:
„Hin viðtekna hugmynd um hlutverk
Jóns Sigurðssonar er goðsögn, verk hans
og sögu sjálfstæðisbaráttunnar yfirleitt
þarf að rannsaka betur. Við getum til sam-
anburðar ímyndað okkur Tasmaníubúa
sem heldur yfír til meginlands Ástralíu og
fer að halda ræður um að Tasmanía hljóti
sjálfstæði. Þessi maður yrði varla tekinn
mjög alvarlega; honum yrði hugsanlega
boðið í kaffi hjá einhverjum embættis-
manni en flestir myndu bara brosa út í
annað. En hvers vegna hlaut Jón Sigurðs-
son áheyrn? Hvers vegna var hann tekinn
alvarlega? Hann hafði ekkert bakland,
samt gat hann skapað íslendingum fram-
tíð. Þetta hefur aldrei verið skýrt. Við vit-
um heldur ekki hvernig þessir menn sem
voru að skrifa um efni sem komu þessari
baráttu við tengdust. Þeir voru varla fleiri
en 25 til 30. Við vitum ekki hvemig textar
þeirra og gjörðir mótuðu hina íslensku
þjóðarvitund, sjálfsmynd þjóðarinnar. Við
vitum ekki hvernig þessir menn skipulögðu
sig og síst af öllu vitum við hvemig þeir
komust til valda. Það er hægt að skoða
hvað þessir menn hugsuðu um en það er
erfíðara að sjá hvernig þeim tókst að
breyta því hvernig Islendingar sáu sjálfa
sig.“
Allt eru þetta mjög verðug viðfangsefni
sem enn hefur lítið verið glímt við hér á
landi. Vafalaust gætu sumii- átt erfitt með
að kyngja því að sá Jón Sigurðsson sem við
þekkjum úr Islandssögukennslu grunn-
skólanna sé goðsögn en í raun er átt við að
saga sjálfstæðisbaráttunnar kunni að vera
flóknari en stundum er látið í veðri vaka og
þáttur Jóns Sigurðssonar í henni ef til vill
samofinn öðrum þáttum.
Astæða er til þess að taka undir það að
skoða verði þessa sögu nánar en gert hefur
verið og út frá nýjum sjónarhomum.
Rannsóknir á sjálfstæðisbaráttu þjóðarinn-
ar eru í vissum skilningi tilraun til þess að
grafast fyrir um eðli þjóðarvitundarinnar,
sjálfsmyndar okkar, þær gætu hjálpað
okkur að finna okkur, svo margtuggin
klisja sé notuð. Ef til vill veitir ekki af þeg-
ar glímt er við þær grundvallarspurningar
sem við stöndum frammi fyrir nú og gætu
skipt meginmáli fyrir framtíð þjóðarinnar.
„Ef sá vöxtur sem
einkennt hefur ís-
lenskt þjóðlíf á
undanförnum ára-
tugum á að halda
áfram er augljóst
að leggja þarf
meira fjármagn til
eflingar hinnar
vitsmunalegu
vinnu.“