Morgunblaðið - 11.12.1998, Síða 22

22 FÖSTUDAGUR 11. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
ÚR VERINU
Frumvarp ríkisstjórnarinnar til breytinga á lögum um fiskveiðistjórn
„Hjálpar ekkí Jóni Jóns-
syni að liefja útgerð“
Fyrirhugaðar breytingar virðast ekki munu hafa mikil áhrif á gang máia
Þó að mikilvægar breytingar virðist nú
framundan á fískveiðistjórnun við Island,
kann svo að fara að þær verði minni en
ætla mætti. Hjörtur Gíslason kynnti sér
frumvarp ríkisstjórnarinnar um breytta
fískveiðilöggjöf og telur hann að ekki sé
um neina byltingu að ræða.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
FRELSI til að sækja um og
fá veiðileyfi innan íslenzku
lögsögunnar, afnám úreld-
ingarreglna og færsla allra
smábáta inn í aflahlutdeildarkerfið
eru veigamestu þættirnir í frum-
varpi ríkisstjórnarinnar til breyt-
inga á lögum um fiskveiðistjórnun.
Fyrst í stað kunna þetta að virðast
miklar breytingar, en við nánari at-
hugun virðist sem þær hrófli að
mjög litlu leyti við núverandi fyrir-
komulagi. Verð á gömlum skipum
mun væntanlega lækka, einhver
fjölgun í flotanum er líkleg, en óvíst
hvort verð á aflaheimildum muni
hækka, enda er það í sögulegu há-
marki. Einn þáttur enn er þó í mál-
inu, en það er hugsanleg málshöfð-
un á hendur ríkinu vegna afnáms
úreldingarreglna. Hundruðum
milljóna hefur verið varið á síðustu
misseri í kaup á úreldingarrétti.
Sumir hafa nýtt sér réttinn, sem
þeir hafa keypt, aðrir kunna að
glata honum að öilu.
Kanna rétt, minn
til málshöfðunar
„Það er ljóst að ég mun kanna
rétt minn og möguleika á því að
sækja bætur, vegna úreldingar, sem
mér var gert að greiða til að eiga
möguleika á raunhæfri endumýjun
á nótaskipi mínu Bjama Ólafssyni,"
segir Runólfur Hallfreðsson, út-
gerðarmaður á Akranesi. Runólfur
keypti tvo báta með veiðileyfi fyrir
einu og hálfu ári, Þorstein GK og
Sturlu GK, og greiddi fyrir þá 120
milljónir og úrelti síðan.
Runólfur er ekki einn um það að
hafa eitt tugum milljóna og jafnvel
meiru í kaup á rúmmetrum vegna
endurnýjunar. Samkvæmt gildandi
reglum má stækka skip um 25% við
endurnýjun, en sé stækkunin meiri
verður að úrelda á móti henni.
Þannig þurfa útgerðarmenn að úr-
elda fleiri báta, annaðhvort í eigin
eigu eða kaupa báta til úreldingar.
Verð á úreldingu hefur lækkað mik-
ið að undanförnu. Fyrir ári fór það
hæst í 85.000 krónur á hvern
rúmmetra, en var nú komið niður í
30.000 krónur. Sem dæmi um kostn-
aðinn má benda á að þurfi einhver á
250 tonna skipi að halda upp í úreld-
ingu, mælist það nálægt 1.000
rúmmetium. Verðið fyrir það hefur
því verið á bilinu 85 milljónir til 30
milljónir króna.
Verð á úreldingu
hefur hrunið
Dæmi um það hvemig verð á úr-
eldingu hefur hrapað, er til dæmis
frá útgerðarmanni sem hugðist
selja rúmlega 1.000 rúmmetra skip
úr landi. Hann seldi úreldingarrétt-
inn á um 65 milljónir og lagði skip-
inu. Salan til útlanda gekk svo til
baka nokkru seinna. Utgerðarmað-
urinn þurfti þvi að kaupa úreldingu
fyrir sig á ný til að geta haldið skip-
inu til veiða, en þá var verðið á 1.000
rúmmetrum komið niður í 35 millj-
ónir, svo gróðinn við að leggja skip-
inu í nokkra mánuði reyndist um 30
milljónir. Sá sem keypti úrelding-
una upphaflega á 65 milljónir situr
nú uppi með einskisverðan rétt,
verði frumvarp ríkisstjórnarinnar
að lögum. Kristján Ragnarsson, for-
maður LIU, segir mjög mikilvægt
að úreldingarákvæðið skuli af-
numið. Það hafi verið óþörf forsjár-
hyggja, en nú verði endurnýjun flot-
ans með eðlilegum hætti.
Skýringin á lækkun á verði úreld-
ingar er sú að framboð af kvótalitl-
um eða kvótalausum skipum hefur
aukizt og spurn eftir úreldingu
minnkað, meðal annars vegna þess
að margir útgerðarmenn hafa
smeygt sér framhjá úreldingarregl-
unum og látið endurbyggja gömul
skip og gert sem ný. Nú er allt
þetta úr sögunni, hvaða íslenzkur
ríkisborgari sem er getur keypt
skip af hvaða stærð sem er og haid-
ið því til veiða innan lögsögunnar
svo fremi hann hafi veiðileyfi og fari
að almennum reglum um veiðarfæri
og friðunarsvæði svo dæmi séu tek-
in.
„Það er þessi úreldingarregla,
sem hefur staðið í vegi fyrir því að
hægt hafi verið að endurnýja flot-
ann,“ segir Björgvin Ólafsson,
skipamiðlari. „Nú hefst sú endur-
nýjum sem þörf hefur verið á fyrir
alvöru. Nú þegar er mikið í gangi,
eins og skriða sé að fara af stað og
ekki minnkar hún við það að úreld-
ingarreglurnar verði afnumdar,"
segir Björgvin.
Verð á eldri
skipunum lækkar
Nú rýrnar verð skipa um þann
þátt er úreldingunni nemur en það
getur skipt mörgum tugum milljóna
króna eftir stærð þeirra. Spurning-
in er hvort um varanlega lækkun á
verði skipa verði að ræða. Ljóst er
að hver sem er má flytja inn skip að
uppfylltum kröfum um haffæri. Það
hlýtur að draga úr eftirspum eftir
skipum hér heima og eitthvert
heimsmarkaðsverð mun myndast.
Það er heldur ekki ljóst hve margir
hafi áhuga á því að hefja útgerð,
einungis með veiðileyfi í tegundir
utan kvóta og von um kaup á afla-
hlutdeild eða aflamarki. Útgerð af
því tagi verður tæpast hagkvæm.
Hugsanlega verður einhver hreyf-
ing á kvótalitlum eða kvótalausum
skipum hér innan lands, en þetta er
þróun sem mjög erfitt er að spá um.
Líkast til lækkar verðið á eldri skip-
unum, en verð á þeim nýriá breytist
líklega ekki enda er það í samræmi
við verð á skipum hjá fiskveiðiþjóð-
unum í kringum okkur.
„Afar erfitt er að segja hvaða
áhrif þetta hafí á verð fiskiskipa.
Reyndar hefur úreldingarrétturinn
verið hluti verðsins. Sá þáttur
hverfur alveg. í heildina mun þetta
því líklega lækka verð á skipum,"
segir Árni Kolbeinsson, ráðuneytis-
stjóri í sjávarútvegsráðuneytinu.
Eins og frumvarpið liggur fyrir,
eru fiskistofnar utan kvóta ekkert
varðir fyrir sókn. Það getur hver
sem er farið til veiða úr þeim sam-
kvæmt almennum reglum sem um
það gilda. Aðgangurinn er sem sagt
frjáls en leiðir það ekki til ofveiði?
„Menn sjá það ekkert fyi'ir hver
þróunin verður," segir Ami Kol-
beinsson. „Það er ekki gefið að flot-
inn stækki svo mikið, festist þetta
keifi í sessi. Afrakstursgeta mið-
anna er ekki mikið meiri en það að
núverandi floti er hæfilegur til að
nýta þau,“ segir Arni.
Fijáls sókn í stofna
utan kvóta
Þannig má segja að efnahagsleg-
ur grunnur sé ekki fyrir stærri flota
miðað við núverandi aflaheimildir.
Líklegt má telja að eitthvert jafn-
vægi myndist milli afrakstursgetu
fiskistofnanna og stærðar fiski-
skipastólsins, en að öllum líkindum
verður um nokkra fjölgun fiskiskipa
með veiðileyfi, en litla sem enga
aflahlutdeild til að byrja með. En
komi til þess að það þurfi að tak-
marka veiðar í tiltekna stofna eins
og löngu og keilu, verður líklega
gripið til þess ráðs að setja á þær
kvóta. Þá ber, lögum samkvæmt, að
úthluta kvótanum samkvæmt veiði-
reynslu síðustu þriggja fiskveiðiára.
Kæmi til þess að kvóti yrði settur á
þessar tegundir við upphaf næsta
fiskveiðiárs, kæmi næsta lítið í hlut
þeirra, sem kynnu að hefja veiðar
samkvæmt nýjum lögum í upphafi
næsta árs. Möguleikar þeirra
þrengdust þá að sama skapi.
Reyndar er ekki sjálfgefið að sóknin
aukist svo hratt á einu ári að til þess
komi að fjölga þurfi tegundum í
kvóta til að koma í veg fyrir ofveiði.
Líklegra er að það gerist á mun
lengri tíma.
Verð á aflaheimildum
í hámarki
Hvaða áhrif hefur breytingin á
verð aflaheimilda? Það er líklegt að
eftir því sem fleiri keppa um heim-
ildir, hækki verðið á þeim. Á móti
kemur ákveðin óvissa um framtíð
kerfisins, sem á hinn bóginn gæti
dregið verðið niður. Verð á afla-
heimildum hefur hækkað verulega í
haust. Framboð hefur verið lítið og
meðal annars hefur leiguverð á
þorski hækkað um 18%. Hver er lík-
leg þróun nú? Framboðið verður
vafalítið lítið áfram og verðið hátt
og gæti hækkað, aukist eftirspurnin
með fjölgun veiðileyfa. „Eg er
þeirrar skoðunar að verð á leigu-
kvóta, aflamarki, nú í haust sé allt
of hátt. Það þýðir kannski ekkert að
segja að verð sé of hátt, þegar
markaðurinn er tilbúinn að greiða
þetta verð. Kvótaþingið hefur stuðl-
að mjög að hækkun á verði þessara
heimilda. Eg hef hins vegar þá trú
að hvorki verð á leigukvóta né var-
anlegum heimildum muni hækka
vegna þessara breytinga nú,“ segir
Kristján Ragnarsson.
Hagræðing
í smábátakerfmu
Mesta breytingin er fyrir smá-
bátana, sem allir fara inn í aflahlut-
deildarkerfið. Þannig fá bátar með
þorskaflahámai'k, það hámark sem
aflahlutdeild í þorski og síðan reikn-
aða hlutdeild í öðrum tegundum
eins og ufsa og ýsu samkvæmt afla-
reynslu. Bátar á sóknardögum fara
einnig inn í kerfið og verður
þorskaflahlutdeild þeirra væntan-
lega um 9 tonn. Eingöngu er heimilt
að selja aflaheimildir smábáta innan
þess hóps, en smábátar mega kaupa
til sín heimildir frá stæm skipum.
Verð á þorskkflói í þorskaflahá-
marki hefur verið um 420 ki-ónur,
en verð á þorskkílói í kvóta í kerfi
stærri bátanna hefur verið 820
krónur. Fyrirsjáanlegt er að þessi
breyting gefi svigrúm til viðskipta
með aflaheimildir innan bátahóps-
ins, sem geta leitt þar til aukinnar
hagræðingar, en aðrir geta ekki
bætzt í þann hóp fyrr en á nýju fisk-
veiðiári. Spurningin er þá hvort
ætla megi að verð á þorskveiðiheim-
ildum smábátanna hækki. Á hinn
bóginn er líklegt að verð á sóknar-
dagabátum lækki. Um þessar
mundir hafa verið boðnar allt að 25
milljónir í sóknardagabátana, en 9
tonna þorskkvóti gefur tæpast til-
efni til svo hás verðs.
Möguleikar
hinna kvótalausu
Möguleikar kvótalausra báta með
veiðileyfi eru annars vegar þeir að
stunda veiðar á tegundum utan
kvóta. Hins vegar geta þeir leigt eða
keypt varanlegar aflaheimildir. Sam-
kvæmt gildandi lögum, er óheimilt
að hefja veiðiferð skips, sem leyfi
hefur til veiða í atvinnuskyni nema
skipið hafi aflaheimildir, sem telja
má líklegt að dugi fyrir afla í ferðinni
með hliðsjón af þeim veiðarfærum
sem notuð era. Samkvæmt því getur
enginn farið á veiðar kvótalaus með
öllu, heldur verða að vera heimildir
til veiða á „hinum líklega afla“, því
ekkert veiðarfæri getur valið úr teg-
undir utan kvóta. Þær heimildir þarf
því að kaupa.
Veiðar utan kvóta myndu líklega
helzt beinast í lúðu, keilu, löngu,
gulllax, spærling, norsk-íslenzku
síldina og kolmunna. Gera má ráð
fyrir aukinni sókn í kolmunnann,
ekki bara vegna þess að þar er öll-
um frjálst að veiða, heldur líka
vegna þess að nú þrengja úrelding-
arreglurnar ekki lengur kost þeirra
sem eiga góð skip fyrir en þurfa enn
öflugri. Áætla má að lágmarksverð
á notuðu skipi, sem hentar til
kolmunnaveiða sé í kringum 600
milljónir. Það er mikil fjárfesting,
þegar haft er í huga, að hann hefur
ekki alltaf gengið inn í lögsögu okk-
ar og stofninn hefur ekki alltaf verið
jafn sterkur og nú. Nú eru veidd
milljón tonn úr þessum stofni, þeg-
ar ráðleggingar fiskifræðinga era
að heildarveiði verði takmörkuð við
650.000 tonn á hafsvæðinu öllu, sem
er mest utan landhelgi okkar og
innan landhelgi annaraa ríkja. Við
höfum nú aðeins leyfi til veiða á
kolmunna innan lögsögu eins ríkis,
Færeyja. Það er því líklega rétt að
fara varlega.
Norsk-íslenzka síldin
Mestu möguleikarnir virðast vera
í veiðum á norsk-íslenzku sfldinni.
Samkvæmt gildandi Iögum skal
veiðum okkar úr þeim stofni stjórn-
að með þeim hætti að aðeins komi
þau skip til greina við úthlutun
veiðileyfis, sem hafi gilt leyfi til
veiða í atvinnuskyni innan lögsögu
Islands. Síðar eru reglur um skipt-
ingu kvótans, sem fer að hluta til
eftir fjölda skipa og hluta til eftir
stærð þeirra. Þetta fyi-irkomulag
gildir árin 1998, 1999 og 2000.
Heildarkvóti okkar á næstu vertíð
er um 202.000 tonn. Á síðasta ári
var kvóti á hvert skip á bilinu 2.000
til 5.000 tonn og er þar því eftir
nokkru að slægjast, þó hlutur hvers
og eins minnki með fjölgun skipa.
Hvað hinar tegundirnar varðar,
munu þær ekki halda uppi útgerð
margra skipa. Lúðustofninn er tal-
inn í verulegri hættu vegna ofveiði.
Árlegur afli af keilu og löngu er að-
eins um 5.000 og 4.000 tonn og þess-
ir stofnar era ekki taldir þola mikla
sóknaraukningu. Lítið er vitað um
veiðiþol spærlings og gulllax en
sókn í þessar tegundir hefur aukizt
verulega. Loks má nefna hinn dýr-
mæta búrfisk, en engu íslenzku
skipi hefur til þessa tekizt að gera
sér verulega mat úr honum og hafa
veiðarnar verið ákaflega gloppóttar.
Það er því ekki á vísan að róa.
Litlar breytingar!
„Þessar breytingar hjálpa ekki
Jóni Jónssyni úti í bæ til að byrja í
útgerð,“ sagði einn viðmælenda
blaðsins. Hverjir eru líklegir til þess
að kaupa skip og sækja um veiði-
leyfi? Það liggur að sjálfsögðu alls
ekki íyrir, en einhverjir munu vafa-
lítið gera það og þá kannski þeir,
sem mest fé hafa á milli handanna.
Til skamms tíma voru allmörg ís-
lenzk fiskiskip komin með svokall-
aða B-skráningu. Það er þau vora
skráð íslenzk, en án veiðileyfis inn-
an íslenzku lögsögunnar. Nú er lík-
lega aðeins eitt skip á þessari
skráningu og er það á leið í hefð-
bundna skráningu eftir því, sem
næst verður komizt. Önnur íslenzk
skip án veiðileyfis hafa flest verið
skráð i öðrum löndum, einkum
Eystrasaltslöndunum. Þar hafa þau
fengið aflaheimildir, til dæmis á
Flæmska hattinum. Verði þau færð
heim, tapa þau meiri veiðiréttind-
um, en þeim býðst hér. Því er ólík-
legt að þessi skip verði flutt inn.
Niðurstaðan af þessu öllu virðist í
fljótu bragði vera sú, að núverandi
breytingar breyti ekki miklu í fisk-
veiðistjórninni. Helztu breytingarn-
ar eru auðvitað „frjáls" aðgangur
allra, sem haffært skip eiga, að
veiðileyfi og þar með veiðum úr teg-
undum utan kvóta og leyfi til að
kaupa til sín aflaheimildir. Þessi
kostur virðist ekki svo góður að
hann leiði til mikillar fjölgunar fiski-
skipa. Afnám úreldingarreglna mun
hafa þau áhrif að endurnýjun flot-
ans gengur greiðlegar fyrir sig en
áður og verð á gömlum fiskiskipum
mun líklega lækka.
Verð á aflaheimildum hefur verið
í hámarki í haust vegna lítils fram-
boðs og áhrifa Kvótaþings. Vand-
séð er að verð á þeim hækki mikið
meira, því þá er það komið langt
yfir þau mörk, sem viðráðanleg
eru. Smábátaflotinn fer allur inn í
aflahlutdeildarkerfið, sem þýðir
aukna möguleika á hagræðingu
innan þess. Líklegt er að verð á nú-
verandi sóknardagabátum lækki
verulega en hugsanlega hækkar
verð á bátum, sem eru með
þorskaflahámark.