Morgunblaðið - 17.01.1999, Side 34

34 SUNNUDAGUR 17. JANÚAR 1999
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
H
Nú virðast sumir halda, að í 1.
gr. laga um stjórn fiskveiða sé
mælt fyrir um sameign þjóðarinn-
ar á nytjastofnunum í einkaréttar-
legum skilningi. Hins vegar er ekki
gott að segja, hvers konar sameign
það ætti þá að vera. Af umræðunni
að dæma virðist það helst vera það
sem í lögfræði er nefnd sérstök
sameign. Við athugun á því hugtaki
sést þó fljótt, að svo getur augljós-
lega ekki verið. Of langt mál væri
að rekja það hér.
Hver er eignin og
hver eigandinn?
Hitt skiptir meira máli, að til
þess að nytjastofnarnir geti yfir-
leitt verið sameign í lögfræðilegri
merkingu - hvort heldur sérstök
sameign eða annars konar sameign
- þurfa verðmætin, sem um er að
ræða, að geta verið „eign“ og sá,
sem þau á að eiga, „eigandi“. Svar-
ið við því, hvort nytjastofnarnir séu
„sameign þjóðarinnar“, veltur
m.ö.o. á svörum við öðrum spurn-
ingum. Þær eru: Hver er eignin?
Er það rétturinn til að veiða físk-
inn, nytjastofnarnir sem slíkir eða
fískimiðin og hafíð sjálft? Ef eitt-
hvað af því, sem nú var nefnt getur
verið eign, getur þá þjóðin sem slík
verið eigandinn? Þegar þessum
spumingum er svarað þarf að huga
að því á grundvelli hvaða heimilda
löggjafinn hefur takmarkað veiðar
á Islandsmiðum.
Sigurður Líndal og Þorgeir Ör-
lygsson hafa báðir í nýlegum rit-
gerðum fjallað um þessi álitaefni
og raunveralega merkingu orð-
anna „sameign þjóðarinnar" í 1. gr.
laga um stjórn fískveiða. Ritgerð
SAMEIGN ÞJÓÐARINNAR -
HVORKI FUGL NÉ FISKUR!
ur til veiða, þannig að hver sá, sem
hafði yfir að ráða bát og veiðarfær-
um, gat veitt. Reglu þessa er að
finna í Grágás og Jónsbók og hún
er tekin í síðustu útgáfu Lagasafns
frá 1995 sem gildandi lög á Islandi.
Um almenninga er það að segja, að
þeir hafa frá fornu fari verið eig-
endalaus svæði. Islenska ríkið hef-
ur því ekki verið eigandi þeirra
frekar en hver annar, sem hefur
getað fært fram heimildir fyrir
eignatilkaili sínu (um eignarrétt
hálendissvæða sjá nú lög 58/1998
um þjóðlendur o.fl.).
Almannaréttur
er ekki eign
I hugtakinu eign felst, að hags-
munir eða verðmæti þurfa að vera í
nánum tengslum við ákveðinn eða
ákveðna aðila öðrum fremur. Til
eignar verða þess vegna ekki talin
önnur réttindi en þau, sem hafa
verið talin einstaklingseignarréttur
eða einkaréttur. Hreinir hagsmun-
ir og heimildir, sem réttaraeglur
tryggja öllum almenningi til nota
vissra verðmæta, verða ekki talin
eign, enda skortir einstaka menn í
þeim tilvikum flestar þær heimild-
ir, sem nefndar voru að framan og
almennt eru taldar felast í einstak-
í LEIÐARA Morgunblaðsins 16.
desember sl. er fjallað um ummæli
sem höfð eru eftir Sigurði Líndal,
lagaprófessor, á fundi tveimur dög-
um áður. Sigurður lýsti þar þeirri
skoðun, að ákvæði 1. ml. 1. gr. laga
38/1990 um stjórn fiskveiða sé
merkingarlaust í þeim skilningi að
þjóðin, sem slík, hafi engar þær
heimildir, sem eignaraétti fylgi
samkvæmt íslenskri löggjöf og
lagahefð. Ákvæðið hljóðar annars
svo: „Nytjastofnar á Islandsmiðum
eru sameign íslensku |)jóðarinnar“.
Tillaga
Morgunblaðsins
Af leiðara Morgunblaðsins að
dæma virðist höfundi hans brugðið
við þessa túlkun Sigurðar. Það
kemur á óvart, enda hafa færustu
lögfræðingar, þ.á m. Sigurður, áð-
ur haldið þessari skoðun fram í
fræðilegum ritgerðum. I ljósi
fréttamats Morgunblaðsins í
fréttaflutningi af fiskveiðistjórn
undanfarin ár, vekur nokkra furðu,
að þau skrif skuli að mestu hafa
farið framhjá blaðinu.
Ekki væri þó sanngjarnt að
segja, að þau hafi alfarið farið
framhjá blaðinu, því að 23. nóv.
1997 er vikið að sambærilegri nið-
urstöðu Þorgeirs Örlygssonar
lagaprófessors. I tilefni af henni
skrifaði höfundur Reykjavíkur-
bréfsins: „Hér er auðvitað um ein-
hverja skólaspeki að ræða.“ - Ekki
veit undirritaður hvað þessi orð
eiga að merkja. I framangreindum
leiðara Mbl. er sett fram tillaga, að
því er virðist til að bregðast við
„óvissunni“ eftir ummæli Sigurðar.
Tillagan er sú, að sett verði í
stjórnarskrá ákvæði um sameign
þjóðarinnar á fiskimiðunum, enda
ætti þá „enginn að þurfa vera í vafa
um þýðingu þess“, eins og leiðara-
höfundur orðar það.
Hvers konar
sameign?
3)
• Sérlega rúmgóður
• Stílhreint og glæsilegt útlit
• Sameinar mikið afl og litla eyðslu
Öryggisbúnaður eins og hann gerist bestur
Bíll fyrir nýja öld
Sýning helgina
16-17 j anúar.
kl. 12-17.
Sigurðar birtist í afmælisriti Da-
víðs Oddssonar og ritgerð Þorgeirs
í Tímariti lögfræðinga, 1. hefti
1998. Prófessoramir eru sammála
um, að skilja verði lagaákvæðið
með nokkuð öðrum hætti en ætla
má við lestur þess. Hér að neðan
era tilfærðar helstu niðurstöður
þeirra:
Ilugt ökin eign og
eignarréttur
Hugtakið „eign“ hefur ekki í öll-
um tilvikum sömu merking í lög-
um. Skilgreina má hugtakið „eign-
araétt" þannig, að það feli í sér
einkarétt ákveðins aðila, eiganda,
til þess að ráða yfír tilteknum lík-
amlegum hlut innan þeirra marka,
sem þeim rétti era sett með lögum
og stofnun takmarkaðra (óbeinna)
eignarréttinda ann-
arra manna yfír hlutn-
um. Almenn samstaða
er um að mikilvæg-
ustu heimildir eignar-
réttar séu umráðarétt-
ur, hagnýtingarréttur,
ráðstöfunarréttur,
skuldfestingarréttur,
réttur til að láta eign
ganga að erfðum og
réttur til að leita full-
tingis almannavalds til
verndar eigninni.
Hafið er
almenningur
Frá fornu fari hafa
ákveðin svæði hér á
landi verið nefnd almenningar. Al-
menningar era tiltekin svæði á
þuralendi og á haf-
svæðum úti fyrir
ströndum landsins og
auk þess sérstakur
hluti stöðuvatna, þ.e.
svæði utan netlaga.
Hafalmenningur er
það svæði sjávar við
strendur landsins sem
tekur við utan netlaga,
en netlög era sjávar-
belti, sem nær 115
metra út frá stór-
straumsfjörumáli land-
areignar.
Frá upphafi byggðar
á Islandi og allt fram á
miðja þessa öld hefur
sú meginregla gilt, að í
almenningum væri öllum heimil
veiði; þar gilti m.ö.o. almannarétt-
Jónas Þór
Guðinundsson
$ SUZUKI

SUZUKIBILAR HF
Skeifunni 17. Sími 568 51
Heimasíða: www.suzukibil