Morgunblaðið - 25.07.1999, Side 14

14 SUNNUDAGUR 25. JÚLÍ 1999
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Friðsæl þjóðfélagsbylting síðustu tuttugu ára hefur skapað bjartsýni og framþróun í Kína
Almenning-
ur tekst á við
ný gildi og
nýjan vanda
Þögul þjóðfélagsbylting í Kína síðustu
tuttugu ár hefur alið af sér þjóðfélagsgerð
sem verður æ vestrænni. Niels Peter Ar-
skog, fréttaritari Morgunblaðsins í Kína,
segir hér frá óþolinmæði, hjónaskilnuðum
og eignum í fjölmennasta ríki veraldar.
lli&'
Morgunblaðið/Niels Peter Arskog
ER HINN 92 ára gamli Deng Xiaoping lést í febníar 1997 ríkti almenn
sorg meðal Kínverja, ungra sem aldinna. f þeirra augum var hann
maðurinn sem lagði grunninn að draumnum sem gerir hinum „al
menna Kínveija" kleift, að lifa góðu lífi.
Morgunblaðið/Niels Peter Arskog
SHI Hao og eiginkona hans, Xia Shu Min, hafa verið gift í nitján ár og lifa fyrirmyndar fjölskyldulífi á meðan
æ fleiri vina- og kunningjahjóna þeirra slíta samvistum, oft vegna deilna um efnisleg gæði. Með á myndinni
er Shi Yu Xin, m'tján ára dóttir þeirra.
LIÐIN eru tuttugu ár síðan
kínverski kommúnista-
flokkurinn gaf fyrirheit um
það sem síðar var kallað
„Deng Xiaoping-kenningin", en
sem í raun réttri var alger umbylt-
ing á kínversku samfélagi, frá lok-
aðri einræðisstjórn kommúnista til
markaðs- og lýðræðissinnaðs auð-
valdsskipulags. Umbyltingin var
friðsöm og án allra blóðsúthellinga
og hefur breytt hversdagslífi um
1.300 milljóna Kínverja sem landið
byggja. Hafa breytingamar skap-
að bjartsýni, framþróun og nýtt
gildismat en einnig ný vandamál í
Alþýðulýðveldinu sem fyrir
skömmu hélt upp á fimmtíu ára
byltingarafmæli sitt. Það sem
kommúnistum undir stjóm Maós
Zedongs tókst ekki hefur verið efnt
af nýjum kommúnistum - nýjum
leiðtogum - sem aðhyllast „kenn-
ingu Dengs Xiaopings".
Deng Xiaoping, sem lést fýrir
um tveimur árum, á 93. aldursári,
varð þar með sá kínverski stjóm-
málamaður sem í seinni tíð hefur
haft hvað mest áhrif á þjóð sína án
þess að verða aðalritari, forseti eða
forsætisráðherra. En það var hann
sem sem dró pólitískar línur,
markaði umbótastefnuna og
stjómaði á bak við tjöldin. Deng
Xiaoping sóttist ekki eftir góðum
embættum eða persónulegum völd-
um. Vildi hann fremur hrinda í
framkvæmd draumi sínum um
betra líf til handa alþýðunni. Er
hin kommúníska draumsýn, sem
hann hafði trúað á síðan hann var
strákhnokki, lét á sér standa sá
hann að það hlyti að vera til önnur
leið. Þá kynnti hann landsmönnum
sínum orðfærið: „Það gildir einu
hvort kötturinn er svartur eða
hvítur, aðalatriðið er að hann geti
veitt mýs.“
Með pólitískum klókindum og
snilldarlegri ráðkænsku réð Deng
Xiaoping hinum gamla „ketti“ bana
og kynnti til sögunnar nýjan „kött“
sem í áranna rás hefur sýnt fram á
að hann er fær um að „veiða mýs“.
Hinir ungu „vilja sjálfir"
Ef þekking manns á Kína er
bundin við skáldsögur líkt og
„Gjöfula jörð“ eða „Vindar af
austri, vindar af vestri“ eftir Pearl
S. Buck, eða þá endurminninga-
bækur í ætt við „Villtir svanir“ eft-
ir Jung Chang, eða jafnvel kvik-
myndir á borð við „Síðasti keisar-
inn“ eða „Farvel frilla mín“, er víst
að heimsókn til Kína, á því herrans
ári 1999, kemur manni á óvart. Á
meðan kínverska þjóðin æðir - á
sjömílnaskónum - mót nýju árþús-
undi, gerbreytast lífsgildin; hið
hefðbundna fjölskyldumynstur á
undir högg að sækja og Kínverjar
taka upp æ vestrænni lífsvenjur.
Lífsgæðakapphlaupið gerir það að
verkum að fjölskyldumeðlimir gera
tilkall til efnislegra hluta, ný kyn-
slóð „fasteignaeigenda“ ýtir eldri
kynslóðum út á torg, ungmennin
„vilja sjálf“, og átök koma upp inn-
an fjölskyldna. Það eru t.a.m. orðin
viðtekin sannindi að í höfuðborg-
inni, Peking, slíta um tíu hjón af
hverjum þúsund samvistum eftir
fjölskylduerjur. Ef þessi tala er
borin saman við norrænar, er hún
frekar lág en ef tekið er mið af lýð-
fræði Kínverja er hún há - í landi
þar sem samheldni fjölskyldunnar,
hvemig sem viðrar, hefur í raun
verið homsteinn samfélagsins.
Þess heldur em blikur á lofti, ef
rétt reynist sem spáð hefur verið,
að eitt af hverjum fimm nýjum
hjónaböndum muni bresta innan
sjö ára.
Óþolinmæðin
Hjónabandið má skilgreina sem
homsteininn að óreistu húsi. Húsið
verður að reisa, stein fyrir stein, en
æ færri Kínverjar hafa þá þolin-
mæði til að bera. Þeir kjósa að
flytja inn í tilbúið hús, sem aftur er
illmögulegt, segir Chen Yiyn, pró-
fessor í félagsvísindadeild kín-
versku akademíunnar, sem undan-
farin tíu ár hefur rannsakað breyt-
ingar á fjölskyldumynstri Kín-
verja. Chen segir að hinar gömlu
dyggðir sem markast af því að
vinna hörðum höndum og leggja
iyrir, svo hrinda megi draumum
sínum í framkvæmd, eigi undir
högg að sækja. Æ fleiri Kínverjar
vilji fá sitt, hér og nú, og haldist
það í hendur við aukin vestræn
áhrif í landinu. Kínverjar hafí,
m.ö.o. uppgötvað að lífsskilyrði á
Vesturlöndum eru margfalt betri
en í Kína. Og þannig vilji þeir
einnig hafa það. „Fólk hendir sér
út í alls kyns viðskipti sem gefa
eiga mikið í aðra hönd á skömmum
tíma, eða þá að það festir sitt litla
fé í happdrættum hvar gulli og
grænum skógum er heitið. Margir
Kínverjar hafa sett nánast allt
sparifé sitt í verðbréfabrask og
flestir þeirra hafa tapað öllu sínu.
En það er erfitt að viðurkenna,
tapa ímyndinni, þannig að maður
heyrir eingöngu um þá örfáu sem
verða milljónamæringar á einni
nóttu.“ Segir Chen að í huga Kín-
verja séu Bandaríkin „drauma-
landið“, þar sem sérhver maður
getur efnast á stuttum tíma. Ef
spákaupmennskan eða viðskiptaá-
ætlanimar falli, kosti margir hverj-
ir öllu til svo þeir geti „farið til
Bandaríkjanna“.
Skilnaðir
Zhang Yun er 31 árs og mennta-
skólakennari að mennt. Eiginmað-
ur hennar er málari. Þau skildu að
skiptum á síðasta ári eftir deilur
um fjárhag og framtíðina. Þau gátu
ekki lifað af sameiginlegum tekjum
sínum sem námu 1.300 yuan, and-
virði um ellefu þúsund ísl. króna,
og þrátt iyrir að þau hefðu ekki
eignast sitt íyrsta bam höfðu þau
ekki efni á að láta drauma sína -
sem birtast reglulega á sjónvarps-
skjánum í vestrænum sápuóperam
- um „almennilegt" fjölskyldulíf,
rætast.
„Ég missti þolinmæðina gagn-
vart manninum mínum. Hvers
vegna á maður að eyða því sem eft-
ir er með manni sem maður elskar
ekki lengur? Maður fær víst aðeins
eitt líf,“ segir Zhang Yun í rök-
semdafærslu sinni. Vonast hún til
þess að eignast annan eiginmann
með traustar tekjur og miklar
eignir svo draumar hennar geti
ræst.
Fym á ámm vom það foreldrar
er fundu heppilega maka íyrir böm
sín en í dag fer sú þróun ört vax-
andi að ungmennin sjálf finni sér
lífsföranauta. Og á meðan ungir
menn reyna að halda aldagömlum
hefðum á lofti og velja sér kvon-
fang sem er „blítt, dyggðugt og
fagurt“ hugsa ungar konur á efnis-
legum nótum. Verðandi eiginmenn
þeima verða að hafa tryggar tekjur
og vera ofarlega í virðingarstigan-
um - mega þeir þó einnig hafa
ýmsa mannkosti til að bera, s.s.
vinsemd og umhyggjusemi.
Betur menntaðar konur vilja
giftast jafningjum sínum og auka
þar með líkumar á góðum efnum í
framtíðinni en konur með minni
eða enga skólagöngu að baki sækj-
ast eftir mönnum sem hafa góðar
tekjur og hafa aflað sér virðingar
innan samfélagsins.
„Maður sem býr ekki við virð-
ingu annarra og stendur ekki á
traustum fjárhagslegum gmnni,
getur ekki unnið hjörtu stúlkna,"
segir Cai Yiming, 25 ára háskóla-
gengin kona, sem vann hjarta
draumaprinsins og giftist honum
eftir aðeins þriggja mánaða sam-
búð.
Á meðan hún aflar aðeins um
700 yuan (tæplega 6.000 ísl. króna)
á mánuði í starfi sínu sem læknir,
aflar eiginmaðurinmn - farsæll
kaupsýslumaður sem er tíu ámm
eldri en hún - tekna sem hlaupa á
tugþúsundum yuan. Getur Cai
Yiming þess að nú til dags taki
margar konur starfsframann fram
yfir hjónabandið eða fjölskyldulíf.
Á þetta fellst Li Jiang Ping, 42
ára gamall strætisvagnsstjóri, fús-
lega. Eiginkonan yfirgaf hann og
sextán ára dóttur þeirra hjóna og
var ástæðan sú að henni fannst
áætlanir hans um tekjuaukningu
fjölskyldunnar ekki nægjanlega
metnaðargjamar. Hún var há-
skólagengin og vinnur nú hörðum
höndum að því að auka metorð sín
við rannsóknir. Segir Li Ping að
hann hafi ekki passað í áætlanir
konunnar og því hafi hún yfirgefið
hann og látið honum eftir uppeldi
dótturinnar.
Fyrirmyndarfjölskyldan
Öðm máli gegnir um starfsbróð-
ur Li Pings, Shi Hao, sem er fertug-
in- að aldri, og Xia Shu, eiginkonu
hans, sem starfar á skrifstofúm
strætisvagnanna. Þau kynntust er
hann hóf störf sem bflstjóri og hafa
þau nú verið gift í nítján ár. Segjast
þau ekki vera á leiðinni að skiija.
Eiga þau eina dóttur, Shi Yu Xin,
sem er nítján ára, og segjast þau
hjónin vera afar sátt við lífið og til-
verana. Á undaníomum ámm hefur
Shi Hao skipt um starf nokkrum
sinnum og gegndi hann um tíma
stöðu sem sölumaður fyrir útflutn-
ingsfyrirtæki. Nú hefur hann hins
vegar tekið upp akstur á ný.
„I okkar augum em tekjurnar
ekki allt sem máli skiptir. Við lifum
góðu lífi og höfum, eins og flestir
aðrir, tekið eftir þeirri öra efna-
hagsþróun sem átt hefur sér stað.
Fyrir um tíu ámm námu tekjur
okkar um 100 yuan (rúmlega 800
kr.) á mánuði. í dag hafa þær
hækkað í um 2.000 yuan (tæplega
17.000 kr.) á mánuði og þrátt íyrir
að almennt verðlag hafi vissulega
hækkað þá hafa tekjur okkar nú
hækkað. Fyrir tíu ámm notuðum
við um 70% af tekjunum til heimil-
ishaldsins en í dag um helmingi
minna,“ segir Xia Shu Min, sem
heldur utan um fjárhag fjölskyld-
unnar.
Segir hún að fjölskyldan hafi nú
efni á flestum þeim neysluvamingi
sem hún áður fyrr hafði alls ekki
efni á: Litasjónvarpi, myndbands-
tæki, hljómflutningstækjum, kæli-
skáp, og nú síðast, tölvu. Hins veg-
ar segir Shi Hao að hann dreymi
ekki um að eignast bifreið öfugt við
þorra borgarbúa. Fjölskylda hans
getur veitt sér þann munað að
kaupa nýjan fatnað, þegar á því er
þörf, kostað dótturina í skóla (hún
sækir einkatíma í ensku eftir hvem
skóladag), farið á tónleika eða aðra
menningarviðburði og keypt
geisladiska, myndbönd og bækur.
„Ég kýs að lesa kínverskar bók-
menntir og nýt þess að hlýða á sí-
gilda tónlist. Eiginkona mín og
dóttir era meira fyrir dægurtónlist,
en þar fyrir utan ná vestræn áhrif
ekki svo mjög til okkar. Efnahags-
framþróunin í Kína er af hinu góða,
en það er óþarfi að flytja allt inn
frá Vesturlöndum því sumt er mið-
ur sem þaðan kemur. En því miður
hafa Kínverjar haft þann háttinn á
og til lengri tíma litið mun það
stuðla að vissum vandamálum í
samfélaginu,“ segir Shi Hao.