Morgunblaðið - 25.07.1999, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 25. JÚLÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Glíman
við dýrið
Hundrað ár voru liðin frá fæðingu Ernests
Hemingways síðastliðinn miðvikudag.
Þröstur Helgason rifjar upp nokkur
verka hans af því tilefni þar sem ævi
skáldsins sjálfs er kannski meðal
þeirra mögnuðustu.
EITT AF mögnuðustu
verkum Hemingways er
ævi hans. Og kannski er
hún það lífseigasta líka,
að minnsta kosti læðist að manni sá
grunur að fólk þekki almennt betur
til ævi hans en bóka. Astæðan er
kannski sú að á síðustu áratugum
hafa verið gerðar ófáar sjónvarps-
myndir og kvikmyndir sem eru
byggðar að meira eða minna leyti á
ævintýralegu lífi hans þar sem við
sögu koma tvær heimsstyrjaldir,
borgarastríð og önnur stríð, villi-
dýraveiðar í Afríku og víðar, nauta-
at, nokkrir helstu rithöfundar ald-
arinnar, fjórar konur, tvö flugslys
og margt fleira.
Það er annars hæpið að skilja
svona á milli lífs og bóka höfundar,
ekki síst þegar Hemingway á í
hlut. I fyrsta lagi skrifaði Hem-
ingway nokkrar sjálfsævisögulegar
bækur, til að mynda Green Hills of
Africa (1935) sem fjallar um veiði-
ferð hans til Afríku. Og í annan
stað eru skáldsögur hans að stór-
um hluta sjálfsævisögulegar og
nægir þar að nefna Vopnin kvödd
(1929).
Annt um ímyndina
Það flækir þetta mál svo nokkuð,
að því hefur stundum verið haldið
fram að skáldsögur Hemingways
séu betri heimildir um ævi hans en
sjálfsævisögulegu bækurnar.
Averkarnir sem hann hlaut í fyrri
heimsstyrjöldinni líkjast þannig
frekar þeim sem lýst er á Frederic
Henry í Vopnin kvödd en þeim
hörmungum sem hann lýsti í við-
tölum og við önnur tækifæri eftir
að hann kom heim úr stríðinu.
Hemingway var annt um ímynd
sína og er sagður hafa hagrætt
staðreyndum í sjálfsævisögulegum
skrifum sínum til þess að hefja sig
upp yfír þá lesti sem vörpuðu til
dæmis rýrð á karlmennsku hans. I
skáldsögunum glíma persónur
hans hins vegar iðulega við lesti
sem leiða þær oftar en ekki í glöt-
un - og þar þykjast menn þekkja
sögu höfundarins sjálfs.
Reglur
blaðamennskunnar
Ernest Miller Hemingway fædd-
ist í smábænum Oak Park í Illinois
í Bandaríkjunum árið 1899. Þessi
bær hlaut engan virðingarsess í
minningum hans en í honum sagði
hann að væri að fínna stóra húsa-
garða en litlar sálir. Bærinn stóð í
útjaðri Chicago-borgar og íbúarnir
voru af millistétt eins og foreldrar
Hemingways. Faðir hans kenndi
honum veiðar og atti honum út í
íþróttaiðkun með námi. í íþróttun-
um var hann ekki nema meðalmað-
ur, sem kemur kannski sumum á
óvart, en áhuginn var fyrir hendi
og átti eftir að verða brennandi
með árunum. Móðir hans var hins
vegar söngkona og kenndi honum
að leika á selló þrátt fyrir að áhug-
inn væri takmarkaður á því sviði.
Örlagaríkasta skrefíð á uppvaxt-
arárum sínum í Oak Park steig
Hemingway sennilega inn á rit-
stjómarskrifstofu fréttablaðs sem
var gefíð út í menntaskólanum sem
hann sótti. Þessi kynni hans af
blaðamennsku urðu til þess að
hann ákvað að ráða sig til starfa á
dagblaðinu Sfcar í Kansas-borg eft-
ir að hafa lokið menntaskólanum í
stað þess að hefja háskólanám eins
og foreldrar hans vildu. Alla ævi
átti blaðamennskan eftir að verða
hans annað starf og hafa mikil
áhrif á skáldskap hans. Eins og
hann sagði sjálfur þá lærði hann
ýmsar reglur í blaðamennskunni
sem áttu eftir að koma sér vel í rit-
störfunum; að skrifa stuttar setn-
ingar og efnisgreinar, nota sagnir
með markvissum hætti, vera áreið-
anlegur, vera knappur, skýr og
beinskeyttur í allri framsetningu.
ísj akakenningin
Hemingway stoppaði ekki lengi í
Kansas. Stríð geisaði í Evrópu og
þangað leitaði hugurinn. Vegna lé-
legrar sjónai' á öðra auga komst
hann ekki í herinn en sótti þess í
stað um að gerast sjálfboðaliði hjá
Rauða krossinum. Hann var send-
ur til Ítalíu og hlaut þar orðu fyrir
að sýna einstakt hugrekki á víg-
velli. Dirfskan kostaði hann þó
nærrí annan fótinn. Hann var lagð-
ur inn á sjúkrahús í Mílanó og varð
þar ástfanginn af hjúkrunarkonu
sem var nokkuð eldri en hann.
Þessir atburðir áttu síðar meir eft-
ir að verða kveikjan að skáldsög-
unni Vopnin kvödd.
Fyrsta bók Hemingways kom út
árið 1923 og lýsir nafnið innihald-
inu, Three Stories & Ten Poems. í
þessari bók og þeirri næstu, In Our
Time (1924 og 1925), var hann und-
ir sterkum áhrifum frá Ezra Pound
og Gertrude Stein sem hann hafði
kynnst í París en þar starfaði hann
sem fréttaritari kanadísks dag-
blaðs á þriðja áratugnum. I þess-
um fyrstu bókum eru þó mörg af
séreinkennum Hemingways komin
fram. í fyrri útgáfu In Our Time
birtir hann til að mynda nokkra
stutta og fágaða sagnaþætti sem
áttu svo eftir að birtast sem milli-
kaflar eða inngangskaflar í annarri
útgáfu bókarinnar þar sem einnig
eru birtar tíu smásögur. Þessir
stuttu sagnaþættir eru lýsandi fyr-
ir þá skáldskaparfræði Hemingwa-
ys að með því að fella hluta af sögu
burt mætti gera hana betri, það
yrði bara að fella niður réttan
hluta. Hemingway sagði að saga