Morgunblaðið - 19.12.1999, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 19. DESEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Ungu stúlkurnar eru væntanlegir kennarar skóians sem Barnaheili eru að reisa. Hér eru
þær ásamt Kristínu og starfsmanni fræðsluyfirvalda.
Kristín ræðir við heimamenn í einu þorpanna sem hún heimsótti.
Barnaheill
reisa fljót-
andi skóla
í Kambodíu
Nýlega fór Kristín Jónasdóttir, fram-
kvæmdastjóri Barnaheilla, til Kambodíu til
að undirbúa fyrsta alþjóðlega verkefnið sem
er að reisa og reka grunnskóla þar í landi.
Hildur Einarsdóttir fræddist um stöðu
menntamála í landinu og hvernig samtökin
hy^a'ast standa að uppbyggingu skólans.
„ÆTLUNIN er að við reisum skóla í
litlu þorpi í héraðinu Kompong
Chhnang við ána Tonle Sap sem er
um miðbik landsins," segir Kristín
sem var í rúma viku á ferðalaginu til
að kynna sér aðstæður í þorpinu
Kompong Our þar sem skólinn á að
rísa. „Þar búa íbúarnir á flekum sem
gerðir eru úr bambus og húsakynnin
sömuleiðis. Fólkið, sem liflr á fisk-
veiðum, flytur sig til á fljótinu eftir
magni vatnsins í ánni.
I skólanum sem byggður er á
fleka verða um 150 nemendur á aldr-
inum 6-16 ára. Þeim verður kennt að
lesa, skrifa og reikna ásamt fleiii
fogum en ólæsi er mikið í landinu.
Við munum einnig kynna börnunum
Barnasáttmála Sameinuðu þjóð-
anna,“ segir hún.
„Verkefnið vinnur Barnaheill í
samvinnu við norsku systrasamtökin
Save the Children en þau og Bama-
heill eiga aðild að International Save
the Children Alliance.
Upphaf þess að Bamaheill fóra út
á þessa braut er að norsku samtökin
veittu Barnaheill styrk til að kynna
sér starf norsku samtakanna í Kam-
bodíu en þau hafa veitt landsmönn-
um víðtæka aðstoð í menntamálum í
yfir tuttugu ár.“
Börnin hafa búið við
þrúgandi öryggisleysi
Kristín kynntist ágætlega högum
fólksins í þorpinu Kompong Our á
ferð sinni og segir sér hafi fundist
börnin í þorpinu fremur dauf í
bragði. „Skýringarinnar má meðal
annars leita í einhæfri næringu
þeirra,“ segir hún. „Fólkið lifir nær
eingöngu á fiski. Vöruskipti fara
fram við nágrannabyggðirnar en hjá
þeim fá þorpsbúar hrísgrjón. Engin
aðstaða er á prömmunum til að
rækta grænmeti og leikrými er afar
takmarkað.
Þar að auki em ekki nema tvö ár
síðan tókst að reka meðlimi Rauðu
Khmeranna í burtu úr héraðinu en
þeir herjuðu reglulega á íbúa þess.
Innfæddir hafa því búið lengi við
þrúgandi öryggisleysi. Uppbygging
hefur verið lítil á þessu svæði. Og líf-
ið hjá venjulegri fjölskyldu snýst um
að komast af frá degi til dags.“
Þurfa börnin þá ekki að vinna við
öflun lífsviðurværis eins og gerist
víða í þróunarlöndunum?
„Jú, bömin þurfa að byrja að
vinna mjög ung eins og gerðist hér
áður til sjávar og sveita á íslandi.
Flestir foreldrar hafa þó skilning á
nauðsyn þess að börnin gangi í skóla
og læri gmnnfögin. Þegar þau em
orðin 10-12 ára hætta sum þeirra
námi. Save the Children hafa leitast
við að auka skilning foreldra á því
hve mikilvægt það er að börnin haldi
áfram í námi. Börnin og menntun
þeirra era undirstaða þess að það
verði einhver framþróun í landinu.“
Nú búa bömin á flekum, hvernig
komast þau í skólann?
„Þau fara á milli á bátum sem era
aðalsamgöngutækið. Þau sem búa
nálægt skólanum synda í skólann og
era í blautu fötunum meðan á
kennslunni stendur. Á regntímabil-
inu liggur kennsla niðri vegna þess
að þá er allra veðra von og of hættu-
legt að vera á ferðinni."
Vinna náið með heimamönnum
Kristín lýsir stöðu menntamála í
Kambodíu og segir að í þeim efnum
hafi gengið á ýmsu undanfarna ára-
tugi. „I stjómartíð Shianouk kon-
ungs á áranum 1953-1970 fjölgaði
grunnskólum og framhaldsskólum
töluvert í Kambodíu. Þegar Lon Nol
Ljósmynd/Kristfn Jónasdóttir
Bömin íKompong Our þar sem „íslenski" skólinn mun rísa.
stjómin tók við árið 1974 var mikill
órói í landinu vegna átaka milli
stjórnarinnar og Rauðu Khmeranna.
Bitnaði það á skólagöngu barna og
unglinga sem var stopul. Meðan
Rauðu Khmeramir vora við völd á
áranum, 1975-1979 var hefðbundn-
um skólum lokað. Margir létu lífið á
þessum árum, þeir voru drepnir eða
dóu af völdum harðræðis. Talið er að
um tvær milljónir manna hafi látist.
Markvisst var unnið að útrýmingu
menntamanna, þar á meðal kennara
því Rauðu Khmerarnir ætluðu sér
ekki aðeins að skapa nýtt samfélag
heldur einnig að búa til nýja mann-
gerð. I því skyni vora börnin tekin
frá foreldrum sínum og látin vinna
erfiðisvinnu frá morgni til kvölds.
Börnin glötuðu öryggi sínu og sam-
semd við sjálf sig. Þannig hugðust
Rauðu Khmerarnir meðal annars ná
markmiði sínu að skapa hina nýju
manngerð.
Víetnamarnir réðust inn í landið
árið 1979 og dvöldu þar í tíu ár en
þeim tókst ekki að reka Rauðu
Khmerana af höndum sér því þeir
héldu völdum í nokkram héraðum
þangað til fyrir tveim áram síðan.
Víetnamarnir voru talsvert gagn-
rýndir fyrir innrásina á sínum tíma.
Nú telja flestir að hún hafi verið
réttlætanleg og nauðsynleg til að
forða frekari drápum Rauðu Khmer-
anna.
Síðan 1979 eða árið 0 eins og Kam-
bodíumenn kalla það, hafa norsku
samtökin Save the Chfidren unnið
með stjórnvöldum að endurupp-
byggingu menntakerfisins. í fyrstu
störfuðu einungis Norðmenn hjá
Save the Children í Kambodíu en nú
eru það landsmenn sem sjá um starf-
ið í samvinnu við Norðmenn og ís-
lendinga. Undanfarin ár hafa sam-
tökin stutt við kennaramenntun í
landinu. Þau hafa einnig staðið fyrir
gerð námsefnis og dreifingu þess.
Komið upp bókasöfnum við skólana
og veitt fræðsluskrifstofunum sér-
fræðiaðstoð. Það er einmitt þessi
heildræna aðstoð sem Kambodíu-
menn kunna vel að meta.“
Kristín tekur fram að þegar unnið
er að uppbyggingu af þessu tagi sé
nauðsynlegt að hún fari fram í náinni
samvinnu við heimamenn. Á þann
hátt varðveitist þekkingin best og
fjármagnið haldi áfram að nýtast
þegar landsmenn taki yfir rekstur-
inn.
Heimsótti forsætisráðherrann
Kristín var fyrst í Kambodíu fyrir
einu ári síðan. Hún minnist þess hve
alls staðar var vel tekið á móti þeim
Tor Elden framkvæmdastjóra Save
the Children í Noregi sem var í för
með henni. „Landið er afar háð er-
lendri aðstoð og þjóðfélagið er enn
að stóram hluta rekið fyrir láns- og
gjafafé þrátt fyrir að vera auðugt frá
náttúmnnar hendi. I Kambodíu era
miklir skógar og stórar demanta-
námur,“ segir hún.
„Við voram meðal annars boðin til
forsætisráðherrans, Hun Sen. Hann
tók okkur mjög vel og ræddum við
saman í um meina klukkustund.
Hann talaði um mikfivægi samtaka
eins og Save the Children og bauð
mig velkomna til starfa. Á þessum
tíma voru nýafstaðnar kosningar.
Ekki var enn búið að mynda ríkis-
stjórn en Hun Sen var sigurvegari
kosninganna. Sjálfur var hann um
tíma í flokki Rauðu Khmeranna en
flúði harðræði þeirra.
Nú eiga Kambodíustjóm og Sam-
einuðu þjóðirnar í deilum vegna yfir-
vofandi réttarhalda yfir tveimur for-
ingjum Rauðu Khmeranna, þeim Ta
Mok og Kang Kek leu, sá síðar-
nefndi þekktur undir heitinu
„Duch“. Hann var yfirmaður helstu
pyntingabúða Rauðu Khmeranna.
Eftir því sem mér skildist hafa
mörgum fyrrverandi Rauðum
Khmerum verið gefnar upp sakir á
móti því að leggja niður vopn.
Sameinuðu þjóðirnar vilja halda
alþjóðleg réttarhöld en Hun Sen vill
halda kambodísk réttarhöld án af-
skipta alþjóðlegra stofnana.
Forsætisráðherranum var einnig
tíðrætt um menntakerfi landsins en
samkvæmt tölum Sameinuðu þjóð-
anna eru yfir 20% barna á aldrinum
6-11 ára án skólavistar. Almennt
ólæsi er yfir 40% í landinu. Á af-
skekktum svæðum eins og í þorpinu
okkar Kompong Our hefur lítil sem
engin formleg skólaganga átt sér
stað í 25 ár. Það sem gerir þetta enn-
þá alvarlegra er að um 50% lands-
manna era undir 26 ára aldri. Það
gildir því enn mottóið frá 1979: Þeir
sem geta lesið verða að kenna þeim
sem lítið kunna. Og þeir sem lítið
kunna að lesa verða að kenna þeim
sem ekkert hafa lært.“
í lögreglufylgd um landið
í ferðinni sem Kristín fór til Kam-
bodíu nú í haust var hún ein á ferð.
Hún segir okkur brot úr ferðasög-