Morgunblaðið - 09.01.2000, Blaðsíða 50

50 SUNNUDAGUR 9. JANÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
HUGVEKJA
I DAG
Fyrsti íslenzki
biskupinn
Isleifur biskup Gizurarson byggði fyrstu
dómkirkju landsins í Skálholti. Stefán
Friðbjarnarson minnir á þennan braut-
ryðjanda, sem stóð fyrir löggjöf um
tíund og hjálp við bágstadda.
Þrjú nöfn rísa yfir önnur í ís-
lands sögu: Þingvellir, Skálholt,
Hólar. Alþingi var háð á Þing-
völlum við Öxará frá stofnun ís-
lenzka ríkisins, árið 930, og allar
götur til ársins 1798. Það var
allsherjarþing frá 930 til 1271
með óskorað löggjafar- og dóm-
svald. Alþingi kom saman í 10.
viku sumars fyrstu aldirnar og
stóð í tvær vikur. Þangað var öll-
um frjálsum og ósekum mönnum
heimiit að koma. Fjölmenni sótti
heim Þingvöll þessar björtu vik-
ur. Þar fór fram margs konar
mannfagnaður og viðskipti, auk
formlegs þinghalds. Sitt hvað
bendir til þess að þar hafi á
stundum verið glatt á hjalla.
Meðal annars orðið gjálífi, sem
merkir kærulausan lifnað, jafn-
vel óreglu, og talið er að rætur
reki til gjánna á Þingvöllum.
Alþingi hið
foma var háð að
Lögbergi, þar
sem ennþá Öxará
rennur ofan í Al-
mannagjá. Að
baki þessari
nafngift, Öxará,
er saga, sem
varðveizt hefur
frá kynslóð til
kynslóðar. Sam-
kvæmt henni
felldi Ketilbjörn
inn gamli öxi sína
í ána, sem síðan
og enn í dag heit-
ir Öxará. Hann
var afi Gizurar
hvíta, sem mjög kemur við sögu
kristnitöku í landinu. Faðir
Gizurar var Teitur, sem talinn er
fyrsti ábúandi í Skálaholti (síðar
stytt í Skálholt). Sonur Gizurar
var Isleifur, fyrsti biskupinn í
Skálholti (1056 til 1080). Það var
síðan sonur ísleifs, Gizur, sem
gaf Skálholt til biskupsseturs og
kvað svo á, að þar skyldi biskup
sitja meðan kristni væri í land-
inu. í Skálholti sátu 47 biskupar,
34 í kaþólskum sið og 13 í lút-
erskum. Þar situr nú annar af
tveimur vígslubiskupum Þjóð-
kirkjunnar.
ísleifur Gizurarson, fyrsti
Skálholtsbiskupinn, fer ungur ut-
an til náms í borginni Herfurðu í
Saxlandi (Herford í Westfalen)
og kemur heim fjölmenntaður
maður. Hann var tilnefndur til
biskups af leikum og lærðum á
Alþingi árið 1053. Fór hann árið
1055 til Rómaborgar á fund páfa,
sem veitti honum leyfi til vígslu.
Hann hlaut síðan biskupsvígslu
hjá erkibiskupnum í Brimum á
hvítasunnudag 1056, fimmtugur
að aldri. Hann hefur Skálholts-
stað til vegs og virðingar. Þrennt
rís hæst í sögu hans. Hann bygg-
ir fyrstu dómkirkju landsins í
Skálholti og helgaði Pétri post-
ula. Hann fékk lögfesta tíund um
1096, eignaskatt, sem var merk
nýjung og söguleg, m.a. vegna
þess, að hún var lögtekin í sátt og
samlyndi. Helztu stuðningsmenn
hans við þá löggjöf vóru Sæ-
mundur fróði Sigfússon í Odda
og Markús lögsögumaður
Skeggjason. Hann gerði og Skál-
holt að merku fræða- og kennslu-
setri, sem þjónaði kirkju, kristni
og menningu í landinu um aldir.
Tíundinni var skipt í fernt:
fjórðungur gekk til biskupssetra,
fjórðungur til prestssetra, fjórð-
ungur til kirkna og fjórðungur til
fátækra. Tíundin treysti fjár-
hagslega stöðu kirkjunnar, sem
nauðsynlegt var. Hún ber þess
og vottinn að þegar fyrir rúmum
900 árum - á fyrstu öld kristni í
landinu - var þjóðin sem heild
meðvituð um mikilvægi og rétt-
mæti þess að koma bágstöddum
til hjálpar. Seinni tíma löggjöf fé-
lags- og heilbrigðisþjónustu ber
sams konar viðhorfum vott.
Þegar á dögum ísleifs biskups
varð Skálholt frægt fræðasetur.
Séra Benjamín Kristjánsson
kemst svo að orði í bókinni „Skál-
holtshátíð 1956“, sem gefin var út
í minningu níu alda biskupsdóms
á íslandi:
„Ekki er annað líklegt en að
svo langskólagenginn preláti sem
ísleifur var, alinn upp við strang-
an aga í frægum klausturskóla
katólsku kirkjunnar suður í álfu,
hljóti að hafa haft fastmótaður
hugmyndir um uppfræðing
kennimanna, og ekki vikið mikið
frá því, sem hann hafði vanizt í
þeim efnum ... En svo hámennt-
aðir vóru hinir fyrstu biskupar í
Skálholti og á Hólum, og reyndar
einnig þeir, sem veittu forstöðu
skólunum í Odda og Haukadal,
að ætla má, að skólar þeirra hafi í
engu staðið að baki dómskólum
suður í álfu hvað kennslu og lær-
dóm snertir."
I bók Sigurðar prófessors Nor-
dal, Islenzk menning, segir m.a.:
„ísleifur biskup var ágætur
maður og áhrif hans giftudrjúg.
Varla hefur annar íslendingur
hlotið fegurri eftirmæli en höfð
eru um hann eftir Jóni biskupi
Ögmundssyni. Hann sagði jafn-
an, þá er hann heyrði rætt um þá
menn, er vel voru að sér: „Svo
var Isleifur fóstri minn, hann var
manna vænstur, manna hagast-
ur, allra mannabeztur .... Þá
kemur mér hann í hug, er ég
heyri góðs manns getið.“
Skálholt var biskups- og
fræðasetur frá 1056 til 1802. Það
rís hátt í íslands sögu. Fyrsti
Skálholtsbiskupinn, Isleifur
Gizurarson, lagði grunninn að
hlutverki Skálholts í sögu þjóðar-
innar, sem var mikið og merkt.
Hans eigum við að minnast þakk-
látum huga, sérhvert sinn sem
við heyrum góðs manns getið.
Ekki sízt frumkvæðis hans þá er
lögtekin var tíund og stuðningur
við minni máttar í samfélaginu,
sem á að vera aðal kristins sam-
félags. Þau sannindi mega og
vera okkur öllum ofarlega í huga,
að einstaklingurinn hefur það
eitt í farteski, er hann ýtir að lok-
um úr jarðlífsvör, sem hann hef-
ur fyrir aðra gert.
Morgunblaðið/Þorkell
Skálholt
VELVAKANÐI
Svarað í síma 569 1100 frá 10-12 og 13-1.
frá mánudegi til föstudags
Fordómar
ÞÓTT ný öld sé gengin í
garð og margt hafi breyst
til batnaðar, ber mikið á
fordómum í samfélaginu.
Ég sá gamla konu staulast
áfram í hálkunni við ruðn-
inga, því ekki er nú verið að
hreinsa snjó af gangstétt-
um borgarinnar. Henni
varð fótaskortur og datt út
á götuna. Það voru þrír
unglingar þarna nærstadd-
ir, en í stað þess að rétta
gömlu konunni hjálpar-
hönd, skellihlógu þeir og
hæddust að henni. Ég gekk
út á götuna til þess að
hjálpa henni, því að hún gat
ekki staðið upp hjálpar-
laust. Ég sagði við krakk-
ana að þau ættu að skamm-
ast sín fyrir svona
framkomu, en þá réðust
þau að mér og helltu sví-
virðingum yfir mig og
hentu í okkur snjókúlum og
þetta er ekki í fyrsta sinn
sem ég sé börn og unglinga
haga sér illa gagnvart
eldra fólki, fotluðum og
fólki sem ekki er eins og
allir hinir. Ég vil beina því
til foreldra, að reyna nú að
fara að kenna börnum sín-
um mannasiði, en því miður
er það líka svo að margt
fullorðið fólk hefurfordóma
gagnvart öðrum og þess
vegna er það líka illa hæft
að kenna börnum sínum
góða siði. Því ekki að kenna
börnum í skólunum, að
gamalt fólk og fleiri eigi
sinn tilvenirétt?
Fyrir um það bil tveimur
áratugum héldu margir
sálfræðingar því fram, hér-
lendis og erlendis, að ekki
mætti banna börnum né
refsa þeim og nú er afleið-
ingin af þessari speki
þeirra farin að koma í ljós.
I mörgum gömlum frum-
stæðum samfélögum er
borin virðing fyrir þeim
sem eldri eru, en hér er því
öfugt farið. Ungdómsdýrk-
unip er takmarkalaus.
Ég vil að lokum taka það
fram, að ég hef kynnst
mörgum góðum og kurteis-
um unglingum, en þeir falla
því miður oft í skuggann af
hinum. Krakkar, blásið
burt fordómana, þeir eru
gamaldags.
Sigrún.
Flutningur
á Lottó 5/38
JENNÝ hafði samband við
Velvakanda og vildi lýsa yf-
ir innilegri vanþóknun með
að Lottóið skuli vera fært
úr Ríkissjónvarpinu yfir á
Stöð 2. Það eru ekki allir
með Stöð 2 og margir með
gömul tæki, sem ekki hafa
textavarp. Mín fjölskylda
er harðákveðin í því að
hætta að kaupa lottómiða.
Hún er afar ósátt með
þessa breytingu.
Tapað/fundið
Nokia-sími týndist
NOKIA-sími týndist á
nýársnótt, gnnaðhvort á
bflastæðinu við Hamra-
borg í Kópavogi eða í
Grjótaseli. Skilvís finnandi
er beðinn að hafa samband
við Þorstein í síma 554-
4832.
Nike-íþrótta-
taska týndist
LÍTIL Nike-íþróttataska
(baktaska), appelsínugul
að framan og blá að aftan,
týndist í desember sl.
sennilega á Seltjarnarnesi,
þó ekki víst. Upplýsingar
hjá Bi’yndísi í síma 561-
1640.
Myndavél í óskilum
CANON myndavél hefur
verið í óskilum á Sængur-
kvennadeild 22-A Land-
spítalans síðan í sumar.
Þessi mynd var á filmunni,
sem var í vélinni. Upplýs-
ingar í síma 560-1150.
Spólur teknar úr bíl
AÐFARANÓTT 28. des-
ember sl. hvarf spólukassi
úr bíl sem lagt var í
Grænuhlíð. Þar sem eng-
inn hefur gagn af spólun-
um, hvað þá gaman, nema
eigandinn, er sá sem tók
spólukassann, beðinn að
skila honum á tröppurnar
við húsið í Grænuhlíð. í aft-
ursæti bflsins fannst lykill,
sem viðkomandi saknar ef
til vill.
Edda f Grænuhlíð.
Svart sjal tekið
í misgripum
SVART sjal með ísaumuðu
svörtu blómamynstri var
tekið í misgripum fyrir
áþekkt sjal á nýársfagnaði í
Eldhúsinu í Kringlunni. Sú
sem kynni að vera i sömu
sporum er vinsamlegast
beðin um að hringja í síma
561-3735 eða 861-3637.
Gsm-sími
í óskilum
GSM-sími fannst við
Kleppsveg inn við Sund í
desember. Upplýsingar í
síma 553-6102.
Dýrahald
Fósturfjölskylda
óskast
VIÐ erum fimm kisusystk-
in og óskum eftir góðum
fjölskyldum sem vilja eiga
okkur og annast. Við erum
fædd í vesturbænum.
Mamma okkar er af
„klakakyninu" og fæddist á
Framnesvegi þar sem
amma okkar býr. Pabbi
okkar er „Tarsan af Reyni-
mel“. Við erum 7 vikna og
öll orðin kassavön. Allir
sem sjá okkur segja að við
séum sérlega falleg og
skemmtileg. Okkur líkar
mjög vel við fólk, bæði börn
og fullorðna. Nánari upp-
lýsingar í símum 561-6126
og 696-7530.
BRIDS
Umsjón (■uðmmidiii'
l’áll Arnarson
Nico Gardener (1908-1989)
var einn af þekktustu spil-
urum Breta. Hann spilaði
oft í landsliði og varð Evr-
ópumeistari 1950 og 1961.
Nico skrifaði nokkrar brids-
bækur og stofanði brids-
skóla í London, sem enn er
rekinn. Hér er hann í suður
í léttum leik á skemmti-
ferðaskipi fyrir margt löngu
síðan:
Norður
Vcstur
A2
VÁ6
♦ Á974
* G109864
* K10864
¥ 74
♦ G82
* ÁD5
Austur
A DG75
¥ 853
♦ D653
* K3
Suður
A Á93
¥ KDG1092
♦ K10
*72
Nico opnaði á einu hjarta og
vestur stakk sér inn á
tveimur laufum. Nokkru
síðar spilaði vestur út
spaðatvisti gegn fjórum
hjörtum Nieos:
Það var einspilsilmur af
útspilinu og Nico tók gosa
austurs með ás og trompaði
út. Vestur drap strax á ás-
inn og hitti á að spila lauf-
gosa. Nico svinaði drottn-
ingunni og austur fékk á
kónginn. Austur vissi mæta
vel að makker átti engan
spaða, en sá ekki ástæðu til
að fórna “öruggum slag”
fyrir stungu og ákvað að
reyna fyrir sér í tíglinum.
Nico lét tíuna og vestur
drap á ásinn. Vestur fann
ekki aðra skýringu á þessari
vörn makkers en laufkóng
blankan og spilaði laufi í
þeirri von að austur myndi
trompa. En austur fylgdi lit
í ásinn og nú loks var komið
að Nico að ljúka verkinu.
Hann spilaði trompunum
og þetta var staðan þegar
eitt var eftir:
Vestur
A -
V-
♦ 97
*98
Norður
A K10
¥ -
♦ G8
*-
Austur
A D7
¥ -
♦ D6
* -
Suður
A 93
¥2
♦ K
*-
Nico spilaði hjartatvisti og
henti spaðatíu úr blindum.
Austur gat gefist upp, því
hann var fórnarlamb víxl-
þvingunar.
Vestur gat bjargað degin-
um með því að spila tígli en
ekki laufi þegar hann var
inni á tígulás. En hvernig
átti hann að sjá það?
Víkverji skrifar...
VINAFÓLK Víkverja sagði hon-
um frá yndislegri máltíð sem
þau útbjuggu sér á nýársdag. Eftir
að hafa belgt sig út af kjöti yfir há-
tíðarnar fannst þeim tími kominn til
að breyta örlítið til og hrærðu sér
skyr! Rjómi var vitaskuld ekki not-
aður út á skyrið í þetta skipti heldur
léttmjólk. Máltíðirnar þurfa ekki
alltaf að vera flóknar til að fólk njóti
þeirra.
xxx
ATARVENJUR íslendinga
um jól og áramót hafa reyndar
oft orðið Víkverja umhugsunarefni.
Hvers vegna þessi gríðarlega kjöt-
neysla? Víkverji hefur oft haft orð á
því við maka sinn hvort ekki væri
rétt að brjóta þessa gömlu hefð og
snæða einhvern gómsætan fisk á jól-
unum - jafnvel á aðfangadagskvöld
- en sú hugmynd hefur ekki fengið
mikinn hljómgrunn á heimilinu. Svo
virðist sem íslendingar séu svo
vanafastir að margt fólk þeirrar
kynslóðar sem síðast stofnaði fjöl-
skyldu borði samskonar mat á að-
fangadag, jóladag og gamlárskvöld
og það gerði í foreldrahúsum þegar
það var að vaxa úr grasi!
Er þetta ekki alveg ótráleg
íhaldssemi? Eða er þetta kannski
svona alls staðar í heiminum? Vík-
verja finnst rjúpur reyndar gríðar-
lega góður matur og nýtur þess að
borða þær einu sinni á ári eins og
siður var hjá foreldrum hans og afa
hans og ömmu þar áður. Og hann
hefur ekkert á móti svínahamborg-
arhrygg, hangikjöti, kalkún og fleiru
sem fólk lætur gjarnan ofan í sig um
hátíðarnar. En hvað með humar og
annað sælgæti úr sjónum? Væri ekki
við hæfi að þessi mikla fiskveiðiþjóð
hefði hann á borðum á hátíðisdög-
um? Víkverji segir alveg eins og er
að hann væri meira en til í að borða
einhvern góðan saltfiskrétt á jólun-
um, svo hann nefni dæmi. Einhverjir
leggja sér eflaust fiskmeti til munns
yfir jólin - Víkverji vonar það að
minnsta kosti - en þeir eru örugg-
lega í mjög miklum minnihluta.
xxx
GUÐJÓN Þórðarson tók við
þjálfun enska knattspyrnufé-
lagsins Stoke á haustdögum eins og
landsmönnum er eflaust flestum
kunnugt. Það vekur athygli Víkverja
að staðarblaðið í Stoke, The Sent-
innel, kallar þjálfarann gjarnan
Thor, sérstaklega í fyrirsögnum og
kemur það svo sem ekki á óvart því
ugglaust er þetta litla orð auðveld-
ara fyrir enska lesendur en Gudjon
eða Thordarson. Víkverji gat hins
vegar ekki annað en brosað með á
dögunum þegar kunningi hans norð-
an úr landi hló dátt að þessu upp-
átæki enska blaðsins. Guðjón hefði
nefnilega þjálfað KA-menn á Akur-
eyri á sínum tíma, og meira að segja
gert þá að Islandsmeisturum 1989,
en nú væri farið að tengja hann hinu
Akureyrarfélaginu, Þór, og það úti í
Englandi.