Morgunblaðið - 27.01.2000, Qupperneq 62

62 FIMMTUDAGUR 27. JANÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Um ástir listaskálds
- Jón en ekki Jónas
Ég þakka Páli Vals-
syni kærlega fyrir hið
mikla ritverk hans um
Jónas Hallgrímsson,
sem ég var svo heppin
að fá í jólagjöf. Það
skipti engum togum að
ég lagðist í hæginda-
stól með konfektkassa
við höndina og sökkti
mér ofan í Jónas. Sá
lestur hefur verið mér
til mikillar ánægju. Og
það er ekki vegna þess
að ég ætli að fínna að
neinu sem ég nú tek
mér penna í hönd (eða
öllu heldur sest við
lyklaborðið - hver not-
ar penna núorðið?). En mig langar
til að bæta upplýsingum við eitt um-
fjöllunarefni bókarinnar, sem ég tel
að breyti niðurstöðu þessa atriðis
nokkuð. Ég veit hins vegar vel að í
jafn mikilli heimildavinnu og liggur
að baki ritverki sem þessu er óger-
legt að rekja hvem einasta þráð til
enda.
Hólmfríður Jónsdóttir í Reykja-
hlíð var langa-langamma mín. Sú
sögn hefur verið lífseig að hún hafi
átt vingott við Jónas, eða a.m.k. hafí
þeim litist vel hvoru á annað. Um
þetta fjallar Páll á bls. 245-246 og á
bls. 414-415 í bók sinni um Jónas.
Hann rekur sögusagnir um þetta
atriði án þess að fullyrða neitt, eins
og góðum fræðimanni sæmir, enda
verður ekkert fullyrt þegar sannan-
ir skortir. Ég get auðvitað ekkert
fremur en Páll sagt til um hvern
hug Jónas bar til Hólmfríðar. En ég
• leyfi mér að halda því fram að hafi
Hólmfríði litist vel á Jónas þá hafi
það aðeins verið stundarhrif, hún
lagði a.m.k. enga ást á hann eftir ár-
ið 1840. Ég tel mig hafa nokkrar
sannanir fyrir þessu, eins og rakið
verður hér á eftir. Þar er ég að tala
um ástarbréf milli Hólmfríðar og
Jóns Sveinssonar sem hún giftist
síðan „í maí 1845, sama mánuði og
Jónas Hallgrímsson andast úti í
Kaupmannahöfn“, eins og Páll segir
á bls. 246. Það að hún giftist ekki
fyrr segir Páll að hafi ýtt undir
sögusagnir um ástir hennar og
Jónasar. Mér þykir það að vísu und-
arlegt trygglyndi við Jónas, hafi
hún elskað hann, að bíða ekki að-
eins með að giftast öðrum, þ.e. hún
hlyti að hafa syrgt Jónas um stund.
En þetta er nú útúrdúr. Og þó - það
að hún giftist Jóni einmitt á þessum
tíma sýnir að mínu mati að hún var
ekki ástfangin af Jónasi. Þá eru
einnig uppi vangaveltur um að
„engill með húfu og rauðan skúf í
peysu“ (eða grænan skúf) hafi verið
Hólmfríður og að hún hafi átt hand-
rit að kvæðinu. Telur Páll ekki ólík-
legt að Jónas hafi sent henni kvæðið
og ort það til hennar „hafi einhver
heit farið á milli hans og Hólmfríð-
ar“, eins og segir á bls. 415. Ég get
ekki útilokað að einhver heit hafi
farið þeirra á milli, en verð þá jafn-
framt að trúa því að formóðir mín
Sigríður K.
Þorgrímsdóttir
hafi verið svo hverf-
lynd í ástamálum að
eiga heit við Jónas
nokkurn veginn sam-
tímis því að hún varð
ástfangin af öðrum
manni. Auðvitað er
ekkert útilokað í ásta-
málum og hún var nú
bara átján ára bless-
unin.
Um þetta efni fjall-
aði ég í Lesbókargrein
í Morgunblaðinu í
febrúar 1997, en sé að
sú grein hefur farið
framhjá Páli. Þar vitna
ég í áðurnefnd ástar-
bréf, sem geymd eru á
Þjóðskjalasafninu. í greininni kem-
ur fram að Jón Sveinsson var í
Mývatnssveit árið 1839, sama ár og
Jónas. Jón var síðan í Reykjahlíð að
kenna bræðrum Hólmfríðar árið
1841. En það er ljóst af bréfunum
að þau hafa kynnst fyrr, líklega í
heimsókn hans í sveitina árið 1839,
því árið 1840 var hann búinn að
biðja um hönd hennar. Hólmfríður
vildi hann, en foreldrar hennar voru
andvígir. Þetta kemur fram í bréfi
hennar til Jóns, skrifuðu 30. nóvem-
ber 1840. Ástæða þess að faðir
hennar, sr. Jón Þorsteinsson í
Reykjahlíð, annálaður drykkjumað-
ur og kvennabósi, lagðist gegn
þessum ráðahag var sú að það
gengu drykkjusögur um Jón
Sveinsson! Henni þótti það greini-
lega koma úr hörðustu átt og sagði
m.a. að drykkjuskapur föður síns
væri „sá grófasti sem ég hefi heyrt
um getið“. Henni og Jóni var sem
sagt meinað að eigast og það var
ástæða þess að þau giftust ekki fyrr
en 1845, um svipað leyti og Jónas
Hallgrímsson dó, en tímasetning
þessara atburða er þó alls ótengd.
Þótt þeim væri meinað að eigast
gáfust þau ekki upp og skrifuðust á
leynilega í mörg ár, eldheit ástar-
bréf og rómantísk í meira lagi. T.d.
skrifaði Hólmfríður Jóni í janúar
1841 og kvaðst vera að „tala við
þann er ég unni mest“ og sótti síðan
í sig veðrið og sagði: „fyrst þér vor-
uð svo náðugir við mig að elska mig
þá er ég óhrædd að segja yður það
sanna, Guð veit ég elska yður lika“.
Mér er ekki vel kunnugt hvað það
var sem fékk Jón föður Hólmfríðar
til að láta af andstöðunni við Jón
Sveinsson, en víst er að þau fengu
loks að eigast árið 1845. Það kann
að hafa farið það orðspor af Jóni
Sveinssyni að hann væri drykkfelld-
ur á sínum yngri árum, en hans er
að minnsta kosti ekki getið að
drykkjuskap í æviskrám eins og
tengdaföður hans. Hafi hann drukk-
ið hefur hann þá trúlega tekið sig á
og sannað fyrir verðandi tengdaföð-
ur að hann væri fullgott eigin-
mannsefni fyrir dótturina.
Að mínu mati sýna þessi bréf
ótvírætt að hugur Hólmfríðar stóð
til Jóns en ekki Jónasar. Ég held að
sá sem les þessi ástarbréf frá fyrri
Bókmenntir
Mig langar til að bæta
upplýsingum við eitt
umfjöllunarefni bókar-
innar, segir Sigríður K.
Þorgrímsdóttir, sem ég
tel að breyti niðurstöðu
þessa atriðis nokkuð.
hluta 19. aldar sannfærist um ein-
læga ást Hólmfríðar og Jóns. Ég
held ekki að Hólmfríður hafi verið
sá sveimhugi að elska tvo samtímis,
það kemur ekki heim og saman við
það sem ég hef lesið og heyrt af
henni. Þótt einhverjir í ættinni
kunni sögur af ástum hennar og
Jónasar, þá kannast ég ekki við þær
sögur úr minni fjölskyldu. Hins
vegar þekki ég vel þá sögu að þau
hafi skrifast á og fjallaði um það
sem hverja aðra staðreynd í áður-
nefndri Lesbókargrein. Það var þó
óvarlegt, því eins og Páll segir í bók
sinni þá eru það aðeins sögusagnir,
þessi bréf fyrirfinnast ekki og eng-
ar sannanir um að þau hafi verið til.
Móðir mín sagði mér þessa sögu
eftir tengdamóður sinni, Stefaníu
Þorgrímsdóttur, en Hólmfríður var
amma hennar. Sagði amma mömmu
það að hún og Sigrún systir hennar
hefðu oft spurt gömlu konuna um
kynni þeirra Jónasar og viljað fá að
lesa bréfin. Þeirri gömlu fannst hins
vegar að fólki kæmi þetta ekkert
við og að sögn brenndi hún bréfin.
Læt ég nú staðar numið og vona
að ef einhvern tíma kemur út aukin
og endurbætt útgáfa af ævisögu
Jónasar þá verði þetta atriði endur-
skoðað. Vil ég að lokum ítreka
þakkir mínar fyrir ánægjulegar
samverustundir við Jónas, þótt
þetta litla atriði hafi truflað mig dá-
lítið.
Höfundur er sagnfræðingur.
„Nýjar leiðir
á nýrri öld“
ER ÞÖRF fyrir
ferska vinda í íslensku
skólastarfi? Þetta er
mjög stór spurning og
eins og oft vill verða
með stórar spurningar
er henni vandsvarað.
Sumir munu hiklaust
svara játandi á meðan
aðrir segja nei.
Miklar breytingar
háfa orðið á íslensku
þjóðfélagi og íslensku
skólahaldi á þeirri öld
sem nú er að renna sitt
skeið. Nefna má að nú-
orðið eru yfirleitt báðir
foreldrar útivinnandi
öfugt við það sem áður
tíðkaðist. Bömin sem áður fylgdust
með foreldrum sínum við vinnu, að-
stoðuðu þá og lærðu af þeim, hefja
flest skólagöngu tveggja eða þriggja
ára gömul, fyrst í leikskóla hálfan
eða allan daginn og síðan tekur tíu
ára skyldunám í grunnskóla við.
Stór hluti þess uppeldis og fræðslu
sem áður fór fram á heimilum fer nú
fram í skólum. Abyrgð þeirra hefur
þannig vaxið í takt við örar breyt-
ingar á öllum sviðum þjóðfélagsins.
Það hefur stundum verið bent á að
þeir nái ekki ætíð að fylgja þjóðfé-
lagsþróuninni eftir, vegna þess að
sífellt skapast þörf fyrir nýjar leiðir,
nýjar aðferðir, nýjar greinar og/eða
nýja nálgun við námsefni.
Nýverið hafa tekið gildi nýjar
námskrár fyrir leik-, grunn- og
framhaldsskóla og bjóða þær svo
sannarlega upp á breytingar, rými
hefur verið skapað fyrir ferska
vinda. Nýtt fag, lífsleikni hefur
fengið fastan sess í námskrá grunn-
skóla. Hvernig er best að þróa hana,
hvaða brautir er vænlegast að leiða
hana inn á? Annað er það, að í
byggðaumróti samtímans hefur orð-
ið mikilvægara en nokkm sinni fyrr
að nýta nánasta umhverfi skóla til
náms og kennslu, efla þekkingu og
skilning á þvi, stuðla að meiri sátt
við það og auka þar með líkur á
áframhaldandi öflugri byggð um allt
land. Með samfelldri
námskrá vakna líka
spumingar um hvort
ekki sé þörf á auknu
samstarfi milli skóla-
stiga og hvort hug-
myndafræði eins
skólastigs eigi ekki
jafnframt heima á því
næsta svo takast megi
að skapa samfellu og
hámarksárangur í
skólagöngu hvers nem-
anda.
Þetta þrennt sem
hér er talið varð til
Helena Eydís þess að Magister, félag
Ingólfsdóttir kennaranema við Há-
skólann á Akureyri,
réðst í það að skipuleggja og halda
ráðstefnu þann 29. janúar næstkom-
Skólastarf
Stór hluti þess uppeldis
og fræðslu sem áður
fór fram á heimilum,
segir Helena Eydís
Ingólfsdóttir, fer nú
fram í skólum.
andi, tengda þessum efnum. Ráð-
stefnan ber yfirskriftina „Nýjar
leiðir á nýrri öld“ og á henni munu
kennarar og nemendur við kennara-
deild háskólans fjalla um grenndar-
kennslu, lífsleikni og það, hvort leik-
skólafræði eigi erindi í grunnskóla.
Þessum og fleiri þáttum þurfa
skólastjórnendur, kennarar, for-
eldrar, kennaranemar og aðrir að
velta fyrir sér og gera upp við sig
hvort þeir eru meðal þeirra fersku
vinda sem vænlegast er að veðja á
til sóknar á nýrri öld.
Höfundur er nemi íHáskólanum d
Akureyri og ritari stjómar Magister,
félags kennaranema.
Styrkir til höfunda fræði-
rita auglýstir fyrsta sinni
LAUNASJÓÐUR fræðiritahöf-
unda auglýsir nú í fyrsta skipti eftir
umsóknum um starfslaun úr sjóðn-
um sem veitt verða frá 1. júm' 2000.
Rétt til að sækja úr Launasjóði
fræðiritahöfunda hafa höfundar al-
þýðlegra fræðirita, handbóka, orða-
bóka og viðamikils upplýsingaefnis
á íslensku. Meginhlutverk Launa-
sjóðs fræðiritahöfunda er að auð-
velda samningu bóka og verka í
stafrænu formi til eflingar íslenskri
menningu. Starfslaun eru veitt til
hálfs árs, eins árs, til tveggja ára
eða þriggja. Þeir sem hljóta starfs-
laun úr sjóðnum skulu ekki gegna
föstu starfi meðan á starfslaunatím-
anum stendur. Starfslaun miðast
við lektorslaun við Háskóla íslands
eins og þau eru á hverjum tima.
Umsóknareyðublöð er að finna á
heimasíðu Rannsóknarráðs íslands
www.rannis.is. Umsóknir skulu
hafa borist á tölvutæku formi til
Rannsóknarráðs íslands, Lauga-
vegi 13, fyrir 16. febrúar nk. Nánari
upplýsingar er að finna á heimasíðu
Rannsóknarráðs íslands.
Dr. Stefanía Óskarsdóttir er for-
maður stjómar Launasjóðs fræði-
ritahöfunda. Auk Stefaniu eiga sæti
í sjóðsstjóminni dr. Sverrir Tómas-
son og dr. Haraldur Bessason.
A
Utsala
enn meiri verðlækkun
Tískuverslun«Kringlunni &-12 • Sími 553 3300