Morgunblaðið - 08.04.2000, Qupperneq 42

MORGUNBLAÐIÐ
42 LAUGARDAGUR 8. APRÍL 2000
Líkamsfita
Aukakílóin fara ekki af
eftir hátíðarnar.
Blóðþrýstingur
Ólífuolía hefur lækkandi
áhrif á blóðþrýsting.

Hreysti
Stungulyf
Nýjar aðferðir gætu kom
ið í stað nála.
Líkamshreysti eykur lífs-
gæði og lengir lífið.
Hvernig er hægt að meta hreysti?
Þessir ágætu Bandaríkjamenn vakna fyrir allar aldir á morgnana til
að stunda líkamsrækt saman úti undir berum himni.
BETTY Ball hafði verið leikfimikennari í Kal-
iforníu í átján ár og fylgst með hundi-uðum
krakka svitna og þrælast í gegnum fjölda-
mörg leikfimipróf. Núna er Ball orðin 75 ára
og The Wall Street Joumal greindi frá því, að
fyrir skömmu hafi hún farið að velta því fyrir
sér hvernig líkamlegri hreysti hennar væri
komið. Henni fannst hún hraust miðað við ald-
ur, en samt treysti hún sér ekki til að hlaupa
hundrað metrana. Þetta vakti spumingar um
það hvemig hægt sé að meta hreysti á efri ár-
um.
Fjöldi Bandaríkjamanna sem kominn er yf-
ir 55 ára aldur er alls ekki viss um hvort hann
getur talið sig líkamlega hraustan eða ekki.
Hversu hratt getur maður hlaupið eina mílu?
Eða öllu heldur: Getur maður yfirleitt hlaup-
ið? Er maður eins og leikarinn Jack Palance,
sem gerði armbeygjur á annarri hendi þegar
hann tók við Óskarsverðlaununum? Eða hikar
maður við að gera svo mikið sem eina arm-
beygju? Vísindamenn segja að oft sé erfitt
fyrir eldra fólk að meta hreysti vegna þess að
veikindi komi í veg fyrir að það geti gert til-
teknar líkamsæfingar.
Sem dæmi er nefnt að hinn þekkti taugalíf-
fræðingur, Ohver Sacks, geti ekki hlaupið
langt, en það sé ekki vegna þess að hann sé
ekki líkamlega vel á sig kominn. Hann sé 66
ára, og sé einfaldlega slæmur í hnjánum. En
hann geti auðveldlega synt rúmlega fimm kí-
lómetra.
Einungis einn af hverjum fjórum eldri
Bandaríkjamönnum stundar reglulega líkams-
rækt, og um það bil þriðji hver, sem orðinn er
eldri en 55 ára, hfir hóglífi. Það eru einmitt
þeir, sem eldri eru, sem hafa mest gagn af því
að stunda líkamsrækt. Ekki er nóg með að
líkamshreysti auki lífsgæði á efri árum, í Ijós
hefur komið að hreysti beinlínis lengir lífið.
í rannsókn sem gerð var á hátt í 10 þúsund
mönnum í Dallas í Bandaríkjunum, gengust
þátttakendumir undir þolpróf með um það bil
fimm ára millibili, og síðan var fylgst með
þeim í fimm ár til viðbótar. f ljós kom, að þeir
sem töldust ekki hraustir, við bæði prófin,
reyndust hafa hæsta dánartíðni. En það kom
líka í ljós að það er aldrei of seint að byrja
líkamsrækt. Þeir sem töldust ekki hraustir við
upphaf rannsóknarinnar, en voru komnir í
hóp hraustra þegar seinna prófið var gert,
reyndust draga úr dánarlíkum sínum um 44%.
„Hreysti er mjög góður mæhkvarði á lífslík-
ur,“ sagði Steve Blair, aðalhöfundur rann-
sóknarinnar. „Þeir sem ekki eru sérlega
hraustir eru í um það bil tvisvar sinnum meiri
hættu en þeir sem teljast í meðallagi hraust-
ir.“
Að meta eig’in hreysti
En þeir sem ekki eiga kost á að taka þátt í
umfangsmiklum rannsóknum til að komast að
því hversu hraustir þeir eru, geta sjálfir próf-
að sig áfram. í fyrsta lagi gæti maður talið
saman allar þær stundir þegar maður reynir á
sig, til dæmis þegar maður notar stiga í stað
lyftu, þegar maður tekur til í garðinum og svo
framvegis. Ef maður reynir nokkuð á sig í um
fimm klukkustundir á viku telst maður
hraustari en flestir sem eru á svipuðum aldri.
Miðað er við áreynslu sem jafnast á við
hressilega göngu. Reyni maður á sig í um þijá
tíma á viku telst maður í meðallagi hraustur,
en ef áreynslan er í innan við eina klukku-
stund á viku telst maður ekki sérlega hraust-
ur.
Munurinn á líkamlegri hreysti þess sem
reynir á sig í fimm tíma á viku og þess sem
reynir á sig í einn tíma er gífurlegur. Hinn
síðamefndi er fimmfalt hklegri til að deyja af
völdum hjartasjúkdóma. Þótt maður geri ekki
meira en að mjaka sér úr hópi þeirra sem
reyna á sig í einn tíma og í hóp þeirra sem
reyna á sig í þrjá tíma dregur það umtalsvert
úr hættunni á að maður deyi af völdum
hjartasjúkdóma eða krabbameins, að sögn
lækna.
Einnig er hægt að verða sér úti um viðmið-
anir frá heilbrigðisyfirvöldum um hversu
hraustur maður telst í ljósi þess hversu fljótur
maður er að hlaupa, eða hversu margar arm-
beygjur maður getur gert. Skokk, sund og
hjólreiðar og önnur leikfimi sem kemur hjart-
anu til að slá hraðar dregur úr hættunni á
æðakölkun, sem er ein aðalástæða hækkaðs
blóðþrýstings, styrkir hjartað og eykur getu
líkamans til að nýta súrefni. Líkamsæfingar á
borð við Ióðalyftingar og mótstöðuæfingar
styrkja beinin og stæla vöðvana, auk þess að
bæta jafnvægisskynið.
í leiðbeiningum frá Bandariska íþrótta-
læknaháskólanum segir til dæmis, að ef mað-
ur geti gert um eða yfir 20 armbeygjur í einu
teljist maður mjög hraustur og hafi stælta
vöðva. Ef maður nái 14-19 armbeygjum sé
hreystin í meðallagi, en geti maður ekki gert
nema 13 armbeygjur sé útht fyrir að maður
hafi ekki æft sig í öðru en að lyfta sjónvar-
psfjarstýringunni, og þá sé ráð að fara að
lyfta lóðum.
Konungur fitunnar er kosinn árlega á kjötkveðjuhátíðinni í Río de
Janeiro. Alex de Oliveira Silva ber tignina íjórða árið í röð.
Safnast er
saman kemur
BANDARÍKJAMENN bæta
ekki á sig jafn mörgum kíló-
um um hátiðamar og al-
mennt hefur verið talið, en
þau safnast saman með ár-
unum, segir í læknaritinu
New England Joumal of
Medicine nýverið.
Flestir eru þeirrar skoð-
unar að yfirleitt þyngist fólk
um tvö til fimm kíló frá
þakkargjörðardegi, í lok nó-
vember, og til nýársdags.
Rannsóknin leiddi hins veg-
ar í ljós, að sjálfboðaliðarnir
195, sem tóku þátt í rann-
sókninni, bættu aðeins á sig
að meðaltali um einu kiiói
frá í september 1998 til
mars 1999, þar af mestu um
hátíðamar. Innan við 10%
þátttakenda þyngdust um
2,5 kíló eða meira um hátíð-
amar.
Þættir á borð við það,
hversu margar veislur fólk-
ið fór í, virtust hafa lítil áhrif
á þyngdaraukningu, en
skortur á líkamlegri hreyf-
ingu hafði meira að segja. í
september 1999 vora þeir
165 sjálfboðaliðar, sem tóku
áfram þátt í könnuninni, að
meðaltali hálfu kflói þyngri
en þeir höfðu verið ári áður,
og bendir það til þess, að
þeir hafi ekki lést yfir sum-
armánuðina heldur þvert á
móti bætt aðeins á sig.
Ræða nýjar
lyfjaleiðir
San Francisco. AP.
TÆKI sem geta komið lyfj-
um í gegnum húðina á
hljóðhraða, örflögur sem
stjórna lyfjagjöf og gena-
breytt matvæli, sérhönnuð
til að bera lyf eru meðal
þeirra leiða sem ræddar
voru á þingi vísindamanna
um aðrar leiðir til lyfja-
gjafa en nál og sprautu.
„Af hverju er fólki í nöp
við nálar? Einfaldlega
vegna þess að þær meiða
mann - og fólk vill ekki láta
meiða sig,“ sagði Mark
Prausnitz, prófessor í efna-
verkfræði við Georgia Inst-
itute of Technology í At-
lanta í Bandaríkjunum.
„Nálar hafa verið notaðar
lengi, en við teljum að hægt
sé að finna betri leiðir íyrir
lyf og komast yfir ýmsar
hindranir í líkamanum."
Þróun sumra af þeim
tækjum sem rætt var um á
þinginu er nú komin á það
stig að verið er að gera til-
raunir með þau á fólki, en
að minnsta kosti tvö ár eru
þangað til þau koma á
markað. Meðal þess sem
verið er að prófa er tæki
sem nýtir helíum undir há-
Reuters
þrýstingi til að koma lyfj-
um á duftformi í gegnum
húðina. Fyrirmyndin var
fengin úr sjónvarpsþáttun-
um Star Trek.
Þá eru vísindamenn
farnir að huga að mögu-
leikum á að nota gena-
breytt matvæli til að koma
lyfjum til skila og á þinginu
var kynntur íjöldi rann-
sókna á kostum þess að
bæta næringu í grænmeti
og annan mat.