Morgunblaðið - 18.05.2000, Page 24

24 FIMMTUDAGUR 18. MAÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ÚRVERINU
Þorskstofnar við Nýfundnaland sýna fá batamerki þrátt fyrir 8 ára veiðibann
Framtíð strand-
byggðanna í húfí
Þorskstofnar við Nýfundnaland eru enn í mikilli lægð og sýna fá
batamerki, þrátt fyrir að nánast ekkert hafí verið sótt 1 þessa
stofna undanfarin 8 ár. Nokkur uppsveifla hefur hins vegar verið í
skelfískveiðum á þessu svæði og verðmæti fískafla Nýfundnalands
hefur aldrei verið meiri en á síðasta ári. Framtíð sjávarútvegsins
veltur hins vegar á því hvernig þorskstofnunum reiðir af á komandi
árum, að mati Leslie Dean, aðstoðarsjávarútvegsráðherra Ný-
fundnalands og Labrador. Hann sagði Helga Mar Arnasyni af
ástandi fískistofna og stjórnun fískveiða á svæðinu.
Morgunblaðið/Kristinn
Leslie Dean, aðstoðarsjávarútvegsráðherra Nýfundnalands og Labrador.
ALGERT hrun varð í þorskveiðum
við Nýfundaland í upphafi 10. áratug-
arins og veiðibann sett á helstu þorsk-
stofna árið 1992. Fyrir árið 1988 var
heildarafli fiskiskipa á Nýfundnalandi
um 580 þúsund tonn, þar af voru um
75% heildaraflans botnfiskur. A síð-
asta ári var heildaraflinn um 260 þús-
und tonn, þar af var botnfiskur ríflega
60 þúsund tonn. Verðmæti aflans hef-
ur hins vegar aldrei verið eins mikið
og á síðasta ári eða um 75 miHjarðar
króna. Krabbi og rækja eru nú mikil-
vægustu tegundimar við Nýfundna-
land.
Leslie Dean, aðstoðarsjávarút-
vegsráðherra Nýfundnalands og
Labrador, var staddur hér á landi
vegna ráðstefnu Amerísk-íslenska
verslunarráðsins um sjávarútveg og
framboð sjávarafurða í framtíðinni
sem fram fór í gær. Hann segir
stærsta þorskstofninn, fyrir austur-
strönd Nýfundnalands og Labrador,
enn ekki hafa sýnt nein batamerki og
vísindamönnum hafi ekki tekist skýra
hvers vegna stofninn hefur ekki náð
sér á strik, þrátt fyrir átta ára veiði-
bann. „Nýliðun í stofninum hefur ver-
ið afar lítil á undanfornum árum. Á
síðasta ári voru veidd aðeins um 9.000
tonn úr þessum stofni en fyrir árið
1992 fór aflinn allt upp í 260 þúsund
tonn á ári. Sumir benda á að sela-
stofnar við Nýfundnaland hafi stækk-
að mjög ört á undanfömum árum og
það gæti meðal annars verið orsök
þess að þorskstofninn nær sér ekki á
strik á ný. Rannsóknir sýna að land-
selastofninn í Norðvestur-Atlantshafi
telur nú vel á sjöttu milljón dýra. Á
síðasta ári var leyfilegt að veiða um
275 þúsund seli og var kvótinn nánast
fullnýttur. Vegna sveiflna á skinna-
markaðnum verða hins vegar ekki
veidd nema um 100 þúsund dýr á
þessu ári.“
Aðrir þorskstofnar einnig í lægð
Annar og aðskilinn þorskstofn, sem
finnst undan suðurströnd Nýfundna-
lands, hefur hins vegar ekki orðið eins
illa úti. Sá stofn er nokkuð minni en
engu að síður mjög mikilvægur sjáv-
arútvegi Nýfundnalands. Settar vom
verulegar hömlur á veiðar úr þessum
stofni fyrir um þremur ámm. Á síð-
asta ári var leyfileg heildarveiði úr
stofninum um 30 þúsund tonn en á
þessu ári hefur kvótinn verinn skor-
inn niður um 10 þúsund tonn. í upp-
hafi 9. áratugarins var árleg meðal-
veiði úr þessum stofni um 45 þúsund
tonn. „Stofninn hefur því ekki verið
nærri eins mikið veiddur og stærri
stofninn. Það olli því talsverðum von-
brigðum þegar kvótinn var skorinn
niður á þessu ári,“ segir Dean.
I St. Lawrence-flóa, á vesturströnd
Nýfundnalands, finnst einnig mikil-
vægur þorskstofn en veiðar úr honum
hafa farið upp í allt að 90 þúsund tonn
á ári. Undanfarin tvö ár hafa hins
vegar verið stundaðar mjög takmar-
kaðar veiðar úr þessum stofni og er
kvótinn á þessu ári aðeins um 7 þús-
und tonn. Þá hefur vemlega dregið úr
veiðum úr úthafsþorskstofninum en
N orðvestur-Atlantshafsfiskveiðiráð-
ið, NAFO, stjómar veiðum úr þessum
stofni.
Siæmt ástand í ödrum stofnum
Nokkur hefð var fyrir skarkola-
veiðum við Nýfundnaland fyrir fáum
ámm og þær mjög mikilvægar sum-
um byggðarlögum, árlegur afli var á
bilinu 40-50 þúsund tonn. Stjómvöld
hafa hins vegar stöðvað veiðar úr
þessum stofni. Þá var einnig veitt
talsvert af lúðu eða um 20-25 þúsund
tonn á ári. Á síðasta ári vom hins veg-
ar aðeins leyfðar veiðar á um 7 þús-
und tonnum úr þessum stofni og um
10 þúsund á þessu ári. Grálúðustofn-
inn hefur hins vegar sýnt ákveðin
batamerki að undanförnu að sögn
Dean en hann er mikilvægur sjávar-
útvegi Nýfundnalands. Kvótar hafa
lítillega verið auknir á undanfömum
ámm og em nú um 35 þúsund tonn.
Mikil áhrif á strandbyggðimar
Hmnið í þorskstofnunum og öðr-
um botnfisktegundum hefur vissu-
lega markað djúp spor í byggðir
þessa strjálbýla lands. „Þessi mikla
breyting og hmn í botnfiskveiðum
hefur vitanlega haft mikil áhrif á
minni byggðarlög á Nýfundnalandi
sem byggðu afkomu sína á veiðum og
vinnslu á botnfiski. Hins vegar geng-
ur nú vel hjá þeim sem hafa leyfi til
skelfiskveiða og rækjuverksmiður
em miðpunktur atvinnulífs margra
byggðarlaga. En hvorki vinnsla á
krabba né rækju krefst eins mikils
vinnuafls og botnfiskvinnsla. Þrátt
fyrir að við höfum náð metverðmæti
fyrir fiskafla okkar á síðasta ári eiga
þær útgerðir sem áður byggðu á
botnfiskveiðum enn við mikinn vanda
að etja. Þar er einkum um að ræða út-
gerðir minni skipa, auk þess sem ætla
má að allt að 10 þúsund verkamenn
hafi misst vinnuna eða orðið fyrir
verulegri tekjuskerðingu. Fyrstu sjö
árin eftir að veiðar á botnfiski vora
nánast bannaðar styrktu stjómvöld
þá sjómenn sem byggðu afkomu sína
að mestu eða eingöngu á botnfisk-
veiðum. Þessar styrkveitingar hafa
hins vegar verið lagðar af. Ibúamir
era því skiljanlega mjög áhyggjufullir
eins og íbúar stærri útgerðarstaða
sem hafa orðið harkalega fyrir barð-
inu á hmni í úthafsveiðum. Undan-
farin áratug hefur atvinna verið af
skornum skammti og fólk flutt unn-
vörpum brott af svæðinu, einkum til
þéttari byggða og borga. Hins vegar
dró nokkuð úr fólksflutningum á síð-
asta ári. Stjómvöld hafa lagt ríkari
áherslu á aðrar iðngreinar, svo sem
ferðamannaiðnaðinn, og reynt þannig
að koma í veg fyrir að fólk flytjist af
svæðinu,“ segir Dean.
Kvótakerfi án framsals
Stjómvöld í Kanada stjóma fisk-
veiðum við Nýfundnaland en Dean
segir náið samstarf milli ríkisstjóm-
arinnar og fylkisstjómarinnar á Ný-
fundnalandi um fiskveiðistjómunina.
Veiðamar era kvótabundnar en kvót-
inn er hins vegar ekki framseijanleg-
ur líkt og á Islandi. Kvótanum er í
staðinn úthlutað árlega á einstök
skip. Það tryggir að sögn Dean betri
nýtingu á auðlindinni og sanngjama
úthlutun á kvótanum milli útgerðar-
flokka. „Við teljum að með þessum
hætti komum við í veg fyrir óþarfa
kapphlaup um fiskinn. Þannig skap-
ast einnig líka svigrúm fyrir útgerð-
armenn til íjárfestinga og til að skipu-
leggja rekstur sinn á sem hag-
kvæmastan hátt. Það era hins vegar
margir talsmenn þess að taka beri
upp kvótakerfi með framseljanlegum
kvóta á Nýfundnlandi. Þeir telja að
einstaklingar og fyrirtæki ættu að
hafa frjálsar hendur í viðskiptum með
kvóta. Við hins vegar teljum að auð-
lindin sé almenningseign og hana eigi
að nýta sem slíka. Við teljum okkur
FISKAFLI landsmanna síðastliðinn
aprílmánuð var 55.864 tonn en var
54.313 tonn í aprflmánuði árið 1999.
Þetta er óveruleg breyting á milli
ára. Botnfiskaflinn dróst lítillega
saman, fór úr 50.003 tonnum 1999 í
48.822 tonn nú.
Séu einstakar tegundir botnfisks
skoðaðar sést að veiðar á ufsa og
steinbít jukust lítillega en smávægi-
legur samdráttur varð í öðmm teg-
undum. Skel- og krabbadýraafli
dróst einnig saman, fór úr 3.728
tonnum í aprfl 1999 í 2.117 tonn nú.
Aftur á móti varð gífurleg aukning í
ná flestum markmiðum okkai- með
kvótakerfi án framsalsréttar því
þannig geta stjómvöld haft um það að
segja hvemig gengið er um auðlind-
ina. Það teljum við í hag almennings.
Með framsalsrétti gengur kvóti kaup-
um og sölum án nokkurra afskipta
stjórnvalda. Almenningi er líka um-
hugað um að sh'ta ekki tengshn milli
þeirra sem veiða fiskinn og þeirra
sem vinna hann í land og það teljum
við best tryggt með því kerfi sem við
rekum í dag.“
Aðgangur takmarkaður
með veiðileyfum
Aðgangur að fiskistofnunum er
hins vegar takmarkaður með sérstök-
um veiðileyfum sem bundin em við
einstök skip. Nú hafa um 4.500 til
5.000 skip slík leyfi en ekki em gefin
út ný. Þeir sem þannig vilja hefja út-
veiði á kolmunna sem var 4.469 tonn
síðastliðinn aprílmánuð en 280 tonn í
aprfl 1999.
Fiskaflinn það sem af er árinu er
ríflega 100.000 tonnum meiri en á
sama tíma árið 1999, eða 972.908
tonn á móti 844.599 tonnum, sem
skýrist að langmestu leyti af auknum
loðnuafla á þessu ári. Botnfiskaflinn
hefur á sama tímabili dregist saman
um rúm 17 þús. tonn og skel- og
krabbadýraafli um rúm 3 þús. tonn.
Veiðar á kolmunna hafa aftur á móti
aukist mikið á þessu ári frá sama
tíma í fyrra.
gerð þurfa því að kaupa sér shkt leyfi
af einhverjum sem er að hætta. Af
heildarfjöldanum era um 750 skip
sem em á bilinu 10 til 20 metrar en
flest em minni en 10 metra löng. Þá
hafa um 300 skip leyfi til rækjuveiða.
Nýhðar í greininni þurfa einnig að
fá sérstaka löggildingu sem atvinnu-
sjómenn samkvæmt sérstökum lög-
um sem nýverið hafa verið sett.
Verð á einstöku veiðileyfi er mjög
breytilegt að sögn Dean. „Það fer vit-
anlega eftir því hvað umrætt skip er
stórt, til hvaða veiða leyfið gildir og
hversu mikill kvóti fýlgir skipinu
hverju sinni. Rækjuveiðileyfi era
þannig mun dýrari en botnfiskleyfi
eins og sakir standa. Annars er mjög
erfitt að segja til um hvert verðið er
þvi kaupandi og seljandi semja um
það sín á milli.“
Lög í Nýfundnalandi koma í veg
fyrir að risafyrirtæki geti átt fiskiskip
undir 20 metmm. „Það era hins vegar
mjög fá fiskiskip í Nýfundnalandi
sem em lengri en 20 metrar og hafa
reyndar aldrei verið mörg. Um 98%
fiskiskipaflotans em því í eigu fiski-
mannanna sjálfra. Hins vegar má
búast við að í framtíðinni færist í vöxt
að stærri fyrirtæki aðstoði fiskimenn-
ina við að fjármagna skipakaup en í
staðinn skuldbindi fiskimaðurinn sig
til að selja afla sinn til viðkomandi
fyrirtækis.“
Samkvæmt áðumefndum lögum
hafa útgerðarmenn htla möguleika á
að stækka skip sín eða breyta þeim á
nokkum hátt. „Lögin setja þeim
þröngar skorður í þessum efnum.
Skipin sækja hins vegar sífeht lengra
og því er viðbúið að slakað verði á
þessum reglum í öryggisskyni. Fiski-
mönnunum verður þá heimilt að eiga
lengri skip, til að skapa ömggari
vinnuskilyðri og til að bæta gæði afl-
ans. Ég á samt ekki von á því að í
framtíðinni fjölgi skipum yftr 30 metr-
um í fiskiskipaflota okkar. Ég tel því
að í framtíðinni muni minni ísfisk-
toguram fjölga og meiri áhersla verði
lögð á að koma með hágæðahráefni að
landi. Fram til þessa hefur áherslan
verið meira á magnið en gæðin en
með minnkandi stofnum er nauðsyn-
legt að auka gæði aflans, til dæmis
með bættri meðferð og betri veiðar-
fæmm. Það hefur mikið áunnist í
þessum efnum á undanfömum ámm.“
Framtíðin byggist á
uppbyggingu þorskstofnanna
Framtíð sjávarútvegs á Nýfundna-
landi byggist á því hvemig uppbygg-
ing fiskistofnanna tekst að mati
Dean. Hann segir fiskveiðar vera
mjög mikilvægar í strandhéraðunum
landsins og því verði að fara mjög
varlega í þessum efnum. „Núna em
til dæmis teikn á lofti um að heldur
dragi úr krabbaafla á þessu ári en
sveiflur em vel þekktar í krabbaveið-
um. Við höfum hins vegar þegar grip-
ið til aðgerða og skorið krabbakvót-
ann umtalsvert niður eða um 20%.
Ljósið í myrkrinu er hinsvegar að
rannsóknir sýna að rækjustofnar
okkar em í mjög góðu ástandi. Hins
vegar er enn ótal mörgum spuming-
um ósvarað. Sjómenn hafa krafist
þess að meira fé verði varið til rann-
sókna á botnfiskstofnum og vonandi
sjáum við einhver batamerki þar á
allra næstu ámm, enda er framtíð
ótal strandbyggða á Nýfundnalandi í
húfi,“ segir Leshe Dean.
Heildarafli íslenskra skipa
úr íslenskri lögsögu
Fiskaflinn í aprfl
sá sami og í fyrra