Morgunblaðið - 01.07.2000, Page 40

40 LAUGARDAGUR 1. JÚLÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Neyðarvakt tann-
lækna og aðstaða
á sjúkrahúsunum
MUNNHOLS-
VANDAMÁL þeirra
sem dvelja langdvöl-
um á sjúkrahúsum,
þar með talið barna,
og þeirra sem búa á
hjúkrunarheimilum
eru nú leyst með þeim
hætti að kallað er á
tannlækni þegar kom-
ið er í óefni, í svoköll-
uðum akúttilfellum,
eða viðkomandi er
ekið til tannlæknis,
jafnvel við erfiðar
kringumstæður. Eng-
in aðstaða er fyrir
tannlækningar á
sjúkrahúsunum, hvorki Landspít-
ala né Sjúkrahúsi Reykjavíkur.
Sérfræðingar í munn- og kjálka-
Bolli Valgarðsson
skurðlækningum sem
eru á bakvakt fyrir
neyðarvakt Sjúkra-
húss Reykjavíkur
hafa ekki aðra að-
stöðu en skurðarborð
til að gera að kjálka-
brotum. Enginn tann-
læknastóll er til stað-
ar og því engin
aðstaða til að taka á
móti sjúklingum með
tannbrot og úrslegnar
tennur. Þeim er vísað
frá og bent á neyðar-
vakt Tannlæknafélags
íslands, sem félagið
telur sér skylt að
starfrækja á eigin kostnað vegna
þess að heilbrigðisyfirvöld telja
sér málið ekki skylt. Munnholið er
Stundum er
svo erfítt að
vera maður
j, STRÆTÓSKÝLIN
nýju sem prýða borg-
ina eru í senn biðstöðv-
ar og auglýsingaskilti.
Um þessar mundir er
að finna á skýlunum
veggspjöld sem tengj-
ast nýrri útgáfu
Biblíunnar. Á þeim
getur að líta grípandi
texta, mynd af ein-
staklingi og svo slag-
orð: „Biblían fjallar um
þig.“ Textarnir á vegg-
spjöldunum hafa
tvenns konar skírskot-
un: Annars vegar skír-
skota þeir til upplifun-
ar hvers og eins af
Ámi Svanur
Damelsson
" 'tilverunni og hins vegar til tiltek-
inna frásagna í Biblíunni. Persónu á
einu af veggspjöldunum eru lögð
eftirfarandi orð í munn:
„Stundum er svo erfitt að vera
maður að ég bara nenni því ekki.“
Eg veit það fyrir víst að sá maður
sem þessi orð er látinn mæla á að
vera Pontíus Pílatus. „Stundum er
svo erfitt að vera maður,“ segir
Pontíus í dag og bætir svo við „að ég
bara nenni því ekki.“ Þessi setning
stendur hvergi í Nýja testamentinu
en hún getur engu að síður verið
sönn útlegging á frásögnum guð-
spjallanna. Pílatus lét nefnilega
ýmislegt ógert og ef til vill mætti
leggja það þannig út að hann hafi
einfaldlega ekki nennt að gera það
sem rétt var.
Ég minnist þess að hafa eitt sinn
lesið lýsingu á nútímamanninum
sem „homo accelerandus," en það
myndi útleggjast á íslensku sem
„maður hröðunarinnar“. Þessi mað-
ur er, samkvæmt lýsingunni, alltaf á
hlaupum, alltaf að flýta sér. Hann
vill helst fá allt upp í hendurnar án
fyrirhafnar og græða sem mest,
jafnt tíma sem önnur veraldlegri
verðmæti. Getur verið að við líkj-
umst þessum manni? Að við nennum
ekki hluti líkamans. Svæfingar
vegna tannlækninga á veikum ein-
staklingum fara fram á tannlækna-
stofum þar sem aðstaða til þess er
ekki fyrir hendi ef bráðahætta
skapast og veigra svæfingarlækn-
ar sér, af eðlilegum ástæðum, við
því að vinna við þessar aðstæður.
Tannlækningar
í ræstiherbergi
Það er mikill ábyrgðarhluti að
mati TFI að vísa börnum og öðr-
um í svæfingu á tannlæknastofur
sem ekki hafa eins góða aðstöðu til
skyndihjálpar og fyrir hendi er á
sjúkrahúsunum. Þess eru dæmi að
tannlæknir hafi þurft að sinna
bráðatilfelli inni á baðherbergi
sjúkrahúss í höfuðborginni, þó
reyndar ekki svæfingu! En jafnvel
þótt ekki skuli vera aðstaða fyrir
tannlækningar á sjúkrahúsunum
er heldur ekki gert ráð fyrir slíkri
aðstöðu á hinum nýja barnaspítala.
Þrátt fyrir að Landspítali þeki um
sextíu þúsund fermetra undir einu
þaki, og eru þá ótaldar aðrar
Aðstöðuleysi
Þótt Landspítali þeki
um sextíu þúsund fm,
fyrir utan aðrar bygg-
ingar á lóðinni, segir
Bolli Valgarðsson, telja
forráðamenn ekki pláss
fyrir einn tannlæknastól
í húsinu.
byggingar á lóðinni, telja forráða-
menn ekki pláss fyrir einn tann-
læknastól í húsinu. Það er gleði-
legt að TFÍ hefur sannfrétt að
forstjóri Ríkisspítalanna hafi
áhuga á að bæta úr þessu aðstöðu-
leysi.
Nú er lag
Fyrir dyi’um stendur að endur-
nýja tannlæknastóla á tannlækna-
deild Háskóla íslands og eru Rík-
iskaup með útboð vegna kaupa á
nýjum stólum í undirbúningi. Væri
ekki rétt að nota tækifærið og út-
búa aðstöðu á sjúkrahúsunum með
núverandi stólum tannlæknadeild-
ar? Þá má auðveldlega samnýta
með augndeild.
Neyðarvaktin
Neyðarvakt tannlækna er eins
og áður segir skipulögð á skrif-
stofu TFI. Vaktinni sjálfri er sinnt
í sjálfboðavinnu af tannlæknum á
höfuðborgarsvæðinu. Tannlæknar
hafa stofur sínar opnar til skiptis
tvo tíma á dag á helgidögum og
sinna bakvakt fimm daga vikunnar
þess á milli til skiptis. Tannlæknar
ganga með farsíma á sér sem hægt
er að hringja í allan sólarhringinn.
Ekki er um greiðslur að ræða fyrir
bakvaktir eins og annars tíðkast,
en tannlæknar fá útköllin greidd
af þeim sem biðja um útkallið og í
mörgum tilfellum neita sjúklingar
að greiða fyrir slíkt útkall þegar á
hólminn er komið. Talsverðrar
þreytu gætir meðal tannlækna
með þetta fyrirkomulag og verður
æ erfiðara að manna vaktirnar.
Það er alveg ljóst að fyrirkomulag
neyðarvaktar TFI verður að taka
til endurskoðunar á nýju ári.
TFI hefur mikinn áhuga á við-
ræðum við heilbrigðisyfirvöld um
þessi mál. Af því tilefni ritaði fé-
lagið heilbrigðismálaráðherra,
Ingibjörgu Pálmadóttur, bréf í lok
september 1999. Engin viðbrögð
hafa fengist við því bréfi, hvorki
jákvæð né neikvæð. TFI telur að
mjög mikilvægt sé að leysa þessi
mál. Aðstöðuleysi til tannlækninga
langveikra á sjúkrahúsunum er
heilbrigðisvandamál og yfirvöldum
ekki til sóma. Né heldur afskipta-
leysi heilbrigðiskerfisins gagnvart
neyðarþjónustu tannlækna. Ríkis-
sjóður greiðir á þriðja hundrað
milljónir króna árlega til dýra-
lækna vegna bakvakta. Er ekki
rétt að mannfólkið njóti svipaðrar
þjónustu og blessuð dýrin að þessu
leyti og heilbrigðisyfirvöld axli
sína ábyrgð?
Höfundur er framkvæmdastjóri
Tannlæknafélags fslands.
til dæmis ekki að lesa
Biblíuna. Hún er göm-
ul og erfið viðureignar
og margt sem í henni
er dregur í efa að ýmis
gildi sem talin eru
mikilvæg í nútímasam-
félagi séu það þegar
allt kemur til alls.
Þetta er bara eitt
dæmi af mörgum um
hvemig má sjá hlið-
stæður og heimfæra
boðskap Biblíunnar
upp á okkur sjálf og
okkar eigin samtíð.
Veggspjöldin á strætó-
skýlunum má skilja
sem tilraun til að vekja
okkur til umhugsunar - þau þau fela
í sér vissan sannleika en öðru frem-
ur kveikja þau spurningar. Af þeim
sökum eru þau hentug til kynningar
á Biblíunni vegna þess að hún gerir
Biblían
Biblían er aftur á móti
ekki auðveld aflestrar,
segir Árni Svanur
Daníelsson, en búast má
við því að lesturinn skilji
eitthvað eftir sig, ef ekki
svör þá að minnsta kosti
spurningar.
það sama, hún geymir vissan sann-
íeika og hún kveikir spumingar,
sem beina okkar í rétta átt. Hún er
aftur á móti ekki auðveld aflestrar
en búast má við því að lesturinn
skilji eitthvað eftir sig, ef ekki svör
þá að minnsta kosti spurningar.
Höfundur er guðfræðingur.
ISLEIVSKT MAL
Sögnin að gefa fer reglulega
eftir 5. hljóðskiptaröð, og em þá
kennimyndirnar gefa - gaf - gáf-
um - gefinn. Hún á sér nauðalík-
ar og náskyldar frænkur víða,
svo sem ensku og dönsku give,
þýsku geben, gotn. giban. Hún
er fjarskyld latnesku sögninni
habere = hafa, enda verður latn-
eskt h germanskt g samkvæmt
germönsku hljóðfærslunni.
Gefa merkir oftast að afhenda
einhverjum eitthvað til eignar, en
undantekningar em þó auðfund-
nar, svo sem að gefa í spilum,
enda er hún ekki give á ensku.
Við skulum svo líta á fáein orð
sem em skyld sögninni að gefa.
Af fjórðu km. kemur beint að
maður er vel gefinn, með öðmm
orðum: honum er mikið gefíð, og
þá meinum við andlega hæfileika.
Við gætum svo sem best skellt
okkur yfir í 3. km. og sagt að
maðurinn væri gáfaður, og þá
býr hann yfir miklum gáfum.
Gáfa er á þýsku Gabe, og það
minnir okkur á að fyrr á ámm
vora eignir nefndar háfur, töku-
orð úr þýsku Haben. Skáld-
Sveinn sagði í Heimsósóma að
háfur væru „til einskis vansa
sparðar". Þannig var nú þá.
Forfeður okkar þökkuðu goð-
unum eitt og annað gott sem
þeim hafði gefist, og fengu a.m.k.
tvær gyðjur nafn af því, Gefjun
og Gefn = þær gjöfulu. Konur
hafa nú verið skírðar þessum
nöfnum þó að ekki sé algengt, og
er Gefn ekki beint þægilegt í
framburði (Innskot: Gefjun og
Iðunn em ekki mynduð á sama
veg. Því er Iðunn með tveimur n-
um í öllum föllum, en Gefjun með
eitt í öllum).
Enn eru ofðin gift og gifta
mynduð með i-hljóðvarpi af
fyrstu kennimynd. Þau merkja
gjöf, gáfa og hamingja, og af hinu
síðara er myndað giftudrjúgur.
Með u-klofningu er myndað
orðið gjöf, en með a-klofningu
gjafari, svo og í samsetningunni
gjafmildur. Þá eigum eftir að sjá
hvort ekki kemur eitthvað meira
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1064. þáttur
af 3. km., og ekki stendur á því,
því að við okkur blasir gæfa,
myndað með i-hljóðvarpi. Gæfan
er þá það (góða) sem okkur er
gefið. Af 2. km. höfum við nafn-
orðið göfgi og lýsingarorðið göf-
ugur.
Af öllu þessu sést hversu frjó-
söm sögnin að gefa hefur verið,
og er hér ekki allt talið. En fyrir
þá sem gaman hafa af klassískum
tungum ætlar umsjónarmaður að
taka eina setningu úr Mattheus-
arguðspjalli (6,11), snúa á gotn-
esku og latínu: Gef oss í dag vort
daglegt brauð. Á gotn.: Hláif
unsarana þana sinteinan gif uns
himma daga. Á latínu: Panem
nostrum supersubstantialem da
nobis hodie. Latínan hefur ekki
sögnina að gefa. Da er boðháttur
af do sem það merkir.
★
Hlymrekur handan kvað:
Lét Bjöm sr. Hagalín hresstan,
þegar hafði ’ann bílinn sinn klesstan
í þoku og mistri
(að Þuríði kysstri)
af landa frá Vilfríði vestan.
í framhaldi af 1063. þætti em
hér tekin upp brot úr Aldar-
hætti, ein heil vísa og nokkrir
vísuhlutar. I fyrsta brotinu er
Hallgrímur býsna langt frá
kristilegri miskunnsemi og hjálp-
fýsi.
Ósæmdir biðu
þeir ofríki liðu
og ekki sín hefndu.
Það var sem sagt smán, ef
menn hefndu ekki fyrir misgjörð-
ir sem þeir höfðu orðið að þola.
Fyrirgefningin var ekki talin
til dyggða þarna.
Þegar Hallgrímur hefur lýst
vígfimi og hreysti forfeðranna í
löngu máli, getur hann einnig
vitsmuna þeirra. Allt var betra
áður:
Spakvitrir spáðu
þeir gjörla margs gáðu
og glöggskyggnir váru;
kænt niður kljáðu,
þá kífþrætur háðu,
úr kappmálum skáru.
Þeir voru gæddir miklum vits-
munum og spámannshæfileikum,
og ef þeir lentu í deilum, þá út-
kljáðu þeir þær viturlega og
skáru úr ágreiningsmálunum,
enda segir hann litlu síðar:
ísland má sanna
það átti völ manna,
þá allt stóð í blóma.
★
Seinni hluti kvæðisins lýsir
samtímanum og þá „er öld snúin,
á aðra leið búin“. Fræknleikur er
flúinn úr landi, menn eru svikul-
ir, ágjarnir „og grær lasta
grúinn".
Og svo fær æskan sinn skyld-
uga skammt. Ætli menn kannist
við tóninn?
Ungdómsins æði
þó áður fyrr stæði
til afreka hárra,
losti, sjálfræði,
leti, svefn bæði,
það lízt þeim nú skárra;
vits kulnar sæði
á vinds hyrjar svæði,
því veldur geð þrárra;
að lesa góð fræði
og læra siðgæði
er lundemi fárra.
Vits hyrjar svæði er líklega
hugarfar eða sálarlíf.
Síðan lýsir skáldið í löngu máli
hugleysi og manndómsskorti
hinna fullorðnu. Þeir lyppast nið-
ur ef eldhúshnifi er brugðið á
loft, eiginlegur vopnaburður er
enginn, þeir fela sig ef hættu ber
að höndum og í „besta“ falli
grýta þeir náungann.
Linnir nú Hallgrímsfræðum
umsjónarmanns, en þráðurinn
kannski tekinn upp síðar.
★
Salómon sunnan sendir:
Sigldi Ásmundur Ben yfir sílakró
(fannst seppar hér búnir að ýla nóg)
í von um frjálsræði, kæti
og fantastísk læti
með funheitum konum í Milano.