Morgunblaðið - 14.09.2000, Blaðsíða 32

32 FIMMTUDAGUR 14. SEPTEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Beinar að-
gerðir - gegn
öllu og öllum
Bæði breska stjórnin og verkalýðsfélögín
skjálfa á beinunum vegna beinskeyttra
____mótmælaaðgerða borgaranna._
Bretar spyrja hvort lögleysa og upp-
lausn séu að grípa um sig, segir Sigrún
Davíðsdóttir, sem harmar þó ekki
minnkandi Lundúnaumferðina.
Reuters
Lögrcgla í Bretlandi ryður tankbílum með bensín leið frá Avonmouth-bryggjunum í gegnum hóp mótmælenda.
VERSTI dagur ríkisstjórn-
arinnar" voru skilaboðin,
sem breskir fjölmiðlar
fluttu í gær. Ekki aðeins
voru Bretar um það bil á síðasta
bensíndropanum, heldur kom í ljós
að Nomura, japanskt fyrirtæki sem
ætlaði að kaupa Púsaldarhvelfing-
una, vandræðagrip ríkisstjórnarinn-
ar, dró tilboðið til baka því þeir álitu
aðupplýsingum væri haldið lejmdum
fynr þeim.
I fyrrakvöld sté Tony Blair for-
sætisráðherra fram og hét því að
öllu yrði komið í samt lag á næsta
sólarhring. Fljótlega á eftir komu þó
minni spámenn stjórnarinnar til að
túlka orð forsætisráðherra. Þau
þýddu ekki að allt yrði komið í samt
lag á sólarhring, heldur að farið yrði
að vinda ofan af aðgerðunum.
Þetta þýðir að allar ráðstafanir
ríkisstjórnarinnar eru nú undir
gjörgæslu fjölmiðla, sem leita ákaft
merkja um að forsætisráðherra ráði
í raun ekki við ástandið. Mótmælin,
sem byrjuðu sem andóf gegn olíufé-
lögunum eru nú orðin mótmæli gegn
bensínsköttunum.
Um 75 prósent bensínverðs fer
beint í ríkissjóð, með því hæsta sem
gerist í Evrópu.
Það er enginn efi á að ákafí mót-
mælenda kom stjórn Verkamanna-
flokksins í opna skjöldu. En sama er
um verkalýðshreyfinguna, sem
þingar í Edinborg þessa vikuna.
Hún er jafn utanveltu og ríkisstjórn-
in, því mótmælendur eru einkum
bændur og atvinnubílstjórar, sjálf-
stætt starfandi fólk, sem ekki teng-
ist henni.
Og það er heldur enginn vafi á að
það eru nýir tímar, líka í sögu mót-
mælaaðgerða.
Netið og farsíminn eru baráttu-
tækin. Skipuleggjendur eru að hluta
fólk, sem aldrei hefur komið nálægt
aðgerðum, en að hluta atvinnufólk í
mótmælafaginu. Sálfræðilega er
þetta einnig áhugavert, því sú sam-
kennd, sem margir telja að skorti í
samfélagi nútímans, fæst einmitt í
slíkum aðgerðum. Það mátti heyra á
fólki, sem rætt var við í síðdegis-
þætti breska útvarpsins í fyrradag
að fólk, sem kynnist mótmælastússi
heillast algjörlega af því og ánetjast
mótmælum.
Það er mikið fjör, fólk kynnist
heilmörgum og fær hlutdeild í hóp-
kennd og spennu, sem marga virðist
vanta.
Birtingarmyndir
upplausnarástands
Mótmælin við bensíndælurnar
eiga tvenns konar rætur. Annars
vegar hafa öfl tengd íhaldsflokknum
reynt að hvetja til andófs gegn háum
bensínsköttum undir slagorðinu
„Látið dæluna eiga sig!“. íhalds-
flokkurinn var þó ekkert að flíka því
að hann kom á núverandi verðlags-
kerfi en stjórn Verkamannaflokks-
ins hefur ekki hroflað við því fremur
en fleiri verkum fhaldsflokksins.
Rejmt var að efna til andófsdags,
þegar allir áttu að láta vera að
kaupa bensín, en undirtektir voru
litlar. Þó þessi öfl komi úr allt ann-
arri átt en mótmælendurnir núna
hafa aðgerðirnar að hluta hlotið póli-
tíska velþóknun íhaldsaflanna, þó
mörgum á hægrivængnum blöskri
stjórnleysið, sem fylgir þeim.
Andófið, sem byrjaði í Frakklandi
fyrir nokkru hafði mikil áhrif í Bret-
landi, því breska samgöngukerfið er
nátengt því franska sökum ferjuleið-
anna. En það hafði ekki síður áhrif
að sjá að franska stjórnin lét undan
mótmælendum.
Mótmælin hér hafa einkum beinst
að því að hindra útkejrrslu bensíns.
Mótmælendur hafa tekið sér stöðu
við birgðastöðvamar og hindrað
umferð tankbíla. Þessu hafa verka-
lýðsfélög mótmælt, því þau telja að
meðlimum þeirra sé ógnað. Það tók
ekki nema nokkra daga og stöðugan
fréttaflutning af umsátursástandi og-
minnkandi birgðum að flestar bens-
ínstöðvar auglýstu síðdegis í fyrra-
dag að nú væri bensínið búið.
Annað herbragð til að hindra bfl-
ana í að kejra er að nokkrir bílar
fara saman á hraðbrautirnar og
keyra lúshægt, á 20-30 km hraða.
Meira þarf ekki til að lama stórar
umferðaræðar. Þótt þolinmæðin sé
oft af skornum skammti í umferð-
inni þá þótti ýmsum merkilegt að sjá
að aðgerðirnar áttu sér í raun
hljómgrunn. Almenningur hefur
ekki brugðist reiður við, heldui- tek-
ið stjórnleysinu af skilningi.
í The Times var bent á að upp-
ákoman nú snerist ekki aðeins um
bensínverð og því þyrfti stjórnin að
hugsa sinn gang. Mótmælin sýndu
vanda landsbyggðarinnar, sem finni
mest fyrir háu bensínverði. Enn
fremur benti blaðið á að það væri
hræsni af stjórninni að halda á lofti
bensínsköttum í þágu umhverfisins,
þegar ekkert væri gert til að bæta
almenningssamgöngur. Guardian
hélt hins vegar háum sköttum á lofti
í þágu minnkandi umferðar og
minnkandi umhverfisálags.
Síðdegis í fyrradag mátti glöggt
merkja að umferðin í London væri
verulega minni en venjulega. Það er
þó nánast léttir í borg, sem er þjök-
uð af stöðugri og viðvarandi umferð-
arteppu.
Frá olíufélögunum
til stjórnarinnar
Mótmælin beindust í fyrstu að ol-
íufélögunum fyrir hátt verðlag og
beinast enn gegn dreifingu þeiiTa.
Það kom þó fljótt annað hljóð í
strokkinn og skilaboðin voru að
bensínverð væri í raun í höndum
stjórnarinnar sökum bensínskatt-
anna. I fjölmiðlum hafa síðan full-
trúar olíufélaganna hreinlega verið
spurðir beint út hvort þeir kjmdi L
undir mótmælin. Það er nefnilega
allt sem bendir til að það hafi náð
einhvers konar samhljómur, ef ekki §f
samstarf, milli mótmælenda og olíu-
félaganna um mótmælin.
En ef segja má að stjómin hafi
ekki skynjað almenningsálitið þá
gildir það ekki síður um verkalýðs-
forkólfana, sem hafa greinilega átt í
mestu vandræðum með að fjalla um
aðgerðirnar. Annars vegar benda
þeir á rétt fólks til að tjá sig, hins
vegar vara þeir við stjórnleysi. ;
Stjórn íhaldsflokksins dró stórleg.i
úr áhrifum verkalýðshreyfingarinn- §
ar, núverandi stjórn hefur ekkert
gert til að efla þau og aðgerðirnar
nú sýna að hreyfingin er tengslalaus
við stóran hóp vinnandi fólks.
En það er ekki síst fjörið hjá mót-
mælendum, samheldnin og spennan
þar, sem vekur athygli. Fréttir frá
mótmælum við heimsatburði eins og
WTO-fundinn í Seattle og fundi Al-
þjóða gjaldeyrissjóðsins í Wash-
ington hafa skerpt skilninginn á að p
það eru að koma upp atvinnumenn í ;
mótmælum. Fólk sem ferðast á milli
og skipuleggur mótmæli um allan
heim.
Framfaraflokkurinn í Noregi efstur í skoðanakönnunum
Heils árs kosninga-
slagur framundan
NORSKI Verkamannaflokkurinn
og forsætisráðherrann ungi, Jens
Stoltenberg, eiga undir högg að
sækja um þessar mundir, þegar rétt
ár er í að Norðmenn gangi næst að
kjörborðinu og kjósi nýtt Stórþing.
Hefur Framfaraflokkur Carls L
Hagens mælzt í öllum nýjustu skoð-
anakönnunum með meira fylgi en
Verkamannaflokkurinn og er þar
með orðinn stærsti flokkur lands-
ins.
Ef kosið jTði nú mætti reikna
með því að borgaralegu flokkarnir,
Hoyre og Kristilegi þjóðarflokkur-
inn, flokkur Kjells Magne Bonde-
viks fv. forsætisráðherra, gætu
mjmdað meirihlutastjórn með
Framfaraflokknum, en áratugir eru
síðan meirihlutastjóm var síðast við
stjórnvölinn í Noregi. Hvort borg-
aralegu flokkarnir myndu kæra sig
um slíkt samstarf við Framfara-
flokkinn, sem frá stofnun fyrir 27
árum hefur fyrst og fremst verið
„and-kerfisflokkur“ og gert m.a. út
á óánægju með innflytjendastefnu
stjórnvalda, er óvíst, en þessir
flokkar hafa oft átt óformlegt sam-
starf í atkvæðagreiðslum á þingi,
einkum eftir að Framfaraflokkurinn
varð næststærsti þingflokkurinn í
kosningunum 1997.
I tilefni af þessum umskiptum
sem skoðanakannanir sýna að eigi
sér nú stað í hugum norskra kjós-
enda leiddu Stoltenberg og Hagen
saman hesta sína í sjónvarps-
kappræðum á mánudagskvöld, bæði
á ríkissjónvarpsstöðinni NRK og á
einkareknu stöðinni TV2.
Að sögn Óslóarblaðsins Aften-
posten gáfu kappræðurnar tóninn
fyrir kosningabaráttuna fyrir Stór-
þingskosningarnar að ári. Segir
blaðið Stoltenberg hafa gefið greini-
lega til kynna hvaða aðferðum hann
hyggist beita í því skyni að reyna að
grafa undan hinni sterku stöðu
Hagens í augum kjósenda. „Frá
þessari stundu og fram að kosning-
um mun forsætisráðherrann ekki
láta neitt tækifæri hjá líða tilað sá
efasemdum um efnahagslegar
reiknikúnstir Hagens,“ skrifar Aft-
enposten í gær um kappræðurnar.
Carl I. Hagen sakar Stoltenberg
aftur á móti um að slá um sig með
bókhaldskúnstum, „sem hann veit
sjálfur að halda ekki vatni“.
Með þessu sé tónninn gefinn fyrir
kosningabaráttuna allt fram til
kosninganna í september á næsta
ári, að mati Aftenposten.
Hagen vill nýta
olíugróðann
Stoltenberg hélt því fram í kapp-
ræðunum, að ástæðan fyrir upp-
gangi Framfaraflokksins nú væri
sú, að hann lofaði meiru en hann
gæti staðið við. Hagen hefur boðað
að nýta beri hluta olíugróðans til að
bæta m.a. úr vandamálum í heil-
brigðiskerfinu. Þetta hefur stjórn
Stoltenbergs ekki viljað taka í mál
af ótta við að slík aukning ríkis-
útgjalda myndi ýta undir þenslu og
verðbólgu.
Nú stefnir í að eignir olíusjóðsins,
sem settur var á fót með lögum árið
1990, verði komnar í a.m.k. 9.000
milljarða ísl. kr. um áramótin 2001-
2002. Sjóðurinn er tengdur fjárlög-
um norska ríkisins og fé er ekki lagt
í hann nema ríkissjóður skili hagn-
aði (þ.e. með olíutekjunum). Tekjur
olíusjóðsins eru hreinar tekjur rík-
isins af olíuvinnslunni, auk arðsins
af fjárfestingum hans. Vegna sterks
gengis dollarans og hás olíuverðs á
heimsmarkaði hafa tekjurnar af ol-
íuútflutningnum verið með mesta
móti síðustu misserin. Gjöld sjóðs-
ins eru hins vegar það fé sem þarf
til að fylla upp í fjárlagagötin (þeg-
ar olíutekjurnar eru ekki meðtald-
ar).
Carl I. Hagen gagnrýndi í kapþ-
ræðunum ríkisstjórnina fyrir að
nýta ekki hluta olíugróðans til að
halda verðinu á benzínlítra til
norskra neytenda neðan við níu
krónar norskar, andvirði um 80 ísl.
kr. Hátt eldsneytisverð er meðal
helztu ástæðnanna sem kjósendur í
Norður-Noregi gáfu upp fyrir því
að þeir hefðu misst tiltrú á Verka-
mannaílokknum og flykktust nú yf-
ir til Framfaraflokks Hagens, en í
síðustu viku voru birtar niðurstöður
kannana sem sýndu að í norðurhér-
uðunum, hefðbundnu vígi Verka-
mannaflokksins, styddu nú 39%
Framfaraflokkinn en aðeins 19%
Verkamannaflokkinn. I könnun sem
Opinion-stofnunin gerði í Suður-
Noregi og birt var í dagblaðinu
Fædrelandsvennen í gær, miðviku;
dag, var sama uppi á teningnum. I
Vestur-Ögðum mældist Framfara-
flokkurinn með 38% fylgi en Verka- 1
mannaflokkurinn aðeins 13%.
Stoltenberg vildi í kappræðunum
ekki svara því, hvort hann myndi
íhuga að segja af sér ef svo færi að
Framfaraflokkurinn yrði enn
stærsti flokkur landsins, þegar talið
yrði upp úr kjörkössunum að ári.
Hagen lagði ekki mikið upp úr þess-
um möguleika, en sagðist þó ekki
vísa frá sér þeirri tilhugsun að taka
sæti í ríkisstjórn - til dæmis í sam-
starfi síns flokks, Hoyre og Kristi- j
lega þjóðarflokksins.