Morgunblaðið - 20.09.2000, Qupperneq 50

50 MIÐVIKUDAGUR 20. SEPTBMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
FÓLK í FRÉTTUM
Forvitnilegar bækur
Gullöld
glæpa-
sagnanna
Detection by Gaslight, safn
breskra glæpasagna ýmissa höf-
unda frá viktoríutímanum.
Douglas G. Greene ritstýrir. 258
síðna kilja. Dover gefur út í
Thrift Editions útgáfuröð sinni.
Kostaði 175 kr. í Casa del libre í
Barcelona.
DOVER-útgáfan bandaríska
hefur gefið út mikið safn merki-
legra rita, allt frá bókum um
blómaskreytingar og veggfóðrun í
safn bókmenntaverka fyrri tíma.
Ein útgáfuröð fyrirtækisins er
beinlínis ætluð fyrir gamlar bók-
menntir og merkiiegar sem seldar
eru við vægu verði, eða frá um 80
kr. upp undir 200 kr.
Detection by Gaslight er ágætt
dæmi um þessa útgáfuröð því þó
aðekki séu merkilegar bókmenntir
á ferðinni á mælikvarða seinni
tíma er bókin býsna góð skemmt-
un, ekki síst fyrir innlegg ritstjór-
ans, Douglas G. Greene, sem valdi
sögumar, ritar inngang að bókinni
og smá formála að hverri sögu þar
sem hann segir frá höfundi og
helstu verkum. Fyrir það er bókin
eiguleg í meira lagi enda nýtist hún
sem vegvísir fyrir þá sem á annað
borð hafa gaman af glæpasögum
sem skrifaðar voru um og upp úr
aldamótum.
I inngangi að bókinni kemur
fram það mat Greenes að gullöld
glæpasagnanna hafi hafist í júlí
1891 þegar fyrsta smásagan af
Sherlock Holmes birtist í Strand-
tímaritinu. Holmes náði gríðar-
legri hylli eins og allir vita eflaust
og fjölmargir höfundar urðu til að
feta í fótspor höfundar hans á
næstu árum og áratugum. Flestir
eru þeir gleymdir í dag en margir
að ósekju því höfundar
eins og R. Austin Free-
man, G.K. Chesterton og
Jaques Futrelle, svo dæmi
séu tekin, voru snjallir
hver á sinn hátt. Sögu-
hetja Freemans var vís-
indamaður sem beitti nýj-
ustu rannsóknatækni,
smásjám og tilheyrandi, til
að leysa sínar þrautir,
Chesterton skrifaði um
föður Brown, kaþólskan
prest sem beitti hyggjuvit-
inu og þekkingu á mann-
legu eðíi og Futrelle skrif-
aði um hugsanavélina
S.F.X. van Dusensem
beitti rökþyggju til að
leysa ótrúlegustu þrautir.
Örlög Futrelles eru reynd-
ar efni í skáldsögu út af
fyrir sig því hann fór niður
með Titanie með handrit
að nýju safni sagna af van
Dusen í farteskinu eftir
að hafa bjargað konu
sinni og syni á fleka.
Arni Matthíasson
DEILT UM ABYRGÐ HIROHITOS A GRIMMDARVERKUM
JAPANA í SEINNIHEIMSSTYRJÖLDINNI
Nvju fötin keisarans
ÞÓTT HÁLF ÖLD sé liðin
frá seinni heimsstytjöld-
inni eru sár eftir hana
ekki gróin eins og sjá má
af deilum um þátttöku
þýskra fyrirtækja í stríð-
inu og það hversu miklu
fé svissneskir bankar
tóku þátt í að ræna frá
gyðingum á flótta frá
morðsveitum nasista.
Austur í Asíu eru menn
enn að deila um stríðs-
rekstur Japana og finnst
þeim þjóðum sem urðu
fyrir grimmilegri með-
ferð japanska hersins
sem þeir sýni ekki þá
sektarkennd sem vert
væri.
Það varð uppi fótur og
fit þegar Yoshiro Mori,
forsætisráðherra Japans,
sagði í ræðu í sumar að
Japan væri guðlegt ríki
með keisarann sem kjöl-
festu. Þótti mörgum sem
hann væri þar að skír-
skotatil sömu hugsunar
og leiddi stjómendur
landsins til stríðsrekst-
ursins og þeirra voða-
verka sem unnin voru í
seinni heimsstyrjöldinni.
Lengst af hefur það
reyndar verið skilningur
manna að keisarinn sem
þá var, Hirohito, hafi veri
leiksoppur herráðsins japanska,
einlægur friðarsinni og fómarlamb
aðstæðna, en í nýrri bók sem vakið
hefur deilur er því haldið fram að
keisarinn hafí verið sannfærður um
ágæti stríðsrekstrarins, hafi tekið
þátt í undibúningi og skipulagi og
borið ábyrgð á öliu saman, aukin-
heldur sem hann hafi dregið stríðið
á langinn og síðan fómað öllum
helstu samstarfsmönum sínum til að
forða eigin skinni.
Logið til um allt saman
Sagnfræðingurinn Herbert Bix
sendi frá sér bókina „Hirohito og til-
urð Japans nútímans", Hirohito and
the Making of Modern Japan, þar
sem hann heldur því fram að Hiro-
hito hafi tekið fuilan átt í skipulagn-
ingu stríðsins og öllum rekstri þess.
Hann hafi síðan frestað óumflýjan-
legri uppgjöf mánuðum saman til að
ná að forða keisaradæminu og eigin
skinni og sfðan logið til um allt sam-
an eftir stríðið og komið helstu sam-
starfsmönnum sfnum í gálgann. Bix
heldur því fram að Hirohito hafi
komist upp með lygarnar þar sem
bandarísk hermálayfirvöld, með
Douglas MacArthur hershöfðingja
fremstan í flokki, vildu nota hann til
Hirohito er hann tók við krúnunni af föður sínum
íKyoto árið 1926.
að treysta tök sín á Japan eftir stríð
og tryggja að hemám landsins færi
friðsamlega fram.
Hirohito lést 1989 og frá þeim
tíma hafa ýmis skjöl tengd stríðs-
rekstrinum komist í hendur fræði-
manna bæði í Bandaríkjunum og
Japan. Þar á meðal eru dagbækur
og bréf keisarans sem taka af öll tví-
mæli um þátt Hirohitos í stríðs-
rekstrinum.
Ekki illa innrættur
Herbert Bix segist ekki álita að
Hirohito hafi verið illa innrættur
maður, hann hafi verið veikgeðja og
trúað því að hann væri keisari í um-
boði guðanna. Þegar við bættist
herskólanám hafi ekki verið nema
von að keisarinn hafi verið viljandi
þátttakandi i hernaðarrekstrinum.
Þegar Bandarikjamenn siðan vörp-
uðu kjamorkusprengjum á Hiro-
shima og Nagasaki hafi það gert
Hirohito auðveldara að gefast upp
og birtast þjóðinni sem bjargvættur.
Bix birti skjöl sem sýna að Hiro-
hito tók þátt í skipulagningu her-
farar Japana inn í Kína, árásarinnar
alræmdu á Perluhöfn á Hawaii og
svo má áfram telja. I bókinni kemur
fram að Hirohito hafi tekið sífellt
meiri þátt í stríðsrekstrinum
eftir því sem á leið og hafi í
raun borið meiri ábyrgð en
flestir aðrir og mun meiri en
flestir þeir sem hlutu þunga
dóma eða líflát fyrir þátttöku
sína í stríðsglæpum Japana.
Framburði vitna breytt
I bók Bix kemur fram að
bandariskir saksóknarar i
stríðsglæparéttarhöldum í
Japan hafi séð í gegnum fing-
ur sér þegar aðstoðarmenn
keisarans samræmdu fram-
burð vitna og æfðu og þegar
misræmi varð hafí þeir breytt
framburðinum eftir á til að
hann félli betur að opinberum
skýringum.
I umræðum í kjölfar útgáfu
bókarinnar hafa ýsmir haldið
því fram að það hvemig Hiro-
hito komst undan refsingu fyr-
ir þátttöku sína í stríðinu hafi
hindrað Japani íþví að axla
ábyrgðina á gerðum herja
sinna í stríðinu og seinkað
sáttum í álfunni, enda krefjast
ýmsar þjóðir þess að Japanir
geri hreint fyrir sínum dymm
og finnst þeir ekki hafa gcngið
nógu langt í að bæta fyrir
gerðir sínar. Þar á meðal eru
Kóreumenn og Kínverjar, en
fjölmagir Bandaríkjamenn
sem lifðu af vist í fangabúðum
Japana og þrælavinnu á veg-
um stórfyrirtækja eins og Misubishi
segjast enn bíða eftir því að vera
beðnir afsöunar á harðræðinu og
grimmdinni.
Gagnrýni ekki góð latína
Hirohito lést 1989 og fyrstu árin
þar á eftir var sem Japanir væru að
gera upp fortíð sína, þvi' frammá-
menn tóku að biðjast afsökunar á
framferði heija sinna, en þegar
kreppti að í japönsku efnahagsh'fi
óx þjóðernissinnum ásmegin og nýir
valdamenn gerðu lítið úr stríðinu,
það væri liðin tíð og engin ástæða til
að ræða það frekar.
Það hefur líka ekki þótt góð lat-
ína að gagnrýna keisarannn í Japan
og stjómvöld hafa bmgðist hart við
mótmælendum sem krafist hafa
þess að keisaradæmið verði afiagt.
Bix hefur ekki tekist að fá út-
gefanda að bókinni í Japan, þótt
hún taki á mikilvægum atburðum í
japanskri sögu. Dagbækur Hirohit-
os hafa ekki heldur verið gefnar út
þar í Iandi og enn þann dag í dag er
erfitt að komast yfir myndir af
Hirohito í herbúningi, en nægar
myndir eru til þar sem hann er í
garðvinnu, grúskar í sjávarlíffræði
eða skemmtir sér með Mikka mús í
Disney-Iandi.
Forvitnilegar bækur
WHAT
EINSTEIN
DIDN’T
KNmV
SC-IfiNTIFtC ANSWIRS
ro IVHYÐftY QOISTiON
DISCOVER THE SECRE JS OF MODEKN
UFÉ'S MÖST BAFFUNG MYSTERIES . . .
-fNTERTAiNING .. A FUN READ/ —Thc Son Ongo (Aaon-Tnbune
iRohertL. Woild
Það sem
Einstein
vissi ekki
What Einstein Didn’t Know eftir
Robert L. Wolke. Dell gefur út
2000.270 bls. kilja með registri.
Kostar 1.735 í Eymundsson.
Hirohito keisari stillir sér upp við hlið Douglas
MacArthur hershöfðingja þegar sá fyrmefndi
heimsótti bandaríska sendiráðið í Tókýó 27. sept-
ember 1945.
Fjölskyldumaðurinn Hi
rohito.
SVO GETUR fávís spurt að
fróður ekki getur svarað, en höf-
undur kversins sem hér er um
fjallað, Robert L. Volke, efna-
fræðiprófessor við bandarískan
háskóla, fer næsta létt með að
svara allskyns spumingum úr
daglega lífinu sem fæstir hafá
svör við. Þannig svarar hann sí-
gildum spurningunm um það
hvers vegna himinninn sé blár,
hvernig á því standi að sé bland-
að saman vínanda og vatni verði
rúmmál blöndunnar minna en
vökvanna fyrir blöndun, hvernig
best sé að nýta sólargeisla til
sólbaða, bestu leiðina til að ná
tómatsósu úr flöskunni (ekki slá
á botninn) og svo má telja.
Sumar spumingarnar í bók-
inni em full einfeldningslegar
fyrir fullorðna, en aðrar snúast
um atriði eða atvik sem margir
hafa eflaust brotið heilann um.
Þannig greinir Wolke skilmerki-
lega frá því að blóðsteikt kjöt sé
í raun ekki blóðugt, að blý sé í
raun ekkert betra efni til að
verjast röntgengeislum en til að
mynda steypa, nema að því leyti
að það er ódýrara en til að
mynda gull sem er mun betri
einangrun, hvernig mæla má
hitastig með því að telja hversu
títt engisprettur gefa frá sér
hljóð og af hverju óblandaður
frostlögur frýs fyrr ef vatns-
blandaður svo dæmi séu tekin.
Wolke er greinilega mikill
spaugari því hann skýtur víða
inn hnyttnum athugasemdum
eða jafnvel meinhæðnum.
Stundum tekst honum vel upp
og strundum miður eins og
gengur, en beittustu
glósurnar fá
þeir sem nýta
sér fáfræði
annarra til að
hagnast, eins og
þeir sem selja
afþíðingarbakka
eða sjávarsalt
sem hollara en
annað salt og svo
má telja.
Bók Wolkes er
gagnleg þeim sem
gaman hafa af
þrætubókarlist þó
viðfangsefnið sé á
köflum heldur
keimlíkt. Það má
vísast skýra með
því að Wolke er
efnafræðingur, þó
hann sé þekki einn-
ig vel til eðlisfræði.
Árni Matthíasson