Morgunblaðið - 25.10.2000, Síða 36

36 MIÐVIKUDAGUR 25. OKTÓBER 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Lifandi
leikhús
Engar umræbur spinnast í kjölfarsýn-
inga, enginn er hneykslaður, engum er
misboðið, enginn er rífandi ánægður.
Allir eru sáttir.
Leiklist á íslandi er
besta dæmi um al-
þýðuleikhús sem fyr-
irflnnst á Vestur-
löndum. Fjöldi
leikhúsgesta árlega, nær 400 þús-
und, er lygilegur, að ekki sé sagt
algjörlega fráleitur, og leikhús
sækir fólk úr öllum stéttum, af öll-
um stærðum og gerðum, með mis-
munandi smekk og skoðanir en
allir sækja leikhúsið hvort sem
okkur líkar betur eða verr. Okkur
líkar auðvitað betur en verr við
þessar notalegu staðreyndir og
gagnvart þessu er erfitt að koma
með mótbárur eða halda því fram
að sumt sé ekki margra físka virði
því margt er svo óskaplega
margra fiska virði en manni verð-
ur fyrir að að spyrja hvers vegna
þetta einstaka tækifæri sé ekki
notað í beinskeyttari tilgangi.
Hvers vegna
VIÐHORF
Eftir Hávar
Sigurjónsson
eru allir, já all-
ir, svona
ánægðir með
íslenskt leik-
hús? Jú, líklega vegna þess að það
er svo hlutlægt. Það tekur enga
afstöðu. Það er eins og málverk
eftir Kjarval. Allir eru sammála
um að það sé fallegt. Enginn lætur
sér í hug koma að gagnrýna þessa
fallegu mynd. Og þeir sem eiga
Kjarval uppi á vegg heima hjá sér
eru ekki bara staðfestir listunn-
endur heldur líka fjárhagslega
ágætlega staddir. Hið sama á við
um leikhúsþjóðina íslensku. Hún
er ágætlega stödd og sækir leik-
hús glöð og ánægð. Hlær og
skemmtir sér, veltir vöngum yfir
listrænum tilþrifum leikstjóra og
leikara, sumir eru svo vel að sér að
geta borið saman sýningar nú og
fyiir 10 eða 20 árum. Hvor var
betri, Rúrik eða Pétur? Hvaða
máli skiptir það? Engar umræður
spinnast í kjölfar sýninga, enginn
er hneykslaður, engum er misboð-
ið, enginn er rífandi ánægður. All-
ir eru sáttir. Hvers konar leikhús
er það sem allir eru sáttir við?
Jafnvel ruddaleg sýning eins og
„Shopping and Fucking“ rúllar í
gegn án þess að nokkur segi orð.
Ekki vegna þess að sumum í hópi
áhorfenda hafi ekki þótt nóg um
heldur vegna þess að enginn vill
virðast pempíulegur eða hlægilega
viðkvæmur. „Bannað bömum“ er
líklegt til vinsælda því þá má gera
ráð fyrir að á sviðinu birtist ber-
rassaður leikari sem sýnir þá
dirfsku að fletta sig klæðum í list-
rænum tilgangi.
Ef við eigum leikhús sem allir
eru sáttir við eigum við leikhús
sem öllum er sama um. í nýjum
lögum um Þjóðleikhúsið segir eitt-
hvað á þá leið, að hlutverk þess sé
að bjóða upp á erlend leikrit,
klassísk og ný, íslensk leiki'it
klassísk og ný, óperur og söngleiki
klassísk og ný og danssýningar
gamlar og nýjar auk þess að fara í
leikferðir um landið og veita
landsbyggðarfólki tækifæri til að
sjá góða leiklist. Allt þetta og .
meira til. Engu er líkara sam-
kvæmt þessum lögum en að í land-
inu sé ekki ein einasta sjón-
varpsstöð, ekki ein einasta
útvarpsstöð, engin kvikmyndahús,
engin önnur leikhús, ekki dans-
flokkur, ekki ópera. Þessi klausa
eða sú sem hér er hermt eftir hef-
ur staðið nánast óbreytt í lögum
um Þjóðleikhús frá því fyrir 1950
er ekki var til sjónvarpsstöð, að-
eins ein útvarpsstöð og þrjú bíó í
Reykjavík. Allt annað menningar-
umhverfi. Hlutverk Þjóðleikhúss-
ins hefur breyst og í stað þess að
verða því hvatning til fjölbreyttari
leiklistarsköpunar eru þessi úreltu
lög helsti dragbíturinn á að hér
þróist íslensk leiklist, íslensk
leikritun undir sjálfsagðri forystu
Þjóðleikhússins sem hefur eins og
allir vita helmingi meira fé til ráð-
stöfunar en hálfdrættingurinn
Leikfélag Reykjavíkur. Þar á bæ
hafa reyndar stjómendur allar
götur talið sig bundna af sama
lagabálki og Þjóðleikhúsið og sam-
viskusamlega reynt að sýna sams
konar úrval alls kyns leikrita, ís-
lenskra og erlendra, gamalla og
nýrra án þess að hafa nokkum
tímann þurft þess. Þar mætti sem
hægast hafa uppi allt aðra stefnu
og sýna ekkert nema íslensk leik-
rit, nú eða pólsk leikrit og þætti þá
vafalaust mörgum súrt í brotið því
pólsk leikrit era yfirlýst leiðinleg á
Islandi. Að ekki sé minnst á þýsk
eða svissnesk, hvað þá rússnesk.
Þessi skoðun þjóðarinnar, á leiðin-
leika flestra evrópskra leikrita,
sjónvarpsmynda og kvikmynda,
skrifast á vel heppnaða dagskrár-
stefnu Sjónvarpsins í 34 ár, að
ekki sé minnst á frjálslynda af-
stöðu kvikmyndahúsaeigenda til
kvikmyndagerðar utan Holly-
wood, U.S.A.
Leikfélag Akureyrar hefur
meira að segja fylgt í fótspor stóru
systkina sinna í Reykjavík og
reynt að bjóða fjölbreytt úrval
þriggja leikrita á hverju leikári.
Eitt íslenskt, eitt útlenskt og eitt
af öðra hvora fyrmefnda taginu.
Leikfélag íslands fylgir sömu
stefnu og því er von að maður
spyrji sig hvort nokkuð sé hægt að
reka öðra vísi leikhús á íslandi.
Ekki segja þeir sem vit hafa á.
Þeir hafa mai'grekið til baka þá
staðhæfingu að hægt sé að reka
öðravísi leikhús á íslandi.Hvort
mér er óhætt að benda á að
Hafnafjarðarleikhúsið hefur fylgt
annarri stefnu og sýnt einungis ís-
lensk leikrit frá upphafi er auð-
vitað viðkvæm spurning en þetta
er þó staðreynd sem ég læt aðra
um að velta frekar iyrir sér.
Hvaða tilgangi þjónar íslenskt
leikhús? Er það fyrir áhorfendur?
Er það íýrir leikara? Er það íyrir
leikstjóra? Er það fyrir leik-
myndateiknara? Er það fyrir höf-
unda? Hver er ómissandi? Enginn
og allir. Er leikhús fyrst og fremst
vinnustaður þar sem um gólf
ganga starfsmenn sem telja starf
sitt göfugra en flestra annarra. I
hverju er sú göfgi fólgin? Að
skemmta fólki eina kvöldstund?
Að hafa ofan af fyrir því og draga
það frá öðram skemmtunum, s.s.
sjónvarpi og bíómyndum? Er það
tilgangurinn ogmarkmiðið? Að
standa sig í samkeppninni um
áhorfendur? Þetta era svona
spumingar sem leita á hugann
þegar hann fær að reika óáreittur
um stund og rifjuð er upp tilfinn-
ing fyrir því hvað leikhús gæti ver-
ið ef í stað ánægju og sáttar um
allt sem gert er væri til staðar
ágreiningur og jafnvel hræðsla við
sumt af því sem fram færi í leik-
húsinu. Að þeim 400 þúsundum
sem þar fara um sali væri stund-
um sagt eitthvað annað en það
sem þeir vildu heyra.
Sykur - hættulaus orku-
gjafi eða skaðvaldur?
ÞEGAR talað er um
sykur (viðbættan syk-
ur, unninn sykur, hvít-
an sykur eða strásyk-
ur) er yfirleitt um að
ræða tvísykrutegund-
ina súkrósa sem hefur
verið unninn á þann
hátt að honum fylgja
fá eða engin næringar-
efni sem voru til stað-
ar í afurðinni sem
hann er unninn úr -
oft úr sykurreyr og
sykurrófum. Súkrósi
samanstendur af
tveimur einsykruteg-
undum sem bindast
saman og nefnast
þrúgusykur og ávaxtasykur. Þess
má geta að súkrósa er að finna víða
í fæðu eins og í mörgum ávöxtum
og einnig í sumu grænmeti og
kornmeti.
Þriðjudagskvöldið 17. október
hélt Náttúralækningafélag Islands
málþing með yfirskriftinni: „Sykur
- hættulaus orkugjafi eða skaðvald-
ur? Frammælendur höfðu uppi
mismunandi skoðanir. Sem dæmi
má nefna að Anna Sigríður Ólafs-
dóttir næringarfræðingur benti á
þá staðreynd að sykurneysla hjá
börnum og unglingum væri allt of
mikil en neyslan nemur um og yfir
15% af heildarorkuefnaneyslu en
miðað við manneldismarkmið ætti
sykurneyslan ekki að fara yfir 10%.
Nefndi hún m.a. að ef mikil neysla
á viðbættum sykri væri viðhöfð yki
það líkur á að viðkomandi næði
ekki í öll næringarefni (vítamín,
steinefni) í viðunandi magni. Jafn-
framt sagði hún að sykur væri í eðli
sínu ekki hættulegt efni og því eng-
in þörf á að útiloka það úr fæðunni.
Aðrir frummælendur voru ósam-
mála Önnu Sigríði. Þannig fullyrtu
Jónas Kristjánsson ritstjóri, Jón
Bragi Bjarnason lífefnafræðingur
og Þorbjörg Hafsteinsdóttir, hjúkr-
unarfræðingur og „næringarþera-
pisti“, að sykur væri eitur og ííkni-
efni. Og Þorbjörg gat þess að ef
sykur væri fyrst að koma fram á
sjónarsviðið í dag væri hann eflaust
ekki leyfður nema með framvísun
lyfseðils. Og Þorbjörg benti enn-
fremur á að það væri samhengi á
milli sykurfíknar og alkóhólfíknar.
Jón Bragi sagði sykur ekki vera
náttúrulegt efni og vitnaði óspart í
bók sem hefur verið á metsölulista í
Bandaríkjunum og kallast „Sugar-
busters“ en í þeirri bók má lesa sér
til um víðþekkta megranarformúlu
sem skýtur alltaf upp kollinum ann-
að slagið en þar er fólk varað við að
neyta mikilla kolvetna og hvatt til
að borða mikið af fitu og prótein-
um. Jón sagði enn fremur að það
væri sérstaklega hættulegt að
neyta fæðutegunda
sem hefðu háan
„glýsemíustuðul"
vegna áhrifa þeirra á
hormónið insúlín og
benti í því sambandinu
á grænmeti eins og
gulrætur og kartöflur,
hvítt pasta og hrís-
grjón að ónefndum
bjór. Þegar Jón Bragi
var spurður að því í
fyrirspurnartíma hvað
hann teldi eðlilegt að
almenningur fengi
hátt hlutfall kolvetna
úr fæðunni (en mann-
eldismarkmiðin segja
50-60%) sagði hann að
25% væri heppilegt. Þess má geta
að næringarfræðingar/næringar-
ráðgjafar hafa í áratugi varað við
kúram sem þessum þar sem þeir
eru í eðli sínu hættulegir heilsu
manna. Sem dæmi má nefna að ef
slíkum kúrum er fylgt eftir í lengri
tíma (en sem betur fer gefast flest-
Næring
Við verðum að fara
varlega í yfírlýsingar-
gleði um, segir Olafur
Gunnar Sæmundsson,
að hin og þessi fæðan
eða tiltekinn orkugjafi
sé líkama okkar stór-
hættulegur.
ir upp innan nokkurra vikna) auk-
ast líkur á að fólk verði fyrir barð-
inu á næringarefnaskorti (vítamín-
og steinefnaskorti), nýrnavanda-
málum, gigtarvandamálum, þrálátu
harðlífi, hjartasjúkdómum og bein-
þynningai-vandamálum. Höfuðverk-
ir, ógleði og lystarleysi era aftur á
móti algeng vandamál sem gera
vart við sig á fyrstu dögum megr-
unarátaksins. Þess ber að geta að
Gunnar Valtýsson læknir, sérfræð-
ingur í innkirtla- og efnaskiptasjúk-
dómum, var einn þeirra sem tók
þátt í fyrirspurnartíma og varaði
hann eindregið við þessum banda-
rísku skyndimegrunarbókmenntum
eins og Sugar-busters og minntist
sérstaklega á einn vinsælasta
megrunarkúrinn í Bandaríkjunum
um þessar mundir sem kallast Atk-
ins-kúrinn. Atkins-kúrinn var
reyndar einnig afskaplega vinsæll
þar í landi fyrir um 25 áram. Sam-
kvæmt kúrnum má einvörðungu
neyta um 20 gramma af kolvetnum
á dag (dæmi: í einu epli eru um 20
grömm af kolvetnum). Ef miðað er
við um 1.200 hitaeininga fæði nem-
ur kolvetnaprósentan aðeins um
7%. Ástæða fyrir vinsældum slíkra
kúra er fyrst og fremst mikið
þyngdartap á stuttum tíma sem að-
allega má rekja til mikils vökva-
taps.
Eftir að hafa setið þetta málþing
sýnist mér ljóst að æði djúp gjá sé
á milli þeirra sem aðhyllast hina
hefðbundnu næringarfræði og
þeirra sem aðhyllast kenningar þar
sem sykur er talinn undirót allra
hugsanlegra kvilla sem hrjá nú-
tímamanninn. Sem næringarfræð-
ingur fullyrði ég að allir næringar-
fræðingar/næringarráðgjafar eru
sammála um að óhófleg sykur-
neysla er óæskileg en þeir eru
einnig sammála um að óhófsneysla
á hverju sem er sé hættuleg. Þann-
ig er hægt (og í reynd mjög al-
gengt) að fólk borði allt of mikla
fitu. Og þótt ótrúlegt megi virðast
þá er einnig hægt að fara í of mikla
neyslu á grænmeti og ávöxtum þó
að ofneysla slíkrar fæðu sé mjög
sjaldgæf og reyndar borða allt of
margir of lítið af ávöxtum og græn-
meti.
Það er mín skoðun að til að
neysluvenjur megi breytast til
batnaðar verðum við að fara var-
lega í yfirlýsingagleði um að hin og
þessi fæðan eða tiltekinn orkugjafi/
orkugjafar séu líkama okkar stór-
hættuleg. Heldur eigum við að ein-
setja okkur að temja okkur neyslu-
venjur sem ýta undir eðlilega
orkulega samsetningu og heildar-
neyslu. Hér skiptir miklu að borða
reglulega yfir daginn og góð þumal-
puttaregla segir að við ættum ekki
að láta líða lengri tíma á milli mála
en þrjá til fjóra klukkutíma á með-
an við eram vakandi. Enda er það
staðreynd að ef svengdartilfinning-
in er mjög æpandi borðum við
gjarnan yfir okkur og sá matur sem
við gjarnan veljum með eindæmum
orkuríkur. Hungraður maður leitar
fyrst og fremst í mat sem er sykur-
og fituríkur eins og súkkulaði, kök-
ur, tertur og þá ekki síður í mjög
fituríkan mat eins og djúpsteikta
kjúklingabita, samlokur með ma-
jónessalati, olíuríkar pitsur, feitt
kjöt, harðfisk með smjöri og rjóma-
sósur. .
Boðskapur næringarfræðinnar
varðandi sykur er skýr: Óhófs-
neysla sykurs er óæskileg en hún
er því miður staðreynd hjá mörg-
um, ekki síst hjá börnum og ungl-
ingum. Þar virðist gosdrykkjaþamb
vega þungt. Sykur er ekki fíkniefni
heldur einfaldlega „bragðgóður
orkugjafi.“
Höfundur er næringar-
fræðingur, Planet Pulse.
Ólafur Gunnar
Sæmundsson
Um sendiráð í Kanada
í TILEFNI þess að
nú hefur verið ákveðið
að sptja á stofn sendi-
ráð íslands í Kanada er
við hæfi að geta aðeins
forsögu þess máls á AI-
þingi fyrir um þrjátíu
áram.
í nóvember 1971
flutti sá sem þessar lín-
ur ritar ásamt tveimur
öðrum þingmönnum
Alþýðuflokksins, Pétri
Péturssyni og Bene-
dikt Gröndal, svohljóð-
andi þingsályktunartil-
lögu: „Alþingi ályktar
að skora á ríkisstjórn-
ina að staðsetja nú þeg-
ar íslenskt sendiráð í Kanada." Til-
lögunni var vísað til utanríkismála-
nefndar sem samþykkti einróma að
fjallað yrði um málið í sambandi við
nýskipan íslenskra sendiráða er-
lendis, sem þá var sögð til athugunar
í utanríkisráðuneytinu.
Við flutning tillög-
unnar á Alþingi var
bent á sömu meginrök
og í dag era talin til
stuðnings sendiráði í
Kanada, þ.e. „að í Kan-
ada eru búsettir fleiri
einstaklingar af ís-
iensku bergi brotnir en
annars staðar utan Is-
lands, sem með ýmsu
móti hafa haldið nafni
íslands hátt á lofti í
heimalandi sínu og
sýnt þjóðrækni og
ræktarsemi til alls, sem
íslenskt er“, eins og
segir í greinargerðinni
með tillögunni. Ennfremur var bent
á ýmsa sameiginlega hagsmuni Is-
lands og Kanada, sem tengdir eru
fiskveiðum og sölu sjávarafurða, og
önnur sameiginleg hagsmunamál.
Þótt nú séu liðin nær þrjátíu ár frá
Sendiráó
Því ber að fagna,
segir Stefán Gunn-
laugsson, að hugmyndin
um stofnun sendiráðs
í Kanada verður nú loks
að veruleika.
því hugmyndin um stofnun sendi-
ráðs í Kanada kom fram á Alþingi
ber að fagna því að hún er nú loks að
verða að veruleika, báðum þessum
vinaþjóðum til hagsbóta og fram-
dráttar. Ber því að þakka þeim sem
nú hafa komið þessu þarfa máli í
höfn.
Höfundur er fv. alþingismaður.
Stefán
Gunnlaugsson