Morgunblaðið - 04.11.2000, Side 21

Auglýsing
Krafturinn
kemur utan að
Björk Guðmundsdóttir veitir tónlistarverðlaunum Norðurlandaráðs viðtöku í Osló 1997
Samvinna sem opnar
listamönnum alþjóðlegar dyr
„Norðurlandanefhdin er áhugaverð-
asta nefndin,” fullyrðir Sigríður Jó-
hannesdóttir þingmaður Samfylking-
arinnar með bros á vör, en hún á sæti í
Norðurlandanefhd Norðurlandaráðs. I
þeirri nefnd er fjallað um norræn mál-
efhi, menningu, mennta- og félagsmál.
„Það er óendanlega margt, sem við
höfum að sækja í þetta samstarf,” segir
Sigríður um gildi norrænnar samvinnu
fyrir íslendinga og bendir á að það
gildi bæði um margvísleg tækifæri og
eins aðgang að fé.
„Það er aðeins nýlega, sem íslend-
ingar hafa í raun komist inn á alþjóð-
legan markað með bækur og kvik-
myndir,” bendir Sigríður á og það
gerist iðulega í samfloti við hinar
Norðurlandaþjóðimar. Og það gerist
ekki síst fyrir atbeina norræns sam-
starfs. Þar eru veittir styrkir til þýð-
inga og kvikmyndagerðar og gegnum
norræna markaðinn er leiðin greiðari
inn á alþjóðlegan markað ef verk hafa
áður fengið góðar viðtökur þar.
Sigríður átti þess nýlega kost að
vera við opnun Norðurlandahússins í
New York, þar sem norrænir lista-
menn eiga aðgang að góðum sal til að
kynna list sína og er sannfærð um að
sú aðstaða eigi eftir að skila norræn-
um listamönnnum miklum árangri.
Sama er uppi á teningnum í sendi-
ráðsbyggingu Norðurlandanna í
Berlín. Þar er einnig salur, sem nor-
rænir listamenn geta nýtt sér.
Verðlaunaveitingar em mikilvægur
þáttur í í norrænni menningarstarfsemi
og Sigríður bendir á að þær skipti
miklu máli fyrir norræna rithöfhnda og
tónskáld og einnig var það okkur til
mikillar hvamingar að fá umhverfis-
verðlaun Norðurlandaráðs á sínum
tíma, en þau hlaut Ólafur Arnalds
1998. „Norrænu verðlaunin vekja
mikk athygli og leiða bæði athygli að
vetkum einstakra listamanna og þeim
listgreinum eða verkefnum sem verið er
að verðlauna.”
Norræn samvinna er af margvísleg-
um toga og teygir sig langt út fyrir
pólitíska kerfið, en Sigríður bendir á
að mikilvægur þátmr í henni sé sam-
vinna þingmannanna f Norðurlanda-
ráði og ráðherranna í Norrænu ráð-
herranefndinni. Þó margt gott sé gert
er Sigríður þó á því að margt megi
fara betur í norrænni samvinnu og
bætir við að vonandi verði góðar um-
ræður í kjölfar skýrslu Jóns Sigurðs-
sonar og fleiri, vitringahópsins svo-
kallaða, um norræna samvinnu.
„Það hefur viljað brenna við að
mál einangrist og þeim hafi ekki ver-
ið fylgt nógu vel eftir inn á þjóðþing
landanna,” segir Sigríður. „Það hefúr
heldur ekki alltaf tekist að koma því á
framfæri við fjölmiðla hvað við erum
að gera því það er erfitt að velja at-
hygli þeirra. Það em fleiri þjóðþrifa-
mál en almenningur gerir sér grein
fyrir, sem við nú lítum á sem sjálf-
sagðan hlut og eru löngu komin til
framkvæmda, en áttu upptök sín í
umræðum og tillögum í Norður-
landaráði.”
Það var dauðaþögn í notalega
þingsalnum í Kaupmannahöftt, þeg-
ar íslendingarnir streymdu inn, seinir
vegna verkfalla og byls. Með tilþrif-
um steig Ragnhildur Helgadóttir í
ræðustólinn, vitnaði í Hávamál og
bað norræna bræður og systur um
stuðning í yfirstandandi þorskastríði
gegn Englendingum. Það em bráð-
um 25 ár síðan, næstum sá tími, sem
ég hef fjallað um Norðurlandaráð, en
þessi minning er skýrari og skarpari
en flestar aðrar.
Þegar umheimurinn þrýstir á stönd-
um við Norðurlandabúar saman. En
við emm líka viðkvæm fyrir þrýstingi
umheimsins. Og við sækjum kraftinn í
okkar eigin samvinnu að utan. Fimmt-
án árum eftir þorskastríðið sám þrír
skelfdir Eystrasaltsbúar á áheyr-
endapöllunum í sama þingsalnum,
leiðtogar endurreistra landa sinna, en
ennþá var þeim ekki boðið að sitja
niðri í salnum meðal Norðurlanda-
þjóðanna. Rússland virtist enn bein
hótun og þar voru menn óánægðir
með að fyrrum ríki Sovétríkjanna færu
alltof hratt inn í vestrænan yl.
Áður fyrr var togstreyta í umfjöll-
un um þá fundi ráðsins, sem fjölluðu
um kalda stríðið. Það var ekki hægt
að tala upphátt um allt. Öryggis-
stefnan var forboðnust. Vangaveltur
um kjarnorkuvopnalaust svæði á
Norðurlöndum varð efni í stórar fyr-
irsagnir. Nú eru hvorki utanríkismál
né varnarmál varasöm efni. Síðustu
hindruninni var rutt úr vegi fyrir
þremur árum þegar varnarmálaráð-
herrarnir stigu fæti inn á Norður-
landaráðsþing.
Að vera eða vera ekki með í ESB?
Spurningin var lengi ráðandi í nor-
rænni umræðu. Þegar menn höfðu
kosið, rykið var sest og afstaðan orðin
skýr varð undarlega kyrrt og rólegt í
kringum norræna samvinnu. Ákvarð-
anirnar voru teknar í Brussel. Sama
hvað sú stefna Norðurlandaráðs að
vera sammála um allt og hið hag-
kvæma samstarf var mikilvægt fyrir
einstaka Norðurlandabúa þá hvarf
það samt í skuggann.
Á mikilvægum sviðum hafa Norð-
urlöndin þó vísað veginn en samt
finnur maður daglega fyrir smá erg-
elsi: Af hverju tókst ekki að koma
Tele-X í gang? Af hverju get ég setið í
Stokkhólmi og séð gervihnattasend-
ingar frá stórum hluta heimsins - en
ekki frá Noregi og Danmörku? Eng-
inn getur sagt að norrænir stjórn-
málamenn hafi ekki reynt að vekja
áhuga á samstarfi sínu. Þeir hafa
skorið niður og skerpt það.
Flokkspólitíkin átti að blása nýju lífi í
það. En væri það ekki áhugaverðara
að uppgötva óvænt tengsl í norræn-
um stjórnmálum?
Það vildi svo vel til að komið var
auga á grannsvæðin: Ausmrstrendur
Eystrasaltsins, ömurleikann í Kal-
ingrad og nauðsyn Eystrasaltsþjóð-
anna á norrænni fyrirmynd. Sá sem
efast um kraftinn í norrænni sam-
vinnu ætti að heimsækja grannsvæð-
in og sjá hvað framtak ráðherra og
þingmanna hefúr hrint í framkvæmd
þar. Við ráðhústorgið í Tarm í Eist-
Iandi er lítil, norræn skrifstofa. Þar
simr Madis Kanarbik, sem talar sæn-
sku þó hann hafi sjaldan komið til
Norðurlandanna og er eldheitur
áhugamaður um allt norrænt. I hans
húsakynni koma námsmenn frá
Eystrasaltslöndunum til að teyga
þekkinguna frá gömlu, þreyttu
Norðurlöndunum.
Þetta er nýtt og eflandi sjónarhorn:
Norræn samvinna, sem við tökum sem
svo gefúa að hún er orðin hversdagsleg,
er ný og fersk á svæði, sem lengi hefúr
liðið skon á frelsi, lýðræði og þróun.
f samræðum handan við alla
skipulagningu getur margt gerst og
opinberast, sambönd eflast og vin-
átta grær. Fréttirnar streyma frá
þinginu, allt frá smáatriðum um
fjárframlag landanna til spaugilegs
rifrildis milli nágranna. Eftirvænt-
ingin er alltaf fyrir hendi. Hvað ger-
ist í ár? Endurtekning dansk-sænska
rifrildisins um
Barsebáck? Eða
kannski jafnvel
heit orðaskipti
milli Dana og
Færeyinga í átök-
urn þeirra um
ffjálsar Færeyjar?
Flisabcth Crona hcfur fjallad um norrxn
málcihi tjrir Svcnska Dagbladct.
Er nokkuð að gerast?
„Þú skalt taka Norðurlandaráð að
þér“ sagði starfsbróðir minn, þegar
við ræddum hver ætti að taka við
hans starfssviði. „Það fylgja því marg-
ar góðar ferðir, heilmikið af ókeypis
mat, en auðvitað er líka svolítið að
gera,“ sagði hann. Hann var á leið á
eftirlaun og vildi mér allt hið besta.
Ég gladdist líka yfir þessu, þó það
sé kannski í raun sama hvort maður
fylgist með fundum frá morgni til
kvölds í Kaupmannahöfn, Helsinki
eða Reykjavík meðan það hellirignir
úti. Og ef það hefúr verið heilmikið af
ókeypis mat þá var hann alla vega
borinn fram án þess ég tæki eftir því,
en þetta með að það væri “svolítið að
gera” fékk heldur aðra merkingu en
hann hafði í huga. Vandinn er nefni-
lega sá að auðvitað er enginn vandi að
,finna stiórnmálamenn og embætris-
menn, sem vilja svo innilega gjarnan
segja frá þeim tillögum, sem þeir eru
að vinna að - en ritstjórnin heftna sér
bara enga sérstaka ástæðu til að koma
þeim áleiðis til undrandi almennings.
„Ah, þú ert á Norðurlandaráðs-
þingi. Er nokkuð að gerast? Kemur
þetta til með að hafa nokkra þýðingu?
Er þetta eitthvað sem við eigum að
framkvæma hér heima? Heyrðu, við
höfum reyndar meira en nóg efni í
hádegisfféttirnar. Hringdu inn á síð-
degisfúnd fféttastjóranna og þá getum
við séð hvort það verður kannski rými
fyrir smá pistil ffá þér.” Nokkurn veg-
inn í þessum stíl voru svör heima-
manna á fféttastofúnni, þegar maður
reyndi að “selja” hugmyndina um það
góða við norræna samvinnu, sem er
alþýðleg og byggð á sjálfboðastarfi og
oft mjög jarðbundin. Gagnkvæmar
heimsóknir norrænna skólabekkja eru
dæmi um þetta. Allir geta haft á því
skoðun og glaðst yfir þeim - ef maður
er í þeim bekkjum, sem fára í ferð. En
það ryður engar forsíður eða er kippt
ffemst í útvarpsfféttirnar.
Það er auðvitað óréttmætt að taka
jafn umfangslítið dæmi og bekkja-
ferðir, en þær eru þó alla vega áþreif-
anlegar. Sama er hins vegar ekki hægt
að segja um margar af þeim pólitísku
yfirlýsingum, sem norrænu forsætis-
ráðherrarnir eða aðrir ráðherrar sam-
þykkja um háleit pólitísk markmið í
ffamtíð Norðurlandanna.
Ákvarðanaferlið frá hugmynd til
samþykktar er langt í norrænni sam-
vinnu, en smtt í samanburði við sam-
vinnuna innan Evrópusambandsins.
Langdregið ákvarðanaferli er alltaf
vandamál gagnvart almenningi, því
það verður Ieiðinlegt að lýsa efninu til
lengdar og móttakendur missa smátt
og smátt áhugann á því - „því þetta
höfúm við heyrt um svo oft áður“. En
í ESB-samvinnunni endar þetta þó
venjulega með ákvörðun, sem fær
bindandi lagaleg áhrif í aðildarlönd-
unum og verður því áhugaverð. I
samanburði við þetta ferli verða yfir-
lýsingar um hitt og þetta í norrænni
samvinnu heldur máttlausar.
En það er vissulega notalegt að vera
á Norðurlandaráðsþingum. Andrúms-
loffið er gott, líklega vegna þess að öll-
um líður vel í þessum félagsskap.
Óhindraður aðgangur að leiðandi
stjórnmálamönnum frá Norðurlönd-
unum ætti að gera þingin að sannköll-
uðu draumalandí fyrír þá blaða- og
fréttamenn, sem hafa með Norður-
löndin að gera. En það eru hins vegar
venjulega blaða- og fféttamenn er star-
fa við innlendar pólitískar fréttir, sem
eru sendir á þingin og þeir hafa ekki
sömu ánægjuna af því að hitta ráð-
herra frá hinum Norðurlöndunum.
Það má kannski segja að það sé innra
skipulagsmái fféttastofá og ritstjórna.
En það endar þó með því að verða
vandi lesenda, áhorfenda og hlust-
enda, því þannig missa þeir af betri
umfjöllun sem fengist ef það væm þeir
sem hefðu með Norðurlöndin að gera
er færu á þingin. Og þegar svo nor-
rænu þingmennirnir sitja heldur ekki í
sömu þingnefndum í Norðurlanda-
ráði og þeir gera heima fyrir slitnar
samhengið full-
komlega. Það er
því að vona að
nýjustu tillögur
um endurskipu-
lagningu starfsins
í Norðurlanda-
ráði bæti þar um.
Jette Hvidtfckft var um árabU
frcltaroiiur donslu rlkisútvarpsins.