Morgunblaðið - 04.11.2000, Qupperneq 72

- 72 LAUGARDAGUR 4. NÓVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
KAUPMANNASAMTÖKIN 50 ÁRA
Upphaflegu
baráttu-
málin í höfn
*
Kaupmannasamtök Islands eiga 50 ára
afmæli hinn 8. nóvember nk. Aí því tilefni
kemur afmælisrit samtakanna út hjá
Sögusteini í dag. Anna G. Ólafsdóttir
gluggaði í handritið og spjallaði við
Gunnar Snorrason, formann sögu-
nefndar Kaupmannasamtakanna, og
Lýð Björnsson, sagnfræðing og ritstjóra
bókarinnar, í vikunni.
Morgunblaðið/Kristinn
Gunnar Snorrason, formaður sögunefndar Kaupmannasamtakanna, og Lýður Björnsson, ritstjóri Sögu Kaup-
mannasamt akanna, unnu ötullega að því að bókin kæmi út fyrir 50 ára afmælið.
Sögunefnd KÍ ásamt Lýði Björnssyni ritstjóra. F.v. Jón Björgvinsson, Lýður Björnsson, Hreinn Sumarliðason
ritari, Gunnar Snorrason formaður, Sigurður Magnússon og Jón Júliusson.
ERSLUNARHÆTTIR
hafa auðvitað gjörbreyst
frá því fjögur sérgreina-
félög tóku höndum saman
um stofnun Sambands smávöru-
verslana, fyrirrrennara Kaup-
mannasamtaka Islands, fyrir hálfri
öld. Islendingar voru búnir að eyða
stríðsgróðanum, innflutningur var í
lágmarki og skömmtun jafnvel meiri
en á stríðsárunum. Hið svokallaða
Fjárhagsráð hafði með höndum veit-
ingu gjaldeyris- og innflutningsleyfa
fyrir öllum sköpuðum hlutum. Ekki
var heldur leyfður innflutningur á
nándar nærri öllum tegundum vam-
ings. Sumt þótti algjör óþarfi eins og
kemur fram í reglugerð undir yfir-
skriftinni Reglugerð um takmörkun
á innflutningi á óþarfa varningi frá
haustinu 1931. I fyrstu greininni
kemur fram að bannað sé að flytja til
landsins vaming á borð við vefnað-
arvöru ef frá er talinn fiskstriginn
hessian, nýir og þurrkaðir ávextir,
hljóðfæri alls konar og grammófón-
plötur, skófatnaður, skip og bátar
o.fl. Samband smásöluverslana sá
því fram á ærin verkefni við að létta
af hvers kyns verslunarhömlum á
upphafsárunum. Nafni sambandsins
var ekki löngu síðar breytt í Kaup-
mannasamtök íslands og baráttan
hefur haldið áfram allt fram á þenn-
iöan dag. Engu að síður er ekki hægt
að segja annað þegar litið er til baka
en að helstu baráttumálin séu í höfn
þótt alltaf megi nefna eitt og annað
eins og baráttuna fjrír því að léttvín
og bjór verði selt í verslunum," segir
Lýður Björnsson sagnfræðingur og
ritstjóri Sögu Kaupmannasamtaka
íslands. Bókin verður fyrsta bindið í
■itröðinni Kaupmenn og verslun á
Islandi og kemur út hjá Sögusteini í
tilefni af 50 ára afmæli Kaupmanna-
samtakanna í næstu viku.
„Kartöflustríðið“
Að stofnun Sambands smásölu-
verslana komu: Kaupmannafélag
Hafnarfjarðar, vefnaðarvörukaup-
menn, matvöru- og búsáhaldakaup-
menn og járnvörukaupmenn.
„Kaupmennirnir voru óánægðir með
hvemig Verslunarráðið stóð sig
gagnvart Fjárhagsráðinu og töldu
hlut smávöruverslunarinnar íyrir
borð borinn. Hópurinn ákvað því að
taka höndum saman um að þrýsta á
breytingar. Ekki leið heldur á löngu
þar til Fjárhagsráðið var lagt niður
og farið að rýmka um skömmtunina.
Kaupmannasamtökin íétu ekki deig-
an síga og börðust fyrir því af einhug
að fá Austantjaldsviðskiptin til sín
ekki löngu síðar. Hvorki gekk því
\ miður né rak í þeirri baráttu. Af öðr-
um baráttumálum samtakanna er
hægt að nefna betri meðferð á mat-
vöru, heimild til að selja mjólk í al-
mennum matvöruverslunum og kar-
töflur í minni sekkjum en 50 kg,“
segir Lýður og víkur talinu að „kart-
öflustríðinu“ á árunum 1961 til 1962.
• „Grænmetisverslun landbúnaðarins
vildi aðeins selja kaupmönnum kart-
öflur í 50 kg ógegnsæjum sekkjum.
Kaupmennirnir voru að ýmsum
ástæðum óánægðir með sekkina, t.d.
gat verið erfitt að sjá hversu hátt
hlutfall af kartöflum væri skemmt
og talsvert magn af mold gat fylgt
með í kaupunum fyrir utan fyrir-
höfnina við að endurpakka kartöfl-
unum í smærri umbúðir. Samtökin
ákváðu að endingu að bregðast við
vandanum með því að blása til eins
konar verkfalls, þ.e. kaupmenn
hættu að selja kartöflur. Lausnin
RÍKISSJÓÐUR tapar árlega
tugmilljónum króna í tollatekjum,
söluskatti og öðrum sköttum vegna
stórkostlegs smygls til landsins. AI-
þýðubiaðið hefur áður sýnt fram á
með tölum, að meirihlutinn af næl-
onsokkum og úrum, sem til landsins
koma, eru flutt inn á ólöglegan
hátt.
Alþýðublaðið hefur átt viðtal við
þekktan kaupsýslumann í Reykja-
vík, sem verzlar m.a. með kvenfatn-
að. Hann er Ragnar Þórðarson í
Markaðnum.
Ragnar er þeirrar skoðunar að
80-90% af erlendum kvenfatnaði,
sem notaður er á íslandi, sé fluttur
tii landsins á ólöglegan hátt. Ástæð-
una telur hann fyrst og fremst háa
tolla.
Ragnar sagði, að smyglið væri
hið mesta þjóðarhneyksli, sem eng-
in ríkisstjórn hefði viljað taka föst-
um tökum.
varð sú að þeir fengu kartöflumar í
minni pakkningum og þá varð pökk-
unarkostnaðurinn loks viðurkennd-
ur.“
Langdregnar
mjólkurdeilur
Gunnar Snorrason, formaður
sögunefndar Kaupmannasamtak-
anna, minnist sérstaklega á barátt-
una fyrir því að mjólk yrði seld í
verslunum. „Ein langdregnasta bar-
áttan stóð um að fá leyfi til að selja
Rætt við Ragnar
Þórðarson
„Með svo háum tollum, sem hér
eru nú, verður aldrei hægt að koma
í veg fyrir smygl," sagði Ragnar
„enda má segja að hver einasti far-
þegi með skipum og flugvélum, þar
með taldir æðstu embættismenn
þjóðarinnar, flytji ólöglega inn t.d.
fatnað fyrir sig og vini og vanda-
menn. Þar við bætast svo atvinnu-
smyglararnir."
„Eg er sjálfur í smygluðum skóm
og fotum, þ.e.a.s. að ég keypti þau í
utanlandsferð,“ sagði Ragnar, „Ég
var staddur í stjórnarráðinu fyrir
nokkrum árum til að ræða við ráð-
herra um hina háu tolla. Okkur
kom saman um að það væru ekki
margar stúlkurnar, sem þar vinna,
sem ekki væru í „smygluðum“
skóm.“
mjólk í almennum matvöruverslun-
um. Deilumar urðu talsvert harðar
og birtust m.a. í fyrirsögnum eins og
„Börn fá súra mjólk“ á síðum dag-
blaðanna,“ segir hann og tekur fram
að deilumar hafi staðið í rúman ára-
tug. „Á endanum þurftu matvöra-
kaupmennirnir að kaupa mjólkur-
búðimar á uppsettu verði Mjólkur-
samsölunnar. Annars er í
framhjáhlaupi vert að vekja athygli
á því að fyrir breytinguna var algjör
happdrættisvinningur fólginn í því
„Á hvetjum degi er komið í
Markaðinn og spurt, hvort við vilj-
um ekki selja kjóla, sem maðurinn,
frændinn eða kunninginn hefði
keypt erlendis. Það hefur verið
komið heim til mfn og sjálfsagt til
fleiri, og börn boðið smyglaða silki-
sokka. Þannig er ríkið, bærinn og
verzlunarfólk snuðað, en erlendir
menn græða,“ sagði Ragnar.
„Hvað hefur verið flutt inn af
pelsum sl. 5 ár? Þeir eru áreiðan-
lega ekki margir, sem tollur hefur
verið greiddur af. Menn ættu svo að
fara á frumsýningu í Þjóðleikhús-
inu eða aðrar opinberar samkomur
og telja alla pelsána þar. Tollur t.d.
af minkapels er 200-300 þúsund
krónur, kostar ekki undir 100 þús-
und krónum í innkaupi. Af einuxn
slíkum pels fengjust því árslaun
tveggja til þriggja ráðherra."
Alþýðublaðið,
2. ágúst 1961.
fyrir matvörakaupmenn að hafa
mjólkurbúð í nágrenninu því þangað
lá einatt stríður straumur viðskipta-
vina.“
Kaupmenn innan samtakanna
hafa væntanlega ekki alltaf verið á
sama máli?
„Nei, að sjálfsögðu ekki, enda
ekkert eðlilegra," segir Gunnar og
brosir. „Eg get rifjað upp að kaup-
menn hafa deilt um afgreiðslutíma
verslana frá því fyrir stofnun sam-
takanna. Eins og flestir gera sér
væntanlega grein fyrir hefur frelsið
orðið ofan á. Núna geta verslanir að
fengnu leyfi borgarstjóra haft opið
allan sólarhringinn. Lengi vel vora
kaupmenn heldur ekki á eitt sáttir
um hvað væri eðlilegt að selja í sölu-
turnum. Kaupmenn í matvöraversl-
unum töldu að sölutumarnir væra
orðnir að litlum matvöraverslunum
með langan opnunartíma. Smám
saman lægði öldurnar og önnur deila
tók við þegar kaupmenn í söluturn-
um komu fram með svipaðar ásak-
anir í garð bensínstöðva."
Stóra stökkið
Gunnar og Lýður eru spurðir að
því hver séu helstu baráttumál sam-
takanna um þessar mundir. Gunnar
tekur undir með Lýði um að helstu
baráttumálin í tengslum við afnám
hvers kyns viðskiptahafta séu í höfn.
Lýður segir að geysilega stórt stökk
hafi verið tekið fram á við á árabilinu
1983 til 1985. „Ekki þurfti lengur að
biðja um opinbert leyfi fyrir öllu,“
segir hann. „Hlutverk Verðlagsráðs
hætti að snúast um verðlagningu og
fór að snúast um eftirlit. Vextir vora
gefnir frjálsir og hætt var að
skammta ferðamannagjaldeyri. Hér
áður fyrr var ekki óalgengt að legið
væri í líklegu fólki til að fá'gjaldeyri
til viðbótar við venjulegan skammt
enda var langt því frá að ríflega væri
skammtað. Eg man að bankamönn-
um vora úthlutuð 30 pund hverjum
til hálfsmánaðar ferðalags til París-
ar árið 1958. Hópurinn sótti um
hækkun og fékk þvert nei því talið
var að um slæmt fordæmi yrði að
ræða.“
Gunnar nefnir sem dæmi að bar-
átta samtakanna snúist nú m.a. um
skatta- og tollamál. Hann segir að
ekki megi heldur gleyma baráttunni
um sölu á léttvíni og bjór í matvöra-
verslunum og Lýður skýtur því inn í
að fyrst hafi verið imprað á því árið
1966. „Annars hefur hlutverk Kaup-
mannasamtakanna auðvitað verið að
breytast. Núna eram við orðin hluti
af Samtökum verslunar og þjónustu
sem era ein deild í Samtökum at-
vinnulífsins. Ekki er óhugsandi að á
næstunni verði breyting á sér-
greinafélögunum, enda hefur verk-
efnum þeirra farið fækkandi frá því
að deila þurfti út kvótum af ýmsum
varningi til verslana um miðja öld-
ina,“ segir Gunnar og tekur fram að
innan samtakanna starfi þrír stofn-
lánasjóðir við að veita lán og ávaxta
fé félagsmannanna. „Stofnlánasjóð-
Kvenfatnaður að mestu smyglaður?