Morgunblaðið - 26.11.2000, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 26. NÓVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ftforgifiiHftfeife
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MÝVATN OG VARÚDARREGLA
AÐALHEIÐUR Jóhannsdóttir,
lögfræðingur, sem stundar dokt-
, orsnám í umhverfísrétti við
Uppsala-háskóla, skrifaði athyglisverða
grein í Morgunblaðið hinn 12. nóvember
sl. þar sem hún fjallaði um svonefnda
varúðarreglu í tengslum við deilur um
kísjlgúrvinnslu við Mývatn.
í upphafí greinarinnar segir Aðal-
heiður Jóhannsdóttir: „Það er óhætt að
segja, að blað hafí verið brotið í íslenzk-
um umhverfisrétti með úrskurði um-
hverfisráðherra hinn 1. nóvember sl. en
til úrskurðar var kærður úrskurður
Skipulagsstofnunar um kísilgúrvinnslu
úr Mývatni frá 7. júlí sl. Ekki aðeins tel-
ur ráðherra að byggt sé á varúðarregl-
unni í úrskurðinum frá 7. júlí sl., hann
telur greinilega eina varúðarreglu vera
til og vísar til reglu 15 í Ríó-yfirlýsing-
unni frá 1992. Sú tilvísun er í sjálfu sér
afar jákvæð og ber að fagna því, að ís-
lenzk umhverfisyfirvöld telji sig vera
lagalega bundin af reglu 15. En því mið-
ur er tilvísun til þessarar reglu byggð á
nokkrum misskilningi um innihald og
lagalegt gildi og lýsir djúpstæðri van-
þekkingu í umhverfisrétti. Staðan er
ekki svona einföld.“
Síðan fjallar höfundur almennt um
varúðarreglu og víkur síðan að því,
hvernig hún birtist í úrskurði skipulags-
stjóra frá 7. júlí og segir: „Eg tel að í
úrskurðinum hafi ekki verið fylgt neinni
varúðarreglu. Framkvæmdaraðili naut
alls vafa, sem kom fram í mati á um-
hverfisáhrifum, öðrum gögnum og flest-
um umsögnum og í úrskurðinum sjálf-
um, þrátt fyrir að ekki leiki nokkur vafi á
að það ríkir vísindaleg óvissa um það,
hvort og hvernig áhrif kísilgúrnám hef-
ur á lífríki Mývatns. Þetta má einfald-
lega lesa út úr óendursögðum og óstytt-
um gögnum málsins og fylgiskjölum og
kemur þar að auki fram í úrskurðinum
sjálfum og niðurstöðum hans.“
Loks segir Aðalheiður Jóhannsdóttir:
„Ég tel, að í úrskurðinum frá 7. júlí sl.
hafi verið komizt að þeirri niðurstöðu, að
kísilgúrvinnslan á námusvæði 2 hafi í för
með sér umtalsverð umhverfisáhrif og
að ekki hafi verið beitt varúðarreglu í
úrskurðinum og því síður í úrskurði um-
hverfisráðherra frá 1. nóvember sl.
Jafnframt tel ég að hin íslenzka varúðar-
regla umhverfisráðherra sé ekki í neinu
samræmi við reglu 15 í Ríó-yfirlýsing-
unni né nokkra aðra varúðarreglu."
Stefán Thors, skipulagsstjóri ríkis-
ins, segir í samtali við Morgunblaðið á
laugardag fyrir viku, að hann sé ósam-
mála Aðalheiði Jóhannsdóttur. Hann
vísar til þess, að í úrskurði Skipulags-
stofnunar frá sl. sumri segi m.a. svo:
„Islendingar hafa með alþjóðlegum
samningum skuldbundið sig til að hafa
svokallaða varúðarreglu að leiðarljósi. I
henni felst að ekki megi nota vísinda-
lega óvissu til að heimila framkvæmdir,
náttúran eigi að „njóta vafans“.“
Síðan vísar skipulagsstjóri til um-
sagnar Skipulagsstofnunar hinn 9.
október sl., en þar segir m.a.: „Niður-
staða úrskurðarins varðandi námu-
svæði 2 byggist hins vegar á því, að sýnt
hafi verið fram á við aðra athugun að
unnt sé að vinna kísilgúr á námusvæði 2
án þess að vinnsla þar hafi í för með sér
umtalsverð umhverfisáhrif. Vegna þýð-
ingar svæðisins sé hins vegar nauðsyn-
legt að leyfisveitingar til efnistöku á
námusvæði 2 byggist á mjög ítarlegum
framkvæmdalýsingum og áætlunum,
sem og afdráttarlausum vöktunaráætl-
unum og viðmiðun um hvenær
vöktunarmælingar kalli á breytingar á
framkvæmdum eða stöðvun fram-
kvæmda.“
I Morgunblaðinu í fyrradag birtust
hins vegar stutt viðtöl við Magnús Jó-
hannsson, ráðuneytisstjóra í umhverf-
isráðuneytinu og Siv Friðleifsdóttur,
umhverfisráðherra. Ráðuneytisstjór-
inn segir: „Við tjáum okkur ekki um
úrskurði ráðuneytisins. Þeir eru rök-
studdir í heild sinni.“
Umhverfisráðherra segir: „Þetta er
úrskurður okkar eftir mjög faglega og
ígrundaða umfjöllun og hann skýrir sig
sjálfur.“
Þetta geta ekki talizt fullnægjandi
svör frá umhverfísráðuneyti. Lögfræð-
ingur með sérþekkingu á sviði umhverf-
isréttar setur fram rökstudda gagnrýni
á niðurstöðu ráðuneytis og Skipulags-
stofnunar ríkisins. Skipulagsstjóri
bregst þannig við að hann svarar með
rökum og ljóst að ágreiningur hans og
Aðalheiðar Jóhannsdóttur byggist á
mismunandi túlkun á fyrirliggjandi
gögnum.
Ráðuneyti umhverfismála veitir hins
vegar engin efnisleg svör. Þegar um svo
mikilvægt mál er að ræða og gagnrýni,
sem er byggð á faglegri þekkingu og
efnislegum rökum, verður að gera þá
kröfu til ráðuneytisins að það veiti efn-
isleg svör. Það er liðin tíð að stjórnvald
geti afgreitt rökstudda gagnrýni með
þessum hætti.
SL. FIMMTUDAG birtist hér í
Morgunblaðinu frásögn af Fé-
lagi áhugafólks um menningar-
fjölbreytni, sem nýlega var
stofnað á Vestfjörðum. I þeirri
frásögn kom fram að félagið,
sem nefnist Rætur var stofnað í
október sl. en aðdraganda að
stofnun þess megi rekja til ársins 1992, þegar
haldinn var alþjóðatrúarbragðadagur fyrir vest-
an og kom þá í ljós að í byggðunum við Djúp bjó
fólk af 22 þjóðemum.
Frá árinu 1998 hefur verið efnt til alþjóðlegrar
hátíðar á Vestfjörðum og sama ár var settur upp
bás á atvinnuvegasýningu, sem þar var haldin.
Markmiðinu með því lýsir Inga Dan, formaður fé-
lagsins, með þessum orðum í samtali við Morgun-
blaðið: „Við höfðum verið að velta fyrir okkur
þeim atgervisflótta, sem einkenndi vestfirzkt
samfélag. Við missum margt ungt og kraftmikið
fólk frá okkur, sem skilur eftir sig stórar eyður í
samfélaginu og atvinnulífinu. En hingað hefúr þó
flutzt mjög vel menntað og hæfileikaríkt fólk frá
öðrum löndum, sem er ekki gefinn kostur á að
nýta starfskrafta sína og frumkvæði sem skyldi.
Þetta er að okkar mati ansi öfugsnúið og lá því
beint við að við settum upp bás á atvinnuvegasýn-
ingunni til að vekja athygli á þeim möguleikum,
sem felast í aðkomulolki."
Á næsta ári verður opnuð svonefnd nýbúamið-
stöð á Vestfjörðum. En jafnframt hafa komið
fram hugmyndir um að landsmiðstöð um málefni
nýbúa yrði staðsett þar, sem ekki er einhugur
um. Þegar Inga Dan er spurð um rökin fyrir því
að koma slíkri starfsemi fyrir á Vestfjörðum segir
hún í samtali við Morgunblaðið sl. fimmtudag: „í
sjálfu sér ekki önnur en þau að það er mjög brýnt
að landsbyggðin fái að leika fleiri hlutverk í þjóð-
félaginu en hingað til hefur tíðkazt. Eg hef gjam-
an líkt ástandinu núna við jafnréttisbaráttu
kvenna fyiir um 20-30 árum. Þá höfðu konur af-
skaplega takmarkað verksvið og hlutverk þeirra
var mjög takmarkað. Karlar treystu konum ekki
fyrir fleiri hlutverkum. Eg skynja landsbyggðina
núna í nákvæmlega sömu spomm. Höfuðborgar-
svæðið treystir okkur ekki fyrir öðram hlutverk-
um en fiskvinnslu og framleiðslu landbúnaðar-
afurða. Það hlýtur hver maður að sjá hvert stefnir
ef þeirri þróun verður ekki snúið við.“
Líklega er hvergi á landinu búsett stærra hlut-
fall fólks af erlendum upprana en á Vestfjörðum.
Það fer tæpast á milli mála, að ekki væri hægt að
halda uppi nægilegri atvinnustarfsemi í þeim
landshluta ef ekki kæmi til fjöldi fólks, sem þang-
að hefur flutt frá öðram löndum. Vestfirðingar
hafa af þessum sökum meiri og fjölbreytilegri
reynslu af sambúð með fólki af erlendum upprana
en nokkurt annað byggðarlag á íslandi. Og það er
sérstaklega ánægjulegt að sú sambúð hefur verið
mjög góð. Frá Vestfjörðum hafa borizt sáralitlar
fréttir af vandamálum í þeirri sambúð. Hitt fer
ekki á milli mála, að sá tiltölulega stóri hópur
fólks, sem þangað hefur flutt frá útlöndum hefur
auðgað mjög mannlífið og menningarlífið á Vest-
fjörðum. Að því leyti til geta Vestfirðir sýnt okkur
í hnotskurn hver gera má ráð fyrir að þróunin
verði um land allt á næstu áram og áratugum.
Við íslendingar eram víðförlir og höfum setzt
að víða um heim. Okkur finnst það sjálfsagt. Við
teljum það hluta af sjálfsögðum mannréttindum
að geta búið í öðra landi ef okkur sýnist svo. Einu
gildir hvort um er að ræða Norðurlönd, þar sem
flestir íslendingar búa, ef ekki era taldar með ís-
lendingabyggðimar í Vesturheimi, önnur
Evrópulönd, Asíulönd eða hvaða hluti heims sem
er.
Þessi réttur er að sjálfsögðu gagnkvæmur.
Með sama hætti og við ætlumst til að geta fest
rætur í öðru landi, ef svo ber undir, er eðlilegt að
fólk frá öðram löndum ætlist til hins sama hér. Og
það er jafn sjálfsagt að fólk af 22 þjóðernum búi á
Vestfjörðum eða hvar sem er á íslandi eins og að
við búum hvar sem er í heiminum.
Við höfum takmarkaða reynslu af búsetu fólks
frá öðram löndum á íslandi. Hér bjuggu að vísu
um aldir danskir embættismenn en þeir vora fáir.
Eftir að íslenzkir æskumenn fóra að leita til náms
í öðram löndum að einhverju marki nokkuð
snemma á öldinni komu þeir heim með erlenda
maka sér við hlið, sérstaklega frá Danmörku eða
öðram Norðurlöndum, eitthvað frá Þýzkalandi og
öðrum löndum. Þetta fólk aðlagaðist íslenzku
þjóðfélagi vel.
Fyrir heimsstyijöldina síðari og í kjölfar henn-
ar kom hingað nokkur hópur vel menntaðra tón-
listarmanna, flestir frá þýzkumælandi þjóðum,
sumir af Gyðingaættum. Segja má að þeir hafi
haft byltingarkennd áhrif á íslenzkt menningai--
líf. Eftir stríð komu hingað allmargar þýzkar kon-
ur til starfa, ekki sízt í sveitum. Enn gerðist það,
að þær aðlöguðust íslenzku samfélagi vel.
Vegna Víetnamstríðsins var töluverðm- hópur
flóttamanna frá Víetnam landlaus og dreifðust
þeir víða um heim. M.a. kom nokkur hópur þeirra
hingað. Þegar fyrstu flóttamennirnir komu fyrir
aldaiíjórðungi eða tæplega það, gat ritstjórn
Morgunblaðsins merkt fyrstu vísbendingar um
andstöðu við að útlendingar flyttust hingað til
lands. Nafnkunnir einstaklingar höfðu samband
við ritstjóm blaðsins, vöruðu við því sem í vænd-
um væri og töldu, að fleiri mundu fylgja í kjölfar-
ið. Þegar þessum nafnkunnu einstaklingum var
boðið að lýsa skoðunum sínum undir eigin nafni á
síðum blaðsins var því boði hafnað á þeirri for-
sendu, að stöðu sinnar vegna gætu þeir ekki
blandað sér í þessar umræður á opinberam vett-
vangi.
Reynslan af flóttafólkinu frá Víetnam hefur
verið afar góð. Þeir og aðrir, sem fylgt hafa í kjölf-
ar þeirra hafa fest hér rætur, komið upp myndar-
legum atvinnurekstri, auðgað íslenzkt þjóðlíf og
era fyrirmyndarþegnar í íslenzku samfélagi. I
þessari sambúð fólks af ólíku þjóðemi hafa ekki
komið upp önnur eða meiri vandamál, en upp
koma á meðal Islendinga sjálfra.
Nú er svo komið, að við Islendingar leitum
skipulega eftir því, að útlendingar flytjist hingað
til lands. Það verður sífellt erfiðara fyrir okkur að
halda atvinnulífi okkar gangandi af fullum krafti
án þess að fá fleii-a fólk hingað. Engum dettur í
hug að draga úr umsvifum eða framkvæmdum
vegna skorts á mannafla. Viðbrögðin era alltaf
þau að leita eftir því að fá hingað fólk frá öði’um
löndum.
Það væri hins vegar barnaskapur að halda, að
eftir því, sem fólki fjölgar af mismunandi þjóð-
ernum, með mismunandi trúarbrögð og frá öðr-
um menningarheimum en við þekkjum, eigi ekki
eftir að koma hér upp áþekk vandamál og komið
hafa upp annars staðar. Það er tæpast hægt að
segja að þau séu komin upp en það má sjá vís-
bendingar hér og þar um að við þeim má búast.
Fyrir skömmu var haldinn foreldrafundur í
skóla á höfuðborgarsvæðinu til þess að ræða
vanda, sem upp var kominn vegna þess að stúlka,
íslenzk stúlka, var lögð í einelti í skólanum. Móðir
í hópnum, sem hafði haft spurnir af því hjá dóttur
sinni, að þrjár stúlkur í skólanum af serbneskum
ættum, væra einangraðar og afskiptar, spurðist
fyru- um, hvað hefði verið gert til þess að taka á
þeim vanda. í ljós kom, að ekkert hafði verið gert.
Liggur þó í augum uppi, að tilfinningalegur vandi
stúlknanna þriggja af serbneskum ættum var
ekki minni en íslenzku stúlkunnar, sem lögð var í
einelti.
Nú hefur það áreiðanlega ekki verið ætlun
skólayfirvalda að mismuna nemendum eftir þjóð-
erni. Líklegra er að hér hafi hugsunarleysi ráðið
því, að ekkert var gert í málum stúlknanna af
serbneskum ættum fyrr en athygli var vakin á
vanda þeirra.
Fyrr á þessu ári var
hér á ferð einn af leiðara-
höfundum bandaríska
stórblaðsins The New
York Times. Hann spurði
viðmælanda sinn, hvort
það væri satt, að hér hefðu ekki skapast nein
vandamál vegna fjölgunai- útlendinga á íslandi,
sem orð væri á gerandi. Honum var sagt, að það
væri satt.
Kynþáttahatur þrífst ekki sízt vegna menntun-
arleysis og þar sem fólk er illa upplýst. Að þessu
leyti njótum við, sem búum hér á íslandi sér-
stöðu. Þjóðin er vel menntuð og hún er vel upp-
lýst. Við höfum öll tækifæri til að byggja hér upp
fyrirmyndarþjóðfélag á mörgum sviðum og þ. á
m. að því er varðar búsetu fólks af öðram þjóð-
ernum á íslandi.
Þessi málefni hafa lítið verið rædd fram til
þessa. Að einhverju leyti er það vegna þess, að
það hafa ekki verið sérstök tilefni til að ræða þau.
Að öðra leyti hefur kannski leynzt sá ótti með
mönnum, ekki sízt á fjölmiðlum, að umræður
gætu leitt til þess, að vandamál, sem ekki væra til
staðar, yrðu til.
Nú hefur fólki af erlendum upprana hins vegar
fjölgað svo mikið að það koma upp margvísleg
viðfangsefni, sem ráða þarf fram úr og það á ekki
sízt við um tungumálakunnáttu.
Vafalaust er íslenzka erfið viðureignar fyrir út-
lendinga. Þó er nokkuð ljóst, að þeir munu eiga
erfitt með að verða eðlilegir þátttakendur í ís-
lenzku samfélagi nema með því að læra íslenzku.
Þessi vandi er fyrst og fremst bundinn við fyrstu
kynslóð þeirra, sem hingað flytja. Bömin læra ís-
lenzku fljótt og vel. Það er ánægjulegt og
skemmtilegt að fylgjast með börnum og ungling-
um og ungu fólki af mismunandi þjóðernum og
mismunandi litarhætti tala lýtalausa íslenzku.
Fyrir þá, sem eldri era, er það stundum óvænt en
Forystugreinar Morgunblaðsins
2$. nóvember 1955 „Það eru
ekki Sjálfstæðismenn, sem
skapað hafa vandamál
bragganna en það era Sjálf-
stæðismenn, sem verða að
leysa þau og að því miða til-
lögur þeirra.
Eins og mönnum er í
fersku minni var aðstreymið
til Reykjavíkur á stríðsárun-
um og fyrstu áranum eftir
stríð óstöðvandi og óviðráð-
anlegt. Þeir, sem fyrir voru í
Reykjavík höfðu ekki undan
að byggja yfir alla hina
miklu og óvæntu fólksfjölg-
un og af því skapaðist það,
að fjöldi manns tók herskál-
ana til íbúðar, þó slíkt væri
örþrifaráð. Gegn þessu varð
ekki spyrnt, eins og þá stóð
á, en öllum var ljóst, að tjald-
að var til einnar nætur. Sú
nótt er nú að líða eða liðin og
er nú ekki annað fyrir dyrum
en að byggja verður varan-
legt íbúðarhúsnæði í stað
hinna fallandi herskála."
26. nóvember 1965 „Jóla-
bókaútgáfan er í fullum
gangi. Mikill fjöldi bóka
kemur út fyrir þessar hátíð-
ar, eins og oftast áður hin
síðari ár. Bókagjafir til vina
og vandamanna á jólum er
fagur og góður siður. íslend-
ingar segjast vera bókaþjóð,
og era það. Þrátt fyrir það er
bókmenntalegur þroski og
smekkur útgefenda og les-
enda að sjálfsögðu mjög mis-
jafn eins og gengur. Enn
sem komið er, hefur tiltölu-
lega lítið komið út af góðum
bókum fyrir þessi jól, þegar
undan era skilin nokkur rit-
söfn eldri höfunda. En e.t.v.
á eftir að rætast úr í þessum
efnum, þegar líður nær hin-
um mikla markaði."
26. nóvember 1975: „í kjölfar
þessara mótmæla til ríkis-
stjórnar Bretlands er eðli-
legt, að íslenzka ríkisstjórnin
taki ofbeldisaðgerðir Breta
upp á vettvangi Atlantshafs-
bandalagsins og jafnframt er
þýðingarmikið að afla stuðn-
ings vinveittra ríkja beggja
vegna Atlantshafsins og hjá
Sameinuðu þjóðunum gegn
ofbeldisaðgerðum Breta.
Mestu skiptir þó að við Is-
lendingar stöndum saman
sem einn maður frammi fyrir
ofbeldinu. Nú dugar ekki að
láta hið landlæga sundur-
lyndi ráða ferðinni.“
Tækifæri
okkar
*
Islendinga