Morgunblaðið - 26.11.2000, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 26. NÓVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
I FYRIRRUMI
Kolbrún Oddsdóttir er í hópi þeirra fyrstu hér á landi
sem lögóu fyrir sig landslagsarkitektúr. Hún hefur feng-
ist viö fjölþætt verkefni sem vakið hafa athygli. Hildur
Einarsdóttir ræöir viö hana um starf hennar en í því hef-
ur hún á ýmsan hátt farið óhefóbundnar leiðir.
FERÐINNI er heitið til Hveragerðis
þar sem Kolbrún býr og starfar sem
umhvefisstjóri. Það tekur ekki lang-
an tíma að aka á milli Reykjavíkur
og Hveragerðis. Af Kambabrún
blasir blóma- og heilsubærinn við. Eitt elsta
kennileiti bæjarins, hvítur gufustrókur, sem
liðast upp úr jarðhitasvæðinu í miðju bæjarins,
bærist fyrir léttum andvara og í fjarlægð
minnir hann á flögrandi fuglahóp. Blaðamaður
minnist frásagnar sem hún heyrði í æsku af
hverafuglunum sem menn þóttust sjá í bænum
endur fyrir löngu og áttu að hafa synt á hver-
unum en stungu sér í suðuna þegar menn nálg-
uðust.
Þegar ekið er að húsi Kolbrúnar sem stend-
ur undir Hamrinum í bænum má sjá stafla af
túntökum í innkeyrslunni. Húsráðandinn er
greinilega önnum kafinn við að móta sitt næsta
nágrenni. Þarna efst í Hveragerðisbæ býr Kol-
bnín með tveim dætrum sínum, þeim Þórhildi
og Katrínu, sem eru á unglingsaldri.
Hún býður til stofu og við setjumst við út-
skorið borðstofuborð og skröfum saman. Þeg-
ar fer að rökkva kveikir hún á kertaljósakrón-
unni fyrir ofan borðið. Mild birtan og kyrrðin
að utan smýgur inn í sálirnar.
„Ég er fædd í Reykjavík árið 1957. Skömmu
eftir fæðingu fluttust foreldrar mínir til
Bandaríkjanna þar sem faðir minn, Oddur
Benediktsson, fór í nám í verkfræði en síðar í
tölvunarfræði og lauk doktorsprófi í þeirri
grein. Móðir mín, Hildur Hákonardóttir, vef-
ari, vann á þessum árum heima.
Tveim og hálfu ári síðar kom Hákon bróðir
minn í heiminn en hann starfar nú sem kvik-
myndagerðarmaður. Við bjuggum í Bandaríkj-
unum til ársins 1963 þegar við fluttum aftur
heim til íslands. Það var einmitt árið sem ösp-
in kól,“ segir Kolbrún. í síðustu orðunum gæt-
ir dapurleika og þarfnast þau skýringar.
„Jú, fyrst eftir heimkomuna bjuggum við í
Bjarkarhlíð við Bústaðaveg hjá afa og ömmu,
Hákoni Guðmundssyni, yfirborgardómara og
Ólöfu Árnadóttur konu hans. Mér er sérstak-
lega minnisstætt þegar afi fór með mig út í
garðinn sem er vaxinn þéttum skógi. Sagði
hann mér frá því að þegar ég hefði fæðst hefði
hann gróðursett ösp sem hafði kalið í miklu
hreti þá um páskana. Hitastig hafði fallið um
20° á nokkrum klukkustundum þannig að
plöntusafi trésins fraus og frumumar sprungu.
Mér er þetta minnisstætt vegna þess hve afi
var harmi sleginn og ég tók þátt í sorg hans. Þá
áttaði ég mig á því hvað ræktun gat verið erfið
á íslandi og hvað þarf mikla alúð og elju til að
hún takist vel. Sjálf var ég að koma úr um-
hverfi með miklum og fjölskrúðugum gróðri
sem þótti svo sjálfsagður.
ákon afi minn var áhugamaður um skó-
grækt og taldi að sérhver íslendingur
ætti að rækta einn hektara lands og
skila því uppgræddu til komandi kynslóða en
það var hann einmitt að gera í garðinum sínum
í Bjarkarhlíð."
Kolbrún rifjar stuttlega upp dvöl sína í
Bandaríkjunum en þar bjuggu foreldrar henn-
ar í sjö ár. „Ég var þar í skóla frá 5 ára aldri
sem var rekinn af kaþólikkum. Á uppvaxtarár-
unum lærði ég eingöngu að tala amerísku því
einn helsti uppeldisfræðingur þess tíma dr.
Spock, taldi ekki æskilegt að kenna börnum
nema eitt tungumál í einu. Þegar ég flutti heim
og fór í skóla kunni ég því ekki stakt orð í ís-
lensku.
Eftir heimkomuna fannst mér erfitt að læra
íslenskuna. Sérstaklega fannst mér snúið að
beygja nafnorðin. Það sem bjargaði mér var að
ég hafði góðan kennara sem lagði það á sig að
kenna mér íslensku í frímínútunum þegar hún
átti sjálf frítíma. Föðursystir mín Ragnheiður
Benediktsdóttir sem er afbragðs kennari tók
mig í tíma í íslenskri málfræði.
Ætli þessi vandræði með móðurmálið hafi
ekki orðið til þess að ég fór fljótlega að hafa
töluverðan áhuga á íslenskri menningu,“ segir
hún hugsi. „Ég hafði til dæmis mjög gaman af
þjóðsögum Jóns Árnasonar. Afi minn hafði það
fyrir sið að sitja inn í stofu í Bjarkarhlíð við
snarkandi arineld og lesa þjósögumar fyrir
okkur krakkana meðan við kúrðum í fanginu á
honum. Hann hafði það líka fyrir venju að lesa
upphátt fyrir ömmu meðan hún vann heimilis-
störfin.
*
g hafði hins vegar alist upp við það í
Bandaríkjunum að nútíminn væri svo
merkilegur. Þegar ég kynntist íslensku
þjóðsögunni opnaðist alveg nýr heimur fyrir
mér. Eg fór að velta því fyrir mér hvernig var
að búa í híbýlum eins og torfbæjum sem voru
dimm og lýst upp með smá Ijóstýru á vetrum.
Ég var alin upp við ameríska sjónvarpið og það
kom óneitanlega aftan að mér að fólk skyldi
hafa búið á íslandi á þennan hátt. Síðar fór ég
að velta því fyrir mér hvemig þessi hús vom
byggð og hvar menn fengu efnivið í þau en þá
er ég orðin eldri og þessi áhugi tengist námi
mínu og því sem ég fór að starfa við síðar. Ég
gerði mér líka smám saman grein fyrir því að
við yrðum að virða og varðveita menningarar-
fleifðina og að við þyrftum að taka hana með
okkur inn í framtíðina."
Eftir grunnskólann fór Kolbrún í Mennta-
skólann við Hamrahlíð og stundaði þar nám
tvo vetur en söðlaði síðan um og fór í Garð-
yrkjuskóla ríksins. „Þá var ég komin með mik-
inn áhuga á umhverfismálum og ræktun en um
þau mál var lítið fjallað í menntaskólum lands-
ins. Ég var á þeim tíma að lesa bækur eins og
Blueprint of survival eða Heimur á heljarþröm
eins og bókin heitir á íslensku og er samantekt
margra vísindamanna á því hvernig við erum
að ganga á auðlindir jarðar og nauðsyn þess að
komandi kynslóðir fái notið þeirra gæða sem
felast í heilnæmu umhverfi og náttúruauðlind-
um.
ippamenningin setti líka sitt mark á
mig. Ég hreifst af fólkinu sem fluttist
út fyrir stórborgina og lifði á litlum
býlum og stundaði lífræna ræktun og seldi í
verslanir. Ég átti þá hugsjón á þeim tíma að
byggja vistvænt hús sem allt var gert úr nátt-
úrulegum efnum og ætlaði að rækta lífrænt
grænmeti í garðinum. Ég var líka alin upp við
þá hugsun að það sem maður ræktaði eða
byggi til sjálfur væru mun hollara en það sem
keypt væri í verslun.
Ég var óþolinmóð á þessum árum og vildi
takast á við þessa hluti strax. Garðyrkjuskól-
inn var eini skólinn hér á landi sem fékkst við
umhverfísmennt.
Ég hafði í unglingavinnunni á sumrin unnið
ræktunarstörf eins og aðrir og gróðursett tré í
Heiðmörk og vann síðar í Skógræktarstöðinni
í Fossvogi. A þessum árum var mikil vakning í
umhverfismálum. Þá voru náttúruverndar-
samtökin Landvernd meðal annars stofnuð."
Kolbrún komst fljótlega að því að lífræn
ræktun var ekki kennd í Garðyrkjuskólanum
heldur var hægt að velja á milli skrúðgarð-
yrkju og ylræktar. „Ég ákvað þá að fara í yl-
ræktina," segir hún.
Af hverju?
„Æ, ég veit það ekki. Foreldrar mínir voru
ekkert hrifnir af þessari kúvendingu í náminu.
Ef til vill skynjuðu þau að ég var ekki alveg
viss um hvað ég vildi. Þau töldu lykilinn að
framtíðinni felast í langskólamenntun. Mér var
ráðlagt að fara fyrst í hefðbundið garðyrkju-
nám og síðar gæti ég lært um lífræna ræktun.
Þeir voru taldir sérvitringar sem stunduðu líf-
ræna ræktun á þeim tíma.
egar ég lauk ylræktamáminu árið 1976
fjallaði lokaritgerðin mín um vatns-
ræktun sem er ræktun grænmetis í
steinull og var algjör nýjung á þeim tíma og er
töluvert notuð enn.“
Enda þótt draumur Kolbrúnar um að rækta
lífrænt hafi ekki orðið að veruleika á þessum
árum þá er hann að rætast núna. I gróðurhúsi
fyrir aftan húsið hennar ríkir Miðjarðarhafs-
loftslag og þar ræktar hún kirsuberjatómata,
vínber, hindber og ýmsar kryddjurtir eins og
rósmarín og sítrónumelissu.
Kolbrún segir að hún hafi fljótlega áttað sig
á því í náminu í Garðyrkjuskólanum að hönn-
unarþátturinn var það sem hún hafði mestan
áhuga á. Eftir Garðyrkjuskólann fór hún því
aftur í Menntaskólann við Hamrahlíð og lauk
þaðan stúdentsprófi. „Ég var ákveðin í að fai-a
í nám í landslagsarkitektúr en á þeim tíma
höfðu tiltölulega fáir lagt það fyrir sig hér á
landi. Þegar ég var í verknámi í ylrækt mælti
danskur lærifaðir minn með því að ég færi í
Landbúnaðarháskólann í Kaupmannahöfn en
þar er námsbraut sem útskrifar landslags-
arkitekta og innritaðist ég í þá deild.
„Námið gagnaðist mér,“ segir Kolbrún þeg-
ar hún er spurð að því hvað hún hafi einkum
lært á þeim sex árum sem námið tók. „Ég
lærði meðal annars að brjóta ýmis hagnýt
vandamál til mergjar eins og hvernig nota á
mismunandi svæði þannig að almenningur
njóti þeirra sem best. Hvaða plöntur teljast
hentugar við ákveðnar aðstæður og hvernig
aðgengi og umhirðu á að vera háttað. Einnig
veltum við fyrir okkur yfirbragði þeirra svæða
sem við vorum að hanna. Átti það að vera nátt-
úrulegt og vernda fjölbreytileikann eða átti að
leggja áherslu á beinar línur og fáar plöntuteg-
undir til að ná fram einfaldleika og sterkum
áhrifum?
*
g lærði líka sjálfstæð vinnubrögð og hug-
tök sem tengjast sérsviðum sem ég átti
síðar eftir að kynnast. Þau voru kennd til
að auðvelda okkur að starfa með fagfólki í öðr-
um greinum. Svo lærði ég líka að ræða ítarlega
þau vandamál sem geta komið upp þegar verið
er að hanna umhverfi. Aðferðir Dana við að
nálgast verkefnin er að ræða um þau frá sem
flestum hliðum. Þetta getur auðvitað verið
mjög gagnlegt og nauðsynlegt en var í raun al-
veg nýtt fyrir mér. Sem íslendingur var ég
ekki vön að ræða einhver vandamál heldur var
með lausnir á reiðum höndum. Mín reynsla af
Dönum er þó sú að þeir eyði of löngum tíma í
að velta sér upp úr vandamálunum og eigi erf-
itt með að komast að niðurstöðu. Þeir kalla
þetta „problemformuleringu“ í Danaveldi. Ég
held að við eigum ekkert orð á íslensku yfir
þetta hugtak!
Danir voru á þessum tíma mjög uppteknir af
því að hanna hjólastíga og því hvemig grænu
svæðin ættu að vera innan borganna. Þar eð
það var of kostnaðarsamt að hanna skrúðgarða
eins og þeir höfðu gert um aldir hönnuðu þeir
stærri samhangandi útivistarsvæði sem klufu
íbúðarbyggðina og tengdust miðkjama bæja
eðaborga.
Ég lauk náminu með að hanna grænan fleyg
frá Skúlagötu og út í Skerjafjörð. Á þessu
svæði era Arnarhóll, Tjörnin og Vatnsmýrin.